مسلمانان در آلمان: وفادار به شرع یا قانون اساسی؟

روز پنجشنبه (۱۹ مارس)، در آکادمی کاتولیک شهر اسن آلمان، نشستی برگزار شد تحت عنوان «منطبق با شرع یا وفادار به قانون اساسی؟». موضوع این نشست، بررسی مناسبات میان حقوق دینی و سکولار بود.

یکی از شرکت‌کنندگان در این نشست، پروفسور بلنت اوجار، اسلام‌شناس ترک‌تبار آلمانی و استاد دانشگاه اوسنابروک آلمان بود. به باور وی، اکثریت مسلمانان ساکن آلمان، ظاهرا تضادی میان احترام به قانون اساسی آلمان و رعایت هنجارهای مذهبی خود نمی‌بینند.

برداشت‌های گوناگون از اسلام

به گفته‌ی این اسلام‌شناس آلمانی، مسلمانان مومن، قوانین شرع را برخاسته از وحی الهی، قرآن و احادیث زندگی پیامبر اسلام می‌دانند. قوانین شرع برای آنان، دربرگیرنده‌ی کل آموزه‌های فرایض اسلامی است و رفتار فردی آدمی و زندگی او را در جامعه تنظیم می‌کند.

به گفته‌ی اوجار، خبرهایی درباره‌ی شماری از کشورهای اسلامی به گوش می‌رسد که دوباره قوانین شرع را حاکم کرده‌اند، مثلا در افغانستان. بسیاری در اینجا، تصوری از یک سیستم اجباری بی‌رحمانه در ذهن دارند. ولی در کشورهای مختلف اسلامی، تفسیرهای گوناگونی از اسلام وجود دارد. در میان مسلمانان ساکن غرب نیز وضع به همین منوال است.

ضرورت تفسیری نو از قرآن

اسلام‌شناس ترک‌تبار آلمانی معتقد است، از آنجا که بخش‌هایی از قوانین شرع با حقوق‌بنیادین بشری، مانند حق برابری زن و مرد تضاد دارند، باید ممکن باشد که متون قرآن در یک بافتار تاریخی، از نو تفسیر شوند. برای نمونه طبق قوانین شرع، زنان و نامسلمانان، از حقوق محدودی برخوردارند یا زنا مجازات مرگ دارد.

آنسگار هنسه، حقوق‌دان انستیتوی حقوق کلیسای دولتی در بن خاطرنشان می‌سازد که در اروپا نیز زمان زیادی سپری شد تا میان حقوق دینی و عرفی تفاوت گذاشته شود. در سده‌های میانه، نظمی بر پایه‌ی وحدت دین و سیاست حاکم بود. ولی این مساله در عصر روشنگری و سپس در جریان سکولاریزاسیون تغییر کرد. به باور این حقوق‌دان، مسلمانان هم می‌توانند با گذشت زمان، قوانینی برپایه‌ی منابع دینی برای دولت و قانون اساسی خود وضع کنند.

راهی دشوار ولی ممکن

ولی فرانتس فوررات اسقف آلمانی شهر اسن تاکید می‌کند که مسیحیت و اسلام، پیش‌شرط‌های کاملا متفاوتی داشتند. به گفته‌ی وی، در حالی که محمد نه تنها رهبر دینی، بلکه رهبر سیاسی و نظامی مسلمانان هم بود، عیسا مسیح همواره امور جهانی و الهی را از هم تفکیک می‌کرد. برای نمونه، عیسا گفته بود که: «سهم قیصر را به قیصر بدهید». با این همه، برای کلیسا هم پذیرش دولت مدرن قانون‌گرا، روندی طولانی و دردآور بود. اسقف آلمانی تاکید می‌کند: «این راه برای مسلمانان نیز ساده نخواهد بود، ولی ممکن است».