وبلاگستان جهان عرب در بحران

وبلاگ‌نویسی در وبلاگستان جهان عرب آغازی خیلی معمولی دارد. اولین وبلا‌گ‌ها در مورد احوال و علائق شخصی بودند. تازه بعد‌ها بود که وبلاگ‌ها تبدیل به رسانه‌ای برای ابراز آزاد عقیده و نماد تغییرات اجتماعی شدند. برخی از شرکت‌های تجاری از وبلاگ‌ها به عنوان ابزار بازاریابی استفاده کردند که بدین وسیله بر وسعت وبلاگستان افزوده شد. حتی برخی از بلاگر‌ها موفق شدند از این طریق درآمدی کسب کنند. اما وقتی ما از وبلاگستان جهان عرب صحبت می‌کنیم، می‌بینیم که انتظارات و امید‌های شهروندان برای تغییرات اجتماعی- سیاسی برآورده نشده است.

وبلاگ‌نویسی به زبان عربی به تدریج در سال ۲۰۰۵ امکان‌پذیر شد. تعداد آنها در آغاز بسیار اندک بود. لغت وبلاگ و معنی آن برای بسیاری نا‌آشنا بود. با این حال، علی‌رغم تعداد کم وبلاگ‌ها، آنها از کیفیت بالایی برخوردار بودند.

از فوروم تا وبلاگ

طی سال‌های گذشته وبلاگستان جهان عرب گسترش یافته است. برخی از بلاگر‌ها هرچند محدود، اما با پرداختن بیش از پیش به آزادی بیان، تلاش کردند تا نقش مطبوعات را برعهده گیرند. برخی از پرتال‌ها خدمات خود را برای ایجاد وبلاگ مجانی عرضه کردند. با این حال وبلاگ‌هایی که در جریان "انقلاب آنلاین" بوجود آمدند، به لحاظ مضمونی هیچ تفاوتی با فوروم‌های آنلاینی که کاربران اینترنت از آنها استفاده می‌کردند، نداشتند. بسیاری از آنها مطالب خود را عینا کپی کرده و در وبلاگ قرار می‌دادند.

در سال ۲۰۰۷ تعداد وبلاگ‌های عربی افزایش چشمگیری داشت. با این حال وبلاگ‌ها آشفتگی که در فوروم‌ها وجود داشت را مثل یک ویروس با خود به وبلاگستان منتقل کردند. این امر بدانجا انجامید که وبلاگستان هم ماننده فوروم‌های عربی بی‌کیفیت شد. محتوی وبلاگ‌ها که با امید به تغییر اجتماعی پیوند خورده بود به هیچ عنوان آن چیزی نبود که انتظارش می‌رفت.

پلاتفرم برای وبلاگ‌های عرب‌زبان

در سال‌های نخست وبلاگ‌ها در جهان عرب از طریق خدمات گوگل، Blog.com ساخته می‌شدند. اما از آنجایی که این پلاتفرم به زبان انگلیسی بود، اکثر بلاگر‌های عرب نمی‌توانستند از آن استفاده کنند. به مرور زمان پلاتفرم‌های عربی نیز ایجاد شدند. هرچند این وبلاگ‌ها هم دارای کیفیت چندانی نیستند، اما چند استثنا در میان آنها دیده می‌شود.

آنها وبلاگ‌های شخصی خود را ساختند، تا بدین وسیله توانایی‌ها و قابلیت‌های خود را به دیگران منتقل کنند. اما آنها با مشکلات جدی تا حد تعقیب از سوی ارگان‌های امنیتی روبرو شدند.

اهمیت سیاسی وبلاگ‌ها

در سال ۲۰۰۸ در مصر تلاش برای ایجاد حرکت در شبکه اجتماعی صورت گرفت. یک گروه مصری عضو فیس‌بوک در روز ۶ آوریل سال ۲۰۰۸ به علت گرانی مواد غذایی، مردم را به اعتصاب دعوت کرد. بسیاری از بلاگر‌ها به این حرکت پیوستند و از مردم خواستند تا به خیابان‌ها بروند.
نتیجه این حرکت بسیار اعجاب‌آور بود. اعتصاب موفقیت‌آمیز شد! با این حال باید در اینجا سئوال کرد که آیا واقعا تلاش بلاگر‌ها منجر به موفقیت اعتصاب شد؟ برآورد این موضوع دشوار است، هرچند که بلاگر‌ها فکر می‌کنند که موفق شده‌اند "پایه تاج و تخت مصر" را به لرزه درآورند.

در شب قبل از اعتصاب، دولت مصر در رسانه‌های عمومی با انتشار بیانیه‌ای به انتقاد از اعتصاب پرداخت. نتیجه این شد که این انتقاد بطور غیر مستقیم به موفقیت اعتصاب کمک کرد. آنها می‌خواستند مردم را بترسانند، اما نتیجه برعکس شد. جالب اینکه سال بعد دولت به درخواست‌های بعدی بلاگرها برای اعتصاب بی‌توجهی نشان داد و نتیجه اینکه، اعتصاب موفق نبود.

اما نمونه‌های مثبت هم وجود دارند. بلاگر‌های کویتی در سال ۲۰۰۶ در حرکت "نبیه خمسه" تلاش کردند، در سیستم انتخاباتی تغییراتی را بوجود بیاورند، بدین معنی که تعداد حوزه‌های انتخاباتی را کاهش دهند. این حرکت موفق بود و این موفقیت را هم می‌توان در کارنامه بلاگر‌ها نوشت. البته به این نکته باید توجه داد که تعداد بلاگرهای کویت بسیار کمتر از مصر است.

بلاگرها واقعا چه چیزی را می‌توانند تغییر دهند؟

در اینجا قصد ندارم از ارزش وبلاگ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، و نقش و تاثیر آن بکاهم. اما رسانه‌ها در مورد امکانات تاثیر‌گذاری آنها زیاده‌روی کردند و بسیاری از بلاگر‌ها حتی بر این باور بوده‌اند که می‌توانند جوامع عرب را تغییر دهند و آن را دمکراتیزه کنند.

به هنگام قضاوت در مورد تاثیر وبلاگستان عرب‌زبