نگاهی به انتخاب سفیر جدید ایران برای سوریه

با آغاز اعتراض‌های مردمی در سوریه جمهوری اسلامی ایران واکنش‌های گوناگونی از خود نشان داده است. سردرگمی و سکوت اولیه تبدیل به بازتاب مواضع خود دولت سوریه شده که حرکت‌های اعتراضی را توطئه خارجی می‌خواند.

برخی کشورهای عربی و غربی به عنوان اعتراض به سرکوب معترضان در سوریه سفیران خود را در این کشور فراخوانده‌اند. در این میان اما روز شنبه (۲۹ مرداد / ۲۰ اوت) اعلام شد که ایران محمد رئوف شیبانی، معاون خاورمیانه و مشترک‌المنافع وزارت امور خارجه ایران را به عنوان سفیر جدید خود به دمشق می‌فرستد.

هم اکنون از ایران، کره شمالی و حزب‌الله به عنوان تنها حامیان رژیم بشار اسد نام می‌برند. اینکه چرا ایران توان اتخاذ موضعی سخت‌تر دربرابر سوریه را ندارد و حتی به بهای تیره شدن رابطه‌اش با کشورهای منطقه چون ترکیه حاضر به دفاع از دولت اسد است، موضوع گفت‌وگوی دویچه وله با علی صدرزاده، روزنامه‌نگار و تحلیلگر مسائل خاورمیانه و شمال آفریقا بوده است.

بشنوید: گفت‌وگو با علی صدرزاده

دویچه‏وله: آقای صدرزاده، در حالی‏که بسیاری از کشورها سفیر خود را از سوریه فراخوانده‏اند، ایران سفیر جدیدی را به دمشق فرستاده است. چرا ایران مانند سایر کشورها و از جمله بقیه‏ی کشورهای منطقه، نمی‏تواند موضع سخت‏تری در برابر سوریه بگیرد؟

علی‏ صدرزاده: برای این‏که روابط ایران با سوریه، ماهیتاً با روابط فرض کنید عربستان سعودی که سفیرش را از سوریه فراخوانده، فرق می‏کند. زمان تغییر سفیر ایران در سوریه و شخص سفیر ایران در سوریه هم بیان‏گر این ماهیت است. آقای محمد رئوف شیبانی که قرار است به عنوان سفیر جدید ایران به سوریه برود، کسی است که چند هفته‏ی پیش، زمانی که سفیر امریکا در سوریه، به شهر حما رفت که ببیند نیروهای امنیتی سوریه با مردم چه‏کار کرده‏اند، همان زمان ایشان که معاون وزیر خارجه‏ی ایران بود، به این سفر اعتراض کرد و حتی اظهارنظر آن زمان آقای شیبانی خیلی خیلی شدیدتر از اظهارنظر خود دولت سوریه بود.

به همین علت، ایران این شخص را، در این زمانی که فشارهای بین‏المللی بر سوریه افزایش پیدا کرده، به سوریه می‏فرستد و از این طریق می‏خواهد نشان بدهد که چه اهمیت ویژه‏ای برای روابط ایران و سوریه قائل است.

رابطه‏ی ایران و سوریه یک رابطه‏ی استراتژیک است. این‏ دو کشور حتی قراردادهایی دارند که اگر یکی از این کشورها مورد حمله و یا تهدید قرار بگیرد، دیگری بایستی به کمک او بیاید و از طریق سوریه است که ایران رابطه‏اش را با حزب‏الله در لبنان و با گروه‏های فلسطینی در مناطق اشغالی حفظ می‏کند. یعنی سوریه تنها متحد ایران در منطقه است و حتی می‏شود گفت در جهان، کشوری مهم‏تر از سوریه برای ایران وجود ندارد. به همین علت، ایران نگران این است که اگر دولت بشار اسد سقوط کند، ایران کاملاً در صحنه‏ی بین‏المللی به انزوا کشیده خواهد شد. این است که به هر قیمتی از دولت سوریه پشتیبانی می‏کند.

بعضی‏ها حدس می‏زنند که دولت سوریه در سرکوب مخالفان خودش، کم یا بیش، از پیشنهادات ایران، از مشورت‏های ایران و کمک‏های انسانی ایران استفاده می‏کند. حتی عکس‏هایی در صفحات مجازی منتشر شده که گویا افرادی از ایران در سوریه (در سرکوب تظاهرات) شرکت داشته‌اند که البته تأیید نشده است. ولی خود این شایعه هم بیان‏گر ماهیت روابط عمیق و استراتژیک ایران و سوریه است.

