نمایشگاه کتاب فرانکفورت؛ کوچک‌تر اما همچنان بزرگ‌ترين
۱۴۰۰ آبان ۲, یکشنبه
هفتاد و سومین نمايشگاه جهانی کتاب که پارسال به خاطر کرونا تعطيل ماند، امسال با حضور بيش از دو هزار غرفه از ۸۵ کشور جهان و نزديک به ۷۳هزار ديدارکننده در فرانکفورت آلمان برگزار شد.
افزون بر این ۱۳۰ هزار علاقه‌مند از ۹۷ کشور جهان برنامه‌های زنده نمایشگاه را با گوشی‌ها و کامپیوتر دنبال کردند و ۲۵۰۰ نفر از سوی رسانه‌های ۳۹ کشور جهان از این نمایشگاه گزارش دادند.
يورگن بوس سرپرست برگزاری نمايشگاه به دويچه وله گفت: «جای بيشتر غرفه‌داران آسيايی و آفريقايی خالی بود و به طور کلی غرفه‌داران يک چهارم تعداد پيش از کرونا بودند و ما اجازه داشتيم فقط روزی تا ۲۵۰۰۰ ديدارکننده را به نمايشگاه راه بدهيم. با اينهمه ما به خود می‌باليم که با پشتيبانی وزارت آموزش عالي، معاونت عالی فرهنگی دولت و شهرداری فرانکفورت توانستيم نمايشگاه را برگزار کنيم.»
ميهمان ويژه امسال
کانادا ميهمان ويژه نمايشگاه تالار مخصوص را به ياری تازه‌ترين فنآوری‌ها به صورت واقعيت مجازی و يک فيلم پويانما (انیمیشن) درآورده بود. بازی با رنگ‌ها تنها زمين را به دريا مانند نکرده بود، بلکه کوه‌های سفيد و جنگل سبز را نيز طوری نمايان می‌ساخت که گويی ديدارکننده به راستی در طبيعت چندگونه کانادا گردش می‌کند. به محض اينکه ديدارکننده به يکی از ديواره‌های تالار نزديک می‌شد، تصويرهای متحرک نويسندگان کانادايی را می‌ديد که گويی با او به گفتگو ايستاده‌اند.
سرپرست بخش ويژه کانادا در پاسخ اين پرسش که وقتی همه چيز ديجيتال شبيه‌سازی شده چرا بايد حضوری از نمايشگاه ديدن کرد، به دويچه وله گفت: « ۵۸ نويسنده سرشناس در اين نمايشگاه شرکت فعال دارند که تنها هشت تن آنها توانستند به اينجا سفر کنند. ما بايد آن ۵۰ نفر ديگر را هم محترم می‌شمرديم و شرکت می‌داديم. کسی که شخصا به اينجا می‌آيد، افزون بر تماس مستقيم با نويسندگان ما از بازی رنگ‌ها بيشتر لذت می‌برد. چندگونگی کانادا را با اينکه ديجيتال فراهم شده، فقط حضوری می‌توان ديد.»
ظهور به جای حضور
ايران يا آنچه به نام نمايشگران ايرانی ديده می‌شد، "غرفه ملي" بود که با شرکت فعال سفارت جمهوری اسلامی در آلمان ترتيب داده شده بود. مسئول اين بخش به جای پاسخ به پرسش‌های دويچه وله که چه کسانی با وجود چالش کرونا توانسته‌اند در نمايشگاه شرکت کنند نگارنده را به بيرون از غرفه هدايت کرد و تنها گفت: «اطلاعات مربوط به ما در کاتالوگ نمايشگاه هست. شما نه اجازه عکس و مصاحبه داريد نه فيلم. بهتر است از بيرون نگاه کنيد.»
آنچه از بيرون پيدا بود، تصوير حرم امام هشتم شيعيان در کنار چند کتاب بود که بيشتر آنها عنوان‌های خاطرات شهيدان را داشتند.
حضور پررنگ غرفه‌های آلمانی
در حالی که نارسايي‌های سفر در زمان کرونا غرفه‌های کشورهای ديگر را خلوت و گاه خالی نشان می‌داد، ناشران آلمانی کوچک و بزرگ تازه های خود را عرضه کرده بودند و برپايی عادی نمايشگاه را نويد می‌دادند.
۳۰۰ نويسنده از آلمان و کشورهای ديگر در فضای باز نمايشگاه آثار خود را برای علاقه‌مندان امضا می‌کردند ولی اينجا و جلو درهای ورودی تنها صف‌های درازی بود که امسال نمايشگاه تجربه کرد.
آقای وُلتِر سرپرست انتشاراتی کاتاپولت از شرق آلمان در پاسخ به دويچه وله گفت: «نه، حضور مجازی و تبليغ در شبکه‌های اينترنتی کافی نيست. ديدارهای تصادفی و ابتکاری حضوری در کار ما هميشه نقش بزرگی داشته‌اند. من تا همينجا با چند مترجم آشنا شدم که می‌خواهند کتاب‌های ما را به زبان‌های خودشان ترجمه و چاپ کنند و حتی قراردادی هم با نويسنده‌ای بسته‌ام که مجازی امکان نداشت. »
غرفه‌های فوق‌العاده
در ديدار از نمايشگاه امسال غرفه‌های غيرکتابی جلوه بی‌سابقه‌ای داشتند. شايد چون نمايشگاه خلوت‌تر از سال‌های پيش بود يا چون مسئولان از هر موقعيتی برای جلب ديدارکنندگان بهره برده بودند. به هر روی يک صنعتگر ايتاليايی با همسر اسپانيايی خود شرکت يا بهتر بگوييم فروشگاه کاردستی‌های صنعتی از سوئيس عرضه کرده بود و در پاسخ دويچه وله گفت: «خودمان هم اول از خود می‌پرسيديم که آيا جای ما اينجا هست يا نه، ولی وقتی برگزارکنندگان ما را به شرکت تشويق کردند، خوشحال شديم.»
گيراترين غرفه فوق‌العاده برای ما ايرانيان بيگمان غرفه انجمن بازماندگان جانباختگان هواپيمای اوکراينی بود که در ژانويه ۲۰۲۰ توسط سپاه پاسداران منهدم شد. اين انجمن برای بزرگداشت ياد آن جانباختگان و پرده‌برداری از عاملان و آمران آن فاجعه ضد بشری تشکيل شده و در نمايشگاه فرانکفورت با استقبال بسيار روبرو بود.
خانم مرتب یکی از مسئولان این غرفه در پاسخ دويچه وله گفت: «مهم حضور ما در اينجا است نه توجيه ما. وقتی نمايشگاه مبلغ آزادی بيان است، ما هم بايد بتوانيم غم خود را در پيشگاه روشنفکران جهان بيان کنيم.»
پايان کار
نمايشگاه کتاب امسال ديدار شخصی بيش از ۷۰ هزار علاقه‌مند به فرهنگ و ادبيات را از سراسر جهان ممکن ساخت و با اهدای جايزه صلح کتابداران و کتابفروشان آلمان به تسيتسی دِنگارِامبگا نويسنده اهل زیمبابوه مقيم آلمان به پايان رسيد.
هرچند چندين نويسنده در پشتيبانی از رمان‌نويس رنگين‌پوست آلمانی یاسمینا کونکه که به خاطر حضور انتشاراتی راستگرای "اروپای جوان" از شرکت در نمايشگاه سر باز زد به فرانکفورت نيامدند، اما بسياری از نويسندگان و ناشران جهان اين نمايشگاه را نماد آزادی بيان و تشويق‌گر آثار ماندگار دانستند.
ميهمان ويژه سال آينده نمايشگاه کشور اسپانيا خواهد بود که امسال هم حضور چشمگيری داشت.