ماهی و گربه در فستیوال فیلم ایرانی

جشنواره چهار روزه فیلم‌های ایرانی از بیست و نهم ماه مه آغاز و در نخستین روز ماه ژوئن به پایان رسید. «ماهی و گربه» نخستین فیلم سینمایی بلند در روز گشایش جشنواره به نمایش گذاشته شد. در فرصتی که برای دویچه وله در روز بعد از افتتاح فراهم شد، موفق شدیم با سه تن از دست اندر کاران فستیوال٬ سیامک پور شریف، برگزار کننده جشنواره و تهیه کننده سینما٬ فرهاد توحیدی مقدم، مدیر عامل خانه سینما و فیلمنامه‌نویس٬ و شهرام مکری کارگردان جوان فیلم ماهی و گربه به گفت و گو بنشینیم.

آنچه می خوانید خلاصه‌ای است از یک گفت و گوی چهل دقیقه‌ای با دست اندرکاران جشنواره.

*******

دویچه وله: آقای پورشریف شما بانی اصلی این فستیوال هستید. چه طور شد که اصلاً به فکر ارتباط فیلم‌های کوتاه ایرانی با آلمان افتادید؟

پور شریف: ما در ایران کارگردان​هایی داریم، جوان و با استعداد. متأسفانه ما فیلم​هایی را که این جوانان می​سازند، در خارج از کشور نمی​بینیم. تصمیم ما این بود که یک فستیوال داشته باشیم، که بتوانیم فیلم​های کوتاه این جوانان را٬ به​خصوص فیلم​های مستند را در خارج از کشور به نمایش بگذاریم. به همین دلیل این کار را راه انداختیم و فیلم​های بلندی هم که ما نمایش می​دهیم، همه​شان را جوان​ها ساخته​اند. جوان​هایی که اکثراً بعد از انقلاب به​دنیا آمده​اند.

آقای توحیدی در شرایطی که به قول زنده یاد هوشنگ گلشیری رقص حتی جزء کلمات ممنوعه است٬ شما چگونه با مشکلات سانسور روبرو می‌شوید؟

توحیدی: به​هرحال کار بدون مشکل نیست و هیچ وقت هم نبوده است. هیچ جای دنیا این طور نیست که ممیزی وجود نداشته باشد. در ایران هم طبیعتاً ممیزی وجود دارد و اعمال می​شود. ناگزیریم که بپذیریم. یا باید کار نکنیم، یا اگر می​کنیم، کوشش کنیم جوری کار کنیم که مورد ممیزی واقع نشود.

این سه سالی که خانه سینما بسته بود، هنرمندان ما چکار می​کردند؟

توحیدی: داشتند کوشش می​کردند که خانه سینما را باز کنند.

و موفق شدند!

توحیدی: بله. من خوشحالم که این را می​گویم. امروز فضای امیدوارکننده​ای رویهمرفته در کشور ما حاکم است. این هیچ دلیلی ندارد جز اقدامی که مردم انجام دادند. یعنی وجدان جمعی، خرد جمعی یا هرچه اسمش را بگذاریم که در هیچ سپهری ظاهراً هماهنگ نشده، در یک لحظه خاص تاریخی تصمیم می​گیرد که انتخاب کند و این انتخاب به زندگی جمعی ما ایرانیان معنا می​دهد. مثل زندگی جمعی در هر جای دنیا.

آقای مکری٬ یکی از پرسش​هایی که برای خیلی از ما همیشه مطرح بوده، این است که آیا فیلمساز فیلمش را با هدف رفتن به فستیوال می سازد؟

مکری: در ایران یک‌مقداری اکران کردن فیلم​ها شرایط پیچیده​ای دارد. بخشی از این پیچیدگی از نظام سیاسی ایران می​آید، بخشی از آن هم از نظام سینماداری در ایران. بخشی هم مربوط به نگاه مخاطب به فیلم​های اکران است. دسته​ای از فیلمسازان هستند که در ایران ترجیح می​دهند کمتر به سمت آن سینمایی که اکران دارد پیش بروند. البته فیلم​های ایرانی امکان اکران​های گسترده​ جهانی را هم فعلاً به​جز چند مورد نداشته​اند.