ترکیه هم دارای روابط استراتژیک با سوریه بوده، ولی الان کانون از جمله جلسات اپوزیسیون این کشور است. چه چیزی منافع ایران و ترکیه را متفاوت کرده است؟

درست است که ترکیه مانند ایران در سوریه نفوذ دارد، درست است که سرمایه‏گذاری‏های وسیعی در سوریه کرده، درست است که ویزا بین ترکیه و سوریه برداشته شده و ترکیه یکی از متحدان سوریه بود، ولی فرق‏اش این است که نوع نظام سیاسی ترکیه ‏که در عین این‏که اسلامی است، اما یک‏سری معیارهای دمکراتیک را هم رعایت می‏کند، تبدیل شده به سرمشق و مدلی برای خیلی از جنبش‏های منطقه. شما وقتی به تونس می‏روید و از آقای قرنوشی، رهبر "النهضه"، رهبر اسلام‏گرایان آن‏جا می‏پرسید که چه نظامی می‏خواهید، فوراً می‏گوید: نظام اسلامی ما چیزی شبیه ترکیه خواهد بود. عین این حرف را هم قسمت بزرگی از اخوان‏المسلمین مصر و یا اخوان‏المسلمین اردن هم می‏زنند. یعنی ترکیه تبدیل شده به مدل دمکراتیک برای کشورهای اسلامی.

ترکیه می‏داند که اگر جنبش در سوریه بتواند پیروز بشود، همان نفوذش را حفظ خواهد کرد؛ این‏بار با متحدین‏اش که مخالفین امروز آقای اسد هستند. ولی برعکس، ایران می‏داند که اگر آقای اسد ببازد و مخالفین پیروز بشوند، اولین کاری که می‏کنند، رابطه‏شان را با ایران قطع خواهند کرد. به‏خصوص این‏که بعید نیست که سنی‏ها سر کار بیایند و این اقلیت علوی که در سوریه بر سرکار است، از بین برود. در حالی‏که در ترکیه این ترس وجود ندارد. مسئله‏ی شیعه و سنی (در این کشور) به آن صورت مطرح نیست.

به همین علت، ترکیه اگر موفق بشود روند سیاسی را در سوریه تعیین کند، به شکلی حالت رهبر کشورهای اسلامی یا توده‏های اسلامی خواهان دمکراسی در منطقه را خواهد داشت.

به نظر شما، سیاست فعلی جمهوری اسلامی در رابطه با تحولات کنونی سوریه چقدر چشم‏انداز دارد؟

ایران فقط تمام نیروهای‏اش را روی این می‏گذارد که این جنبش سرکوب بشود و به هر قیمتی آقای اسد در قدرت باقی بماند. این امر بستگی به آن دارد که خود آقای اسد در سوریه چه مقدار نیرو دارد و چه مقدار برنامه برای مقابله با مخالفین‏اش دارد. ایران کار عجیبی نمی‏تواند انجام بدهد، جز این‏که پول بدهد، احتمالاً اسلحه بدهد، احتمالاً مشاور بفرستد و به آن‏ها بگوید که چگونه با مخالفین‏شان رفتار کنند. کاری بیش از این نمی‏تواند انجام بدهد.
آقای اسد هم فعلاً با این جنبش و همین‏طور با انزوای شدید بین‏المللی روبرو است، ولی از سوی دیگر پذیرش این‏ مسئله که این جنبش در سوریه به‏زودی به پیروزی بیانجامد هم مقداری مشکل است. راهی بسیار طولانی در برابر مخالفین آقای اسد وجود دارد. به این سادگی مخالفین به موفقیت نمی‏رسند. این‏که چرا آقای اسد در قدرت است و چرا مخالفین به این سادگی و به این سرعت موفق به سرنگونی اقای اسد نمی‏شوند، دلایل زیادی دارد:
اولاً خشونت و سبوعیت دولت سوریه بیش از حد است، دوم تفرقه و پراکندگی مخالفین است که به یک راه‏حل جمعی و واحدی نمی‏رسند، سوم این‏ که جامعه‏ی بین‏المللی از این‏که در سوریه دخالت صریح بکند، ابا و اجتناب دارد. یعنی سوریه لیبی نیست. چهارم این‏که اگر سوریه از هم بپاشد، یک مرز دیگر اسراییل ناامن می‏شود و می‏تواند همان وضعی ایجاد شود که الان ما در صحرای سینا بین مصر و اسراییل می‏بینیم.
به این دلایل باید منتظر آینده بود و دید که چه می‏شود. ولی به این سرعت حکومت آقای اسد سقوط نخواهد کرد.

کیواندخت قهاری
تحریریه: شیرین جزایری