نمایشگاه کتاب تهران، کودک بیست و دوساله
۱۳۸۸ اردیبهشت ۱۶, چهارشنبه
گرچه این روزها مسئله انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری بر همه چیز سایه افکنده، کتاب و کتابخوانی تا ده روز دیگر محور اتفاقهای بخش بزرگی از پایتخت خواهد بود. نه تیراژ کتاب در ایران چشمگیر است نه سرانه مطالعهی ایرانیان. با این همه نمایشگاه کتاب تهران، به حق، مهمترین واقعهی فرهنگی هر سال خوانده میشود؛ نمایشگاهی که گرچه بیست و دو سال از عمرش میگذرد، هر سال مانند کودکی نوپا به راه میافتد و افتان و خیزان پیش میرود.
مشکلات و ادعاهای تکراری
بی اعتقادی و بیاعتمادی مسئولان به مدیران قبل از خود از جمله دلایلی است که باعث میشود نمایشگاه کتاب تهران همواره با معضلات مشابهی برگزار شود. به نظر میرسد تجربههای گذشته جایی ثبت نشده و کسی به آنها رجوع نمیکند. نمایشگاه امسال نیز در حالی کار خود را رسما آغاز کرده که هنوز تکلیف برخی از ناشران نامعلوم است و همهی غرفهها آماده نیستند. سازمان دادن حدود ۳۵۰۰ ناشر داخلی و خارجی در مکانی که اصلا برای این کار ساخته نشده، دشوار است. اما از سویی اصرار مسئولان دولت نمایشگاه را به مصلا کشاند، از سوی دیگر انتظار میرود پس از دو دهه، ابتدایی‌ترین و مبرمترین نیازهای نمایشگاهی در این ابعاد، مانند یافتن آسان غرفهی هر ناشر، سامان بهتری داشته باشد. این سومین بار است که نمایشگاه در مصلای تهران برگزار میشود. این بنای غول آسا در اصل برای برگزاری مراسمی چون نماز جمعه طراحی شده و کارهای ساختمانی بخشی از آن هنوز به پایان نرسیده است.
رئیس جمهور محمود احمدینژاد در مراسم گشایش بیست و دومین نمایشگاه کتاب تهران سرعت رشد فعالیت‌های فرهنگی در ایران را «بسیار بالا، افتخارآفرین و افتخار‌آمیز» توصیف کرد. او همچنین گرایش به کتابخوانی در جامعه را روزافزون و ارزشمند خواند و توصیه کرد «باید كتاب خواندن را از دبستان، حتا پیش از دبستان آغاز كرد.» پس از رئیس جمهور نوبت به وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی محمد حسین صفار هرندی رسید تا با مقایسهی وضعیت کتاب و کتابخوانی امروز و گذشته، رشد آن را «چشمگیر» عنوان کند. وزیر ارشاد با اشاره به ۵۵ هزار عنوان کتابی که در سال گذشته منتشر شده گفت این تعداد ۶۰ برابر بیشتر از تعداد عنوانهایی است که سی سال پیش منتشر میشد. صفار هرندی از آماری سخن گفت که به ادعای او نشان میدهد سرانه کتابخوانی ایرانیان نیز «رشدی چشمگیر» داشته و به ۲۰ دقیقه رسیده است.
تعداد کتابفروشیها رو به کاهش است
آمار و ادعاهای اغراقآمیز وزیر ارشاد از سوی دیگر مسئولان دولتی و حتا در گزارشهای همین وزارتخانه نیز نفی میشود. رسول جعفریان رئیس کتابخانه مجلس شورای اسلامی بهمن ماه سال پیش گفته است «حدود ۹۵ درصد مردم جامعه ایران کتابخوان نیستند و تمایلی هم به خرید کتاب ندارند.» علی اکبر اشعری رئیس کتابخانه ملی میگوید متاسفانه بر اساس آماری که در اختیار ماست تعداد کتابروشیها در کشور ما از تعداد ناشران کمتر است. بررسیهای وزارت ارشاد که نتایج آن آذر ماه ۸۷ از سوی خبرگزاری فارس منتشر شد نشان میدهد «از تعداد کتابفروشی‌های مستقل به علت مشکلات اقتصادی به طور مستمر کاسته میشود.» سعید جلالی رییس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تبریز در دومین نشست فصلی سراسری این صنف گفته است «در سال ۱۳۳۵ تعداد كتابفروشی‌های تبریز ۳۳ بود و اكنون با گذشت بیش از ۴۰ سال و حضور بیش از ۶۵ هزار دانشجو در این شهر، این تعداد به ۲۷ کتابفروشی کاهش یافته است.» در بسیاری از شهرستانها و برخی از استانهای کشور اصلا کتابفروشی مستقل وجود ندارد.
آمار متفاوت در مورد سرانه مطالعه
در مورد سرانه مطالعه ایرانیان نیز آمار فراوانی وجود دارد که با آمار وزیر ارشاد متفاوت است. بررسیهای این وزارتخانه در سال ۸۱ این میزان را ۷ دقیقه برآورد میکند. بسیاری از دست اندرکاران در درستی همین آمار نیز تردید دارند. اردیبهشت سال ۸۷ رئیس کتابخانه ملی در مشهد گفت اگر مطالعه کتابهای درسی را نیز حساب کنیم سرانه مطالعه شش دقیقه در شبانهروز بیشتر نیست. این سخنان از سوی وزیر ارشاد تکذیب شد. او چند روز بعد گفته بود آمار مشخصی در این زمینه در اختیار نداریم. صفار هرندی بهمن ماه سال ۸۷ با استناد به بررسیهایی که توسط نهاد کتابخانههای عمومی انجام داده سرانه مطالعه را ۱۸ دقیقه اعلام کرد.
کفش راحت و مناسب بپوشید
مهترین فعالیتی که در نمایشگاه کتاب انجام میشود خرید و فروش است. این ده روز فرصتی است تا شهروندان بتوانند کتابهای مورد نیاز خود را با تخفیف تهیه کنند. در این زمینه آمار دقیقی در دست نیست اما همهی دست اندرکاران نشر و کتاب معتقدند بخش بزرگی از فروش سالانهی کتاب در همین ده روز انجام میشود. توجه اغلب ناشران در نمایشگاه نیز به فروش محصولاتشان معطوف است. مشکلات دریافت مجوز نشر و نامشخص بودن وضعیت بسیاری از کتابها تا آخرین دقایق در کنار ازدحام خریداران کتاب فرصت و امکانی برای سازماندهی برنامههای جنبی مانند رویارویی نویسندگان با خوانندگانشان باقی نمیگذارد. برخی از ناظران وجود نمایشگاه تهران و نمایشگاههای استانی کتاب را در رکوردی بازار کتابفروشان بیتاثیر نمیدانند.
روابط عمومی نمایشگاه در «ده توصیه اساسی» خود به بازدید کنندگان از جمله تذکر میدهد کفش راحت و مناسب بپوشند و اگر قصد طولانی ماندن در نمایشگاه را دارند غذا و مواد خوراکی هم همراه بیاورند. ستاد برگزاری نمایشگاه همچنین خبر میدهد تمام غرفهها به دستگاه کارت خوان مجهزند تا خریداران بتوانند بهای کتابها را با کارت بانکی بپردازند. نمایشگاه کتاب تهران بیست و ششم اردیبهشت به کار خود پایان میدهد.
نویسنده: بهزاد کشمیری‌پور
تحریریه: مصطفی ملکان