برای جوان​هایی مثل شما که می​خواهند در صنعت فیلم فعالیت داشته باشند، امکان مالی آن چگونه فراهم می​شود؟ با کمک​های دولتی، یا سرمایه خصوصی؟

مکری: فیلمی مثل فیلم «ماهی و گربه» که من ساختم، توسط بخش خصوصی تولید می​شود. در واقع تهیه​کننده​اش یک فرد است و نه یک ارگان دولتی.

آقای توحیدی آیا کمک‌های مالی خانه سینما به هنرمندان از کار افتاده یا ممنوع​الکار هم تعلق می گیرد؟

توحیدی: تمام اعضای خانه سینما طبیعتاً از بیمه تأمین اجتماعی برخوردارند. هنرمندانی که کار نمی​کنند یا از کار افتاده​اند و بازنشسته شده​اند، حقوق بازنشستگی دریافت می​کنند. سرویس​های حمایتی دیگری هم وجود دارد که خانه سینما در تعامل با دولت​های مختلفی که آمده​اند و رفته​اند، این سرویس​ها را گرفته است.

در این سه سالی که خانه سینما بسته بود چه اتفاقی افتاد؟

این یک تمرین بزرگ بود برای ما. چون ما به​هرحال با بودجه محدودی که داریم، کوشش می​کنیم وظیفه حمایتی خودمان را انجام دهیم. اولین کاری که دولت دهم کرد، این بود که بودجه خانه سینما را قطع کرد و برای ما یک تجربه عظیم به​همراه آورد.

این تجربه چگونه به انجام رسید؟

کوشش برای کسب درآمد مستقل. اینکه خانه سینما چگونه می​تواند مستقل از دولت زندگی کند، و کسب درآمد بکند. اولین کاری که ما کردیم این بود که همه​ اعضای خانه سینما دست توی جیب خودشان کردند.

برگردیم به نخستین شب جشنواره. شما بعد از پایان فیلم یک جلسه پرسش و پاسخ گذاشتید. در این جلسه شما تنها پاسخگوی پرسش‌های مدیر جشنواره بودید. چرا این امکان را به تماشاگران حاضر در سالن ندادید که با شما صحبت کنند؟

مکری: در هر فستیوالی شیوه برگزاری​ جلسه گفت​وگو را خود آن فستیوال مشخص می​کند. من در فستیوال​های متفاوت با مدل​های مختلفی از گفت​وگو روبرو بودم. آن چیزی که دیشب در سالن اتفاق افتاد، مدلی بود که برنامه​ریزی شده بود. اتفاقاً به​عنوان یک فیلمساز علاقمندم بیشتر حرف​های مخاطب​ها را بشنوم.

آیا این تحریم​ها واقعاً تأثیری بر وضعیت سینمایی ایران داشته یا نه؟

پور شریف: تحریم​ها از نظر هنری ارتباط ما را با خارج تا حدودی قطع و مشکل کرد. این یک واقعیت است. از نظر فنی فکر نمی​کنم تأثیر عجیب و غریبی در سینمای ایران گذاشته باشد. ولی از نظر مالی به هر صورت سینمای ایران ناخواسته یا خواسته، به دولت وابسته است. وقتی دولت پولش کمتر می​شود، پول بودجه فرهنگی هم کمتر می​شود.

آقای مکری اگر یک روزی این روزنه​ها واقعاً باز شوند، فکر می​کنید چند درصد از جوان​ها علاقمند به کار سینما باشند؟ احتمالاً هجومی خواهد بود برای ساختن فیلم؟

مکری: تنها در حوزه فیلم کوتاه، سالانه بالغ بر هزار فیلم داریم. شما باید خوب به یاد داشته باشید سال​هایی که ادبیات در ایران طرفداران خیلی ویژه​ای پیدا کرده بود. شاعری و شعر گفتن دغدغه نسلی شده بود که به فرهنگ علاقه داشت. الان فکر کنید که جایگزین آن فیلمسازی شده.

این علاقمندی اما کمی متناقض است با شرایط کشور. شاعر یا نویسنده جز قلم و کاغذ چیز دیگری نیاز ندارد. جوانان ما در چنین شرایط اقتصادی گران​ترین مشغله هنری را انتخاب کرده​اند.

مکری: می​دانید که در ایران همیشه این طوربوده. یعنی در این هشت سال که وضع اقتصادی مردم پایین​تر از همیشه است، ماشین پورشه بیشترین فروشش را در بازار ایران داشته است.