قلمرو پهناور برلیناله، از دکتر کالیگاری تا امروز
۱۳۹۲ بهمن ۲۲, سه‌شنبه
فیلم "مطب دکتر کالیگاری" که به "کابینه دکتر کالیگاری" هم معروف است، بی‌گمان یکی از سرفصل‌های تاریخ سینمای جهان شناخته می‌شود. این فیلم صامت که در سال ۱۹۲۰ در دوران جمهوری وایمار آلمان توسط روبرت وینه کارگردانی شده، نقش مهمی در تکامل زبان سینما ایفا کرده است.
در دوران کودکی سینما این فیلم نشان داد که رسانه‌ی تازه که «هنر هفتم» لقب گرفت، در القای مفاهیم پیچیده‌ی حسی و حالت‌های روانی قابلیت زیادی دارد. فیلم داستان یک روانکاو جنایتکار یا جادوگری مدرن را روایت می‌کند که با هدایت و کنترل یک بیمار روانی او را به قتل و جنایت وا می‌دارد.
اما علاوه بر درونمایه‌ی پرمایه و حساس، سبک بیان فیلم نیز برای زمان خود مدرن و جسورانه بود. فیلم با دکورهای هندسی غریب، کادربندی ناآشنا، نورپردازی و سایه روشن‌های اغراق‌آمیز و فضاسازی تأثرانگیز پایه‌گذار سبکی نو در سینما بود که به تأثیر از هنرهای تجسمی، اکسپرسیونیسم خوانده شد.
اکسپرسیونیسم با انتخاب مضامین حساس و جدی، قدرت بیانی بالا و تأثیرات بصری نیرومند، توسط فیلمسازانی مانند فریتس لانگ و مورناو به هالیوود رفت و از آنجا بر سینمای جهان تأثیری ماندگار باقی گذاشت، تا آنجا که نفوذ آن بر سبک‌هایی مانند «فیلم نوار» آشکار است.
سایه‌های بلند کالیگاری
فیلم "مطب دکتر کالیگاری" همچنین به خاطر کتابی پراهمیت به نام «از کالیگاری تا هیتلر» نامدار شده است. زیگفرید کراکاور، نویسنده کتاب، از اندیشمندان و منتقدان برجسته‌ی سینما بود که پس از به قدرت رسیدن حزب ناسیونال سوسیالیسم در سال ۱۹۳۳ مانند هزاران روشنفکر و اندیشمند دیگر آلمان نازی را ترک گفت.
کراکاور در بررسی و تحلیل سینمای آلمان دوره جمهوری وایمار، از ۱۹۱۹ تا ۱۹۳۳، در آمریکا اثر پژوهشی ارزشمندی منتشر کرد و آن را «از کالیگاری تا هیتلر» نام داد.
کراکاور در این کتاب هم بر اهمیت سینمای صامت آلمان در بازتاب و آینگی جامعه بحرانی و التهاب‌زده‌ی میان دو جنگ جهانی تأکید می‌کند. او اعتقاد دارد سینمایی که پس از شکست آلمان در جنگ جهانی اول و به طور عمده با گرایش اکسپرسیونیستی شکل گرفت، روحیه منکوب و روان سرکوفته‌ی جامعه را به خوبی نشان داده است.
به گفته کراکاور با نگاه دقیق به این آثار هم می‌توان به یأس و درماندگی و زخم‌های التیام‌ناپذیر این جامعه پی برد و هم می‌توان ظهور «ناجی» دیوانه‌ای به نام آدولف هیتلر را پیش‌ینی کرد.
بازسازی دیجیتال آثار کلاسیک
جشنواره بین‌المللی فیلم برلین با همکاری نهادهایی مانند بنیاد سینمایی مورناو، به بازسازی رشته‌ای از فیلم‌های مهم تاریخ سینما اقدام کرده است. در سال‌های گذشته برخی از این فیلم‌ها مانند «متروپولیس» ساخته فریتس لانگ در برلیناله به نمایش در آمدند.
امسال نیز در شصت و چهارمین دوره برلیناله چند شاهکار سینمایی دیگر به نمایش در می‌آید، که از میان آنها می‌توان به آثار زیر اشاره کرد:
فیلم سینمایی "شورش بی دلیل" به کارگردانی نیکلاس ری، محصول سال ۱۹۵۵، فیلم "آخر پاییز" به کارگردانی یاسوجیرو اوزو، محصول سال ۱۹۶۰؛ فیلم "نایاک" به کارگردانی ساتیاجیت رای، سینماگر بزرگ هند محصول سال ۱۹۶۶ و چند اثر دیگر.