لایحه حمایت از خانواده، برهم زننده ساختار خانواده

دویچه وله نظر دکتر شهلا اعزازی، جامعه شناس را در مورد تأثیرات اجتماعی تصویب چنین لوایحی جویا شده است:

دویچه‌وله: خانم دکتر اعزازی، علی‌رغم موج مخالفت طیف‌های مختلف فعالان و مدافعان حقوق زنان در ایران لایحه‌ی خانواده‌ی دولت در روزهای آینده در صحن علنی مجلس مطرح می‌شود. به نظر شما تصویب چنین لایحه‌ای چه مشکلاتی اجتماعی را می‌تواند به‌بار بیاورد؟

شهلا اعزازی: مسئله در این لایحه این است که چند همسری را در واقع ترویج می‌کند. گذشته از مواد دیگری در آن از جمله در مورد طلاق و در مورد حضانت وجود دارد. راجع به آنها من نمی‌خواهم الان صحبت بکنم. ولی این مسئله که ترویج چند همسری بزرگترین صدمه‌ای‌ست که به وجود یک خانواده‌ی مدرن امروزی می‌زند. چرا که ما در خانواده در واقع که وقتی از خانواده صحبت می‌کنیم، ترکیب زن و شوهر و فرزندان را داریم، هیچ بحثی از مرد، زنان و فرزندان ما وجود ندارد. به یقین چنین خانواده‌ای حالا اگر از بعد جامعه‌شناسی بخواهیم نگاه بکنیم اصلا باعث برهم خوردن نقش‌هایی‌ست که ما امروز برای پدر و مادر، زن و شوهر و فرزندان در نظر می‌گیریم. یعنی این قانون خانواده‌های ازهم گسیخته را بوجود می‌آورد. نقش دوگانه‌ی مرد باعث برهم خوردن روابط معقول در یک خانواده می‌شود و برای مردان هم وقتی قانون حالا رسما می‌آید بهشان اجازه می‌دهد، می‌گوید شما اجازه دارید با زن دیگری رابطه داشته باشید، ما در جامعه‌شناسی بهرحال به این می‌گوییم خیانت در زندگی زناشویی. چطور می‌شود که قانون خیانت را به صورت رسمی و حتا ترویج ‌کند.

دویچه‌وله: ماده‌ی ۲۳ این لایحه به مردان این اجازه را می‌دهد که در صورت احراز توانایی مالی و تعهد به اجرای عدالت بین همسران، می‌توانند همسر بعدی را بگیرند. چطور می‌شود این عدالت را در زمانی که هنوز همسری گرفته نشده از قبل تضمین کرد و یا چطور توانایی مالی می‌تواند در جامعه به مرد این اجازه را بدهد؟

شهلا اعزازی: چند همسری نشانه‌ی پولداربودن افراد در دوران گذشته بوده. طبیعتا یک چنین قانونی بیشتر به نفع آنانی‌ست که مشکل مالی ندارند و بهرحال توانایی مالی را دارند. اما این که توانایی مالی به کسی اجازه بدهد چنین کاری را بکند، اصلا به عقیده‌ی من مسئله‌ای‌ست که در روابط خانوادگی نمی‌گنجد. عدالت یعنی چی؟ اصلا خود این عمل عمل عملی‌ست ضد عدالت، خود عمل عملی‌ست که نابرابری را بوجود می‌آورد و آنوقت چطور ما یک عمل نابرابر را انجام می‌دهیم، یک عمل تبعیضی را برضد یک فرد دیگر انجام می‌دهیم ، و بعد می‌خواهیم در حین انجام رفتار تبعیضی عدالت را رعایت کنیم. عدالت در محبت، عشق و روابط خانوادگی اصلا قابل تقسیم با دیگران نیست.

دویچه‌وله: خانم دکتر اعزازی، به نظر شما مطرح کردن چنین لوایحی در شرایط فعلی اصلا به چه دلیل است؟

شهلا اعزازی: واقعیت این است که فکر می‌کنم اصولا بقیه‌ی لوایح یا قوانینی که در جامعه‌ی ما سعی می‌کنند تنظیمش کنند، همه بجای این که متناسب با شرایط امروز باشد، دارد رو به عقب می‌رود واین لایحه انرژی زیادی از فعالان جنبش زنان می‌گیرد. باید وقت خودشان را صرف کاری بکنند که واقعیت این است که اصلا در جامعه معنا و مفهوم ندارد و این عملی‌ست که شاید دارد به قصد صورت می‌گیرد که انرژی‌هایی‌را که می‌تواند در راههای مثبت‌تر صرف کارهای مثبت دیگر بشود، متوجه‌ی یک اعتراض علیه قوانینی بکند که این قوانین اصلا جایگاهی ندارند. برای این که خب آنور قضیه را هم نگاه کنیم، خوشبختانه حتا با تصویب این قوانین هم درصد آدمهایی که دست به این عمل می‌زنند، با توجه به شناختی که آدم از جوانان دارد، از افراد عادی جامعه دارد که اصولا یک چنین رفتاری را پس می‌زنند. بنابر این این جایگاه خاصی را ندارد. اینکه که چرا دارند این کار را می‌کنند، نوعی برگشت به عقب، سعی در آوردن قوانین نامناسب با جامعه‌ی ایران در همه‌ی حوزه‌ها، بخصوص در حوزه‌ی خانواده، این تنها چیزی‌ست که به نظر می‌رسد که دولت قصد انجامش را دارد.

دویچه‌وله: آیا می‌تواند تصویب چنین لوایحی به موج خشونت در جامعه دامن بزند، و یا در واقع به آن جنبه‌ی قانونی بدهد؟

شهلا اعزازی: به یقین، یعنی ما موقعی از خشونت ساختاری در جامعه صحبت می‌کنیم که ساختارهای اجتماعی ما به نوعی شکل گرفته باشند که نابرابری را برای گروهی، حالا خشونت اگر نسبت به زنان باشد، برای زنان، نابرابری را در ساختار اجتماعی بوجود آورده باشند و ما به اندازه‌ی کافی در ایران خشونت‌های ساختاری داریم. یعنی در قوانین خودمان داریم، در سازمانها داریم. حال نوشته یا نانوشته این ساختارها وجود دارند. حال قانون دیگری می‌آید که این نابرابری را با این همه هم سروصدا و‌های و هویی هم که در موردش شده، خشونت ساختاری را نه فقط در سازمانها رواج می‌دهد، بلکه به درون خانواده هم می‌آورد و خانواده‌‌ها را هم وادارمی‌کند که به غیر از نابرابری‌هایی که تا حالا در زمینه‌ی ارث و چیزهای دیگری بوده، اینها هم دچار نوعی خشونت از لحاظ چند همسری بشوند.

مصاحبه‌گر: شیرین جزایری