نگاهى به فادو، موسيقى اصيل پرتغال و نوآوريهاى نسل جوان

ريشه هاى موسيقى فادو تا به امروز نامشخص است. عقيده موسيقى شناسها دراينباره نظرات متفاوتى دارند و اصل فادو را عربى، آفريقائى و يا برزيلى ميدانند. بعضى از آنها هم متعقدند كه ميان فادو و ترانه هائى كه دريانوردها ميخوانده و ميخوانند، رابطه ى مستقيمى وجود دارد. در هر حال، فادو زائيده دل مردم است و معمولا در قديميترين و فقيرترين محله هاست كه ترانه هاى فادو خوانده ميشوند.

خواننده فادو، غالبا لباس تيره رنگ به تن دارد، از شهرش و از تلخيهاى زندگيش ميخواند و ترانه هايش گاهى هم رنگ و بوى اجتماعى و سياسى دارند. اسم فادو از كلمه لاتينى فاتوم ريشه ميگيرد كه معنى آن، سرنوشت است، سرنوشت ملتى كه رقم خورده و غيرقابل تغيير است. ميگويند كه فادو به اين علت آواز و موسيقى پرتغال است، زيرا نحوى خواندن آن به گونه اى باور مردم اين كشور به سرنوشت را نمايان ميكند. سرنوشتى كه به سراغ انسان ميايد و از آن راه گريزى نيست.

تمامى مردم پرتغال و بسيارى از موسيقى شناسهاى پرتغال، آماليا رودريگش را بزرگ بانوى موسيقى فادو ميدانند. او آينه روح بسيارى و پرتغاليها بود و زندگى هنرى پرفراز و نشيبى داشت. اين خواننده محبوب در روز ششم ماه اكتبر سال ۱۹۹۹ درگذشت، اما هنوز هم در دل مردم پرتغال زنده است و سمبل پايدار ترانه اى مشهور به نام “ليسبون، سرنوشت تو چيست؟”

فادو هم چون ساير سبكهاى موسيقى دچار تغيير و تحول شده است. از دهه نود تا به حال نسلى جديد از خوانندگانى توانا، موفق شده است به اين موسيقى سنتى، رنگ و شكلى تازه ببخشد. ترانه هاى جديد فادو نسبت به گذشته يكدست تر و سبكبالترند، بى آنكه اصالت خود را از دست داده باشند. يكى از خوانندگانى كه در جهانى كردن فادو نقش مهمى داشته، ميسيا است كه خود بزرگ شده در خانواده اى هنرمند است. مادرش كه اهل اسپانياست، بالرين بوده و مادربزرگش هم هنرمند نمايشهاى واريته. ريشه پرتغالى ميسيا از طرف پدرش است.

ميسيا اگرچه متولد شهر بندرى پورتو واقع در شمال پرتغال است، اما در اسپانيا بزرگ شده و از جمله در مادريد در هنرهاى نمايشى و به ويژه موسيقى فعاليتهاى گوناگونى داشته و تجربه هاى مختلقى كسب كرده است. بعد از زندگى و فعاليت هنريش در اسپانيا راهى ليسبون پايتخت پرتغال و يكى از مراكز مهم موسيقى فادو شده و سعى ميكند، به اين موسيقى چهره اى تازه ببخشد.

خود او دراينباره ميگويد: ”فادو يادگار نسلهاى پيشين است و در معرض پوسيدگى و زوال بود. تنها براى خاطر و جلب جهانگردان بود كه بعضيها دست به نوآورى ميزدند. اما اين چيزيست كه باب ميل و خواست من نيست. قصد من اين بود كه در موسيقى فادو نوآورى كنم و به ويژه با مضمونهاى ادبى تازه آنرا پر و غنى كنم، نه آنكه فقط از وادع، درد و افسرگى بخوانم.”

ميسيا، اين ستاره نسل جديد موسيقى فادو تكيه خاصى به ريشه هاى فادو داره كه به Saudade معرف است. اين كلمه به معنى بيقرارى و اشتياقيست كه در وجود پرتغاليها لانه كرده. ميسيا ميكوشد، فادو را با نوشته هاى ادباى بزرگ پرتغال پيوند دهد و بدين ترتيب، اين موسيقى را از غبار و كهنگى گذشته پاك كند. ميسيا در اجراى ترانه ها هم نوآورى كرده و دركنار گيتار پرتغالى كه ۶ جفت سيم دارد، از گيتار اسپانيائى و از گيتار باس، و همچنين ويلون، آكاردئون و پيانو استفاده ميكند.

در سبك ديگرى از فادو، سرنوشت نقشى كليدى بازى ميكند. كريشتينا برانكو، يكى ديگر از خوانندگان نسل جوان موسيقى فادو در مصاحبه اى ميگويد: ”فادو يعنى سرنوشت و سرنوشت هم يعنى زندگى تو با تمام فراز و نشيبهايش. من سعى ميكنم در ترانه هايم هم لحظات تلخ را بر زبان بياورم و هم لحظات خوشبختى را، چرا كه هردوى اينها جزئى از زندگى هستند.”

شهرام احدى