مصوبات "فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی" دستمایه خنده و شوخی
۱۳۹۴ دی ۷, دوشنبه
فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی سالانه حدود ۴۵۰۰ واژه به تصویب میرساند. این فرهنگستان تاکنون حدود ۴۵ هزار واژه تازه داشته که در ۱۲ جلد چاپ شدهاند. رئیس فرهنگستان، از معترضان به برخورد طنزآمیز مردم با واژگان ابداعی آن بنیاد است.
"فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی" به ریاست غلامعلی حداد عادل، تا کنون بیش از ۴۵ هزار واژه جدید در عمر ۲۶ سالهاش به زبان فارسی اضافه کرده است. این فرهنگستان مدعی است سالانه حدود ۴۰۰۰ تا ۴۵۰۰ واژه جدید را وارد ادبیات فارسی میکند. به گفته مسئولان فرهنگستان تاکنون ۱۲ جلد کتاب، شامل واژگان جدید این موسسه چاپ و منتشر شده است.
با وجود آمار بالای فهرست واژگان ابداعی این موسسه، در عمل نتیجه مطلوبی از عملکرد آن دیده نمیشود. حداد عادل، رئیس فرهنگستان، از برخورد طنزآمیز مردم با دستاوردهای فرهنگستان انتقاد کرده است.
کارشناسان زبان فارسی هم در سالهای گذشته بارها به عملکرد فرهنگستان و مصوبات آن معترض بودند و واژههای منتخب فرهنگستان را معادل مناسبی برای کلماتی که از زبانهای دیگر وارد زبان فارسی شدهاند، نمیدانستند.
اوج اعتراض به عملکرد فرهنگستان زبان فارسی، به زمان انتشار خبر بودجه سالانه این موسسه باز میگردد. چندی پیش که بودجه ۱۱ میلیارد تومانی موسسه اعلام شد، اغلب رسانههای ایرانی به میزان بالای بودجه و عملکرد آن اعتراض کردند. هم اینک بودجه مصوب فرهنگستان برای سال جاری ۱۴ میلیارد تومان منظور شده است.
به گفته فرزانه پاکزاد، مدیر بودجه و تشکیلات فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی، بودجه مصوب سال ۱۳۹۴ فرهنگستان ۱۳ میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان است و از این مبلغ تنها یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان آن، درآمدزایی فرهنگستان بوده است. حداد عادل بودجه ۱۴ میلیارد تومانی فرهنگستان را ناچیز دانسته بود و به خبرگزاری فارس گفته بود: "با این بودجه سال سختی را پیش رو خواهیم داشت".
همزمان با اعلام بودجه فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی، روزنامه جمهوری اسلامی با انتقاد از عملکرد آن موسسه در گزارشی نوشته بود: «این فرهنگستان تاکنون نه تنها، نتوانسته از زبان فارسی حراست کند بلکه با واژه‌گزینی‌های نامناسب، راه را برای وارد شدن لطمه‌های زیادی به زبان و ادب فارسی باز کرده است».
دستمایه لطیفه و شوخی
انتشار کتاب واژههای فرهنگستان در بیشتر موارد با اعتراض و حاشیههایی همراه بوده است. بسیاری از واژههای این فرهنگستان به شوخی و خنده و حتی خلق لطیفه منجر شده است.
حداد عادل یک بار در یک برنامه تلویزیونی از برخوردهای مضحکه‌آمیز مردم با دستاوردهای واژگانی فرهنگستان انتقاد کرد. با وجود این، او همچنان از عملکرد و واژههای مصوب فرهنگستان دفاع میکند.
خبرگزاری ایلنا، خبرگزاری کار ایران، در گزارشی به عملکرد این فرهنگستان پرداخته و گزارشی را در این رابطه منتشر کرده است با عنوان «ابداع "خمیراک" و "برگک" برای کشور ۱۴ میلیارد تومان آب می‌خورد».
در این گزارش به برخی از واژههای مصوب فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی اشاره شده که بیش از القای معنای کلمات مورد نظر بار طنزگونه دارد و ناکامی در معادل‌یابی برای کلمات غیرفارسی را ثابت میکند. واژههایی مثل خمیراک (پاستا)، دندان آبی (بلوتوث)، موش‌واره (ماوس کامپیوتر)، برگک (چیپس) و دمابان (فلاسک) از جمله کلماتی هستند که به ادعای این گزارش نتوانسته‌اند در زبان فارسی و زندگی روزمره مردم جایی برای خود باز کنند.
گروه واژه‌گزینی اصلی‌ترین بخش فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی است که در آن ۷۰ کارگروه تخصصی مشغول به واژه‌یابی هستند و حدود ۳۵۰ استاد دانشگاه هم با این کارگروهها همکاری دارند. با وجود این، افراد فرهیخته بیشتر واژگان ابداع شده توسط این کارگروهها را به نوزاد مرده تشبیه میکنند که هیچ جایی در زندگی روزمره مردم ندارند و تنها دستمایه لطیفه‌سازی برای مردم میشوند.
"کش لقمه" از کجا پدید آمد؟
واژه "کش لقمه" منسوب به معادل فارسی "پیتزا" یکی از معروفترین کلماتی است که در سالهای گذشته دستمایه طنز و شوخی قرار گرفته است. با اینکه این واژه جزو مصوبات فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی نیست، اما از واژههایی بود که توجه و انتقادات زیادی را نصیب این فرهنگستان کرد.
در دهه ۱۳۷۰ و همزمان با آغاز فعالیت رسمی فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی، برنامههای طنز زیادی همچون "ساعت خوش" و "جنگ ۷۷" از صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش میشد. در این برنامهها بازیگران با ابداع کلماتی جدید به نقد و شوخی با عملکرد فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی پرداختند و واژگان زیادی با اینکه مصوب این شورا نبودند، به پای دستاوردهای این فرهنگستان نوشته شدند.
واژههایی مانند کش لقمه (پیتزا)، درازلقمه (ساندویچ)، گردلقمه (همبرگر)، زیلوخوبه (گودزیلا)، اتلتیکو بیلبائو (آب آلبالو)، درازآویز زینتی (کروات) و دو ور پف زینتی (پاپیون) از جمله واژههایی هستند که فرهنگستان تاکید دارد که مصوب آن نهاد نیستند.
غلامعلی حداد عادل چندی پیش در برنامه "خندوانه" با تاکید بر اینکه این کلمات مصوب فرهنگستان نیستند، گفت: «نمیدانم کدوم حروم لقمهای این کلمه را ساخته است.»
یک روز پس از پخش این گفت‌وگو، رامین ناصر نصیر، بازیگر تلویزیون در یادداشتی که در شبکههای اجتماعی منتشر شد، به تشریح داستان خلق واژه "کش لقمه" پرداخت و توضیح داد که در برنامه جنگ ۷۷ برای خنداندن مردم با برخی کلمات بازی کردهاند و واژگانی مانند "کش لقمه" حاصل خلاقیت آنان برای اجرای یک برنامه طنز بوده است.
او همچنین در یادداشتش آورده بود: «اینکه مخاطب قرار دادن دیگران با عنوان حرام لقمه زیبنده رئیس فرهنگستان زبان است یا خیر و همینطور اینکه لقمه حرام بیشتر سر سفره چه کسی پیدا میشود را به افکار عمومی واگذار میکنم.»
حداد عادل چندی بعد درباره به کاربردن لفظ "حرام لقمه" در یادداشتی که در اختیار برخی رسانهها قرار داده بود، تصریح کرد که "شوخی" کرده است.