میراث اصفهان در خطر است!
۱۳۸۷ اسفند ۲۰, سه‌شنبه
متروی اصفهان در حالی در مسیر زایند‌ه‌رود به پیش می‌رود که روز سوم مارس سال جاری بر اثر عملیات حفر تونل مترو در جنوب شهر کلن آلمان، ساختمان «آرشیو شهر کلن» فروریخت. با فروریختن این ساختمان آرشیو اسناد مربوط به ۲۰۰۰ سال تاریخ کلن از بین رفت. کارشناسان می‌گوید، شهر کلن و منطقه‌ای از راین دیگر حافظه‌ی تاریخی ندارد.
زیان تخریب «آرشیو شهر کلن» به چندین میلیون یورو می‌رسد، اما کارشناسان می‌گویند، زیان اصلی پول نیست، بلکه آثار تاریخی است که اینک از بین رفته است. این آرشیو گنجینه‌ی اسناد مربوط به ۲۰۰۰ سال تاریخ کلن بوده است. علاقمندان به سرنوشت یادمان‌های تاریخی شهر اصفهان نگران چنین وقوع حوادثی در اصفهان هستند، نگرانی‌ای که چندان دور از ذهن و بی‌پایه نیست.
دویچه‌وله: آقای روحانی در حال حاضر پروژه‌ی متروی اصفهان در چه مرحله‌ای است؟
علیرضا روحانی: متأسفانه در پس عدم پاسخگویی شفاف از سوی مسئولین شهری اصفهان و مسئولین درگیر در پروژه‌ی قطار شهری اصفهان و اینکه در این مدت مسئولان تقصیر را گردن یکدیگر می‌انداختند و از طرفی هم مسئولین اصلی پروژه‌ی اصفهان از مدیرعامل سازمان قطار شهری تا سایر پرسنل درگیر در این پروژه بنا به حکم و دستوری که شهرداری اصفهان صادر کرده بود به هیچ عنوان حاضر به پاسخگویی به رسانه‌ها نبودند، متأسفانه در این فضای غیر شفاف و در دسترس نبودن اطلاعات این پروژه، رسانه‌ها نتوانستند آن طور که باید و شاید مسایل را منعکس بکنند و سرانجام تونل قطار شهری اصفهان خیابان تاریخی چهارباغ را پشت سر گذاشت و امروز به سی و سه پل و زاینده رود رسیده است.
در گزارش‌ها آمده که به خاطر پروژه‌ی متروی اصفهان تابحال حدود ۲۰۰ اصله درخت در خیابان چهارباغ قطع شده و قرار است تعداد بیشتری هم قطع شوند. آیا قطع این درختان مشکلی از نظر زیست‌محیطی یا مسایل دیگر ایجاد نمی‌کند؟
در طول مدتی که پروژه‌ی متروی اصفهان فعال بود و فاز اجرایی خودش را طی می‌کرد، در مسیر چهارباغ درخت‌های مختلفی قطع شد. در خیابان چهارباغ پایین، چهارباغ بالا و حتی دروازه شیراز چند وقت پیش تعدادی درخت قطع شد، چه برای تأسیس کارگاه‌ها یا ایستگاه‌های مترو. هر چند که ممکن است که بعضی از این درخت‌ها از نقطه‌نظر تاریخی جایگاهی نداشته باشند، اما هم به لحاظ زیست‌محیطی و هم به لحاظ اینکه منظر محور گردشگری چهارباغ را دستخوش تغییر و تحول می‌کند به جایگاه چهارباغ ضربه خواهد زد.
حالا شاهد این هستیم که احتمالا برای برپایی یک یا دو ایستگاه قطار شهری متأسفانه احتمالا تعداد دیگری از درختان این خیابان‌هم قطع خواهند شد.
دو محور شمالی ـ جنوبی و شرقی ـ غربی تونل در میدان دروازهدولت اصفهان برخورد می‌کنند، یعنی یکی از پرترددترین نقاط این شهر. آیا برخورد این دو محور در این منطقه مشکل‌ساز نیست؟
بله، نه تنها خط شمالی ـ جنوبی متروی اصفهان که الان وارد خیابان چهارباغ شده و مناقشات بسیاری را در حاشیه‌‌ی خودش به وجود آورده بلکه محور دیگری که قرار است چند وقت دیگر احتمالا کلید اجرایی‌اش خورده شود، یعنی همان محور شرقی ـ غربی متروی اصفهان که به طور کامل از زیر بافت تاریخی اصفهان عبور می‌کند مشکل‌ساز خواهد بود.
سئوالی که مطرح هست این است که چرا کلیه‌ی مسیر متروی اصفهان، چه مسیر شمالی ـ جنوبی و چه مسیر شرقی ـ غربی آن از زیر بافت تاریخی اصفهان عبور می‌کند؟ این سئوالی است که برای کارشناسان و دوستداران و فعالان عرصه‌ی میراث فرهنگی و محیط زیست مطرح شده و متأسفانه کسی پاسخ‌گو نبوده. بخصوص اینکه در هنگام حفاری‌های تونل مترو کارشناسان میراث فرهنگی در مقاطع بسیاری حضور نداشتند و رییس سازمان میراث فرهنگی اصفهان و بهتر بگویم، رؤسای سازمان میراث فرهنگی اصفهان از نبود نظارت این سازمان بر عملیات حفاری متروی اصفهان گله‌مند‌ند. دومین سئوال این است که چرا از سوی سازمان میراث فرهنگی که عملا متولی این امر هست هیچ ناظری بر سر حفاری تونل اصفهان وجود ندارد.
در عین حال بر اساس آن چیزی که در سایت خود سازمان قطار شهری اصفهان هم منتشر شده، این مسیر شرقی ـ غربی به طور کامل از زیر میدان تاریخی نقش جهان اصفهان عبور خواهد کرد که این میدان هم دارای آثار مختلفی است و عبور تونل از زیر آن ممکن است به سردر بازار قیصریه و حتی کاخ عالیقاپو آسیب برساند. کاخ عالیقاپو که الان با داربست‌های فلزی آن را نگه داشته‌اند حتی در حال حاضر هم پایه‌ها و ستون‌های سستی دارد و اگر قرار باشد که مترو از اینجا عبور کرده و در کنار آن وارد خیابان سپه شود اوضاع بدتر خواهد شد.
در خیابان سپه هم بسیاری از بناهای دولت‌خانه‌ی صفوی بنا شده. تالار تیموری که امروز موزه‌ی تاریخ طبیعی اصفهان است و حتی الان هم با تیرهای چوبی دیواره‌های این تالار نگهداری می‌شود. همین‌طور این مسیر ادامه پیدا می‌کند تا برسد به کاخ چهل‌ستون. کاخ چهل‌ستون هم بعد از گذشتن این همه‌سال بسیار آسیب‌دیده و سست است.
به هیچ عنوان این بناهای تاریخی تاب و توان لرزه‌های مترو که بر اساس نظر کارشناسان برابر با دو ریشتر در هر یک بار عبور خواهد بود را ندارند. اگر از این مسایل هم بگذریم، نقطه‌ی تلاقی محور شمالی ـ جنوبی و شرقی ـ غربی مترو عملا در میدان دروازهدولت یا امام‌حسین اصفهان خواهد بود که این نقطه‌ی تلاقی عملا در نقطه‌ای خواهد بود که یکی از نقاط بسیار پرتردد و پرترافیک اصفهان هست و ورود یک‌با‌ره‌ی مسافر در این منطقه میتواند بسیاری از آسیب‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی را ایجاد کند و در عین حال ترافیک شدید انسانی را در این منطقه به وجود بیاورد و متأسفانه مسئولین و طراح و مجری این پروژه شاید در مورد این قضیه یا فکری نکردند یا آن را به طور غیر کارشناسی پیش برده‌اند.
در تهران به مدت دو روز در تالار موزه‌ی فرش همایشی برگزار شد به نام همایش «میراث فرهنگی اصفهان در خطر». این همایش را چطور ارزیابی می‌کنید و در آن بیشتر روی چه مسایلی تأکید شد؟
این همایش که در روز اول با حضور یکی از وکلای پرونده‌ی مترو، آقای دکتر دادخواه، برگزار شد و روز دوم هم با حضور کارشناسان همراه بود، به مسایل و روال حقوقی پرونده، شکایت شاکیان پروژه‌ی متروی اصفهان، پیگری آن در دادسرای اصفهان و مسایلی از این دست پرداخت. روال حقوقی و جایگاه میراث فرهنگی و خیابان چهارباغ توسط دکتر دادخواه به طور کامل تشریح شد.
در روز دوم که با حضور تعدادی از کارشناسان به عنوان سخنران و درعین حال مخاطبینی که در جلسه حاضر بودند، چه مسئولین میراث فرهنگی و چه بدنه‌ی کارشناسی و متخصصینی که در این زمینه حضور داشتند و تعدادی از دوستداران میراث فرهنگی و انجمن‌های مختلف فعال در زمینه‌ی میراث فرهنگی، مباحث مختلف کارشناسی و تخصصی در زمینه‌ی حفر تونل، در زمینه‌ی لرزه‌هایی که ممکن است به وجود بیاید، بافت تاریخی اصفهان، گسترش آن و تاریخچه‌ی به وجود آمدن آن و تهدیدهایی که ممکن است پروژه‌ی متروی اصفهان نه تنها از منظر بحث میراث فرهنگی بلکه از منظر آسیب‌های اجتماعی، مسایل زیست‌محیطی و مسایلی از این دست به دنبال داشته باشد مطرح شد و در آخر به نظر می‌رسد که نتایج مثبتی را در پی داشت و مسئولین میراث فرهنگی کشور خوشبختانه تا حدودی از فعالین این حوزه اعلام حمایت کردند و امیدواریم که در آینده این دغدغده‌ها حداقل از سوی مسئولین ارشد پاسخ داده شود.
در گزارشی که خبرگزاری ایسنا از این همایش تهیه کرده به دلایل علمی خطرناک بودن عبور مترو از خیابان چهارباغ اشاره شده. از جمله بالا بودن سطح آب‌های زیرزمینی و لایه‌های ضخیم رس در این منطقه. اما گفته شده که حدود ۱۲ سال پیش این مسایل مطرح شدند و مسئولان در آن زمان متقاعد شدند که تونل باید از خیابان شمس‌آبادی عبور کند. به نظر شما چه دلایلی می‌توانند باعث شده باشند که پروژه‌ای که پیش از این به شکلی منطقی تغییر کرده بود، دوباره مطرح شود؟
یکی از مشکلاتی که نه تنها در این عرصه بلکه در بسیاری از دیگر حوزه‌های مختلف کشور ما وجود دارد نبود ضمانت اجرایی برای یک سری از مصوبات و قوانین تصویب‌شده است. عملا با تغییر مدیریت بسیاری از سیاست‌ها هم تغییر می‌کند. یعنی اگر در یک زمانی فرضا آقای مهندس وکیلی یا بعد از ایشان آقای مهندس بکتاش و امروز آقای دکتر امین‌پور در مسند ریاست سازمان میراث فرهنگی استان اصفهان تکیه می‌زنند، هر بار این دوستان شاید به دنبال این هستند که نظرات کارشناسی یا آنچه که مد نظر خودشان هست را در غالب نظرات کارشناسی اجرا کنند و این باعث می‌شود که هزینه‌های گزافی از بودجه‌ی بیت‌المال صرف شود.
در حالی که نه تنها نظری که ۱۰ ـ ۱۲ سال پیش مطرح شده بود بلکه در زمان تصدی آقای مهندس بکتاش در اواخر سال ۸۵ گروه کارشناسی در ۱۰ حوزه‌ی تخصصی مختلف، شامل باستان‌شناسی، دینامیک سازه، مهندسی مکانیک، معماری، مهندسی زراعت، مطالعات اجتماعی، مطالعات شورای حمل و نقل و ترافیک، زمین‌‌شناسی و ژئوتکینک و حوزه‌های مشابه از اساتید دانشگاه صنعتی اصفهان تشکیل شد. نظرات کارشناسی خودشان را هم مجددا اعلام کردند و نتیجه‌ی حاصل از این تحقیق این بود که عبور مترو از زیر خیابان چهارباغ عباسی به هیچ عنوان جایز نیست و خطراتی را در پی خواهد داشت.
درعین حال نظرات کارشناسان مختلف خارجی هم در کنار آن مطرح شد که اتفاقا در اولین مصوبه‌ی شورای عالی ترافیک که مؤکدا بر عدم عبور مترو از خیابان چهارباغ عباسی و لزوم عبور آن از زیر خیابان آیت‌الله شمس‌آبادی تأکید می‌شود، دقیقا استناد می‌شود به نظر شرکت فرانسوی سیسترا که مشاور پروژه‌ی مترو بود. این هزینه‌هایی است که از جیب ملت خرج می‌شود و ما می‌بینیم که نتایج اظهارات کارشناسان فقط به بایگانی‌ها سپرده می‌شود و عملا آن چیزی اجرا می‌شود که منطبق بر نظرات کارشناسی نیست.
ائتلاف حامیان میراث اصفهان در رابطه با تونل این شهر نامه‌ای به رییس سازمان میراث فرهنگی، اسفندیار رحیم‌مشایی نوشته‌اند. مهم‌ترین مسایلی که در این نامه مطرح شد، چه بود؟
مهم‌ترین مسایلی که ما بر آن تأکید داشتیم چه در همایش تهران و چه در این نامه یا صحبت‌های خصوصی، رسمی و غیر رسمی که با مسئولین میراث فرهنگی داشتیم، تأکید بر اقتدار سازمان میراث فرهنگی بود. به ویژه در دولت نهم.
خوشبختانه از سوی رییس‌جمهوری حمایت‌های بسیار زیادی از شخص آقای مشایی که در جایگاه معاونت رییس‌جمهور قرار دارند و به عنوان رییس سازمان میراث فرهنگی انجام وظیفه می‌کنند، انجام شد. شاید این حمایت‌ها در رابطه با اظهارنظرهایی بوده که شاید لزوما در راستای مسایل مربوط به میراث فرهنگی نبوده. اما همان حمایت میتواند باعث شود که در این موقعیت حساس سازمان میراث فرهنگی که در دوره‌‌ها و دولت‌های مختلف با ضعف بسیار زیادی مواجه بوده، امروز اقتدار خود را نشان دهد و جایگاه خود را در بین سایر سازمان‌ها تصحیح بکند، به ویژه اینکه ایران کشوری تاریخی و فرهنگی با پتانسیل بسیار بالای گردشگری است و با پیشینه‌ای با بیش از هفت‌هزار تاریخ و تمدن.
ایران کشوری است که دارد در مسیر توسعه حرکت می‌کند. در یک چنین کشوری با چنین پیشینه‌ی تاریخی ممکن است توسعه‌ی عمرانی با پروژه‌های عمرانی یا برخی از مسایل میراث فرهنگی یا بناها و ساز‌ه‌‌ها‌ی فرهنگی در تعارض بیافتد. مثل پروژه‌ی سد سیوند که عملا به پروژه‌ای جنجالی بدل شد یا پروژه‌ی برج جهان‌نما و امروز هم پروژه‌ی متروی اصفهان و ما شاهد بودیم که متأسفانه موضع سازمان میراث فرهنگی ضعیف بود.
امروز ما تأکیدمان بر این است که سازمان میراث فرهنگی اقتدار خود را به سایر سازمان‌ها ثابت بکند. جایگاه برحق و قانونی خود را پیدا بکند تا بتوانیم در کشورمان شاهد باشیم که توسعه‌ی عمرانی بر پایه‌ی توسعه‌ی پایدار شکل می‌گیرد.
آیا تابحال به این نامه پاسخ داده شد؟
این نامه چون به تازگی منتشر شده هنوز ما پاسخی دریافت نکردیم ولی امیدوار هستیم که پاسخ مثبتی را از سوی آقای مشایی یا سایر مسئولین ارشد میراث فرهنگی کشور دریافت بکنیم.
اگر پروژه‌ی متروی اصفهان به اجرا در بیاید و همان‌طوری که بعضی از کارشناس‌ها می‌گویند، قسمتی از میراث تاریخی اصفهان نابود شود، به نظر شما نسل‌های آینده به این مسئله چطور نگاه می‌کنند و چه پاسخی به آنها باید داد؟
اول اینکه امیدوارم به هیچ عنوان این اتفاق نیافتد. درست است که تونل حفر شده ولی تا زمانی که هنوز قطاری در تونل حرکت نکرده می‌شود جلوی فاجعه را گرفت. ولی اگر این اتفاق خدای ناکرده رخ دهد من به شخصه به هیچ عنوان نمی‌توانم سرم را در مقابل فرزندم بلند بکنم.
برای شنیدین مصاحبه با آقای روحانی به لینک زیر مراجعه کنید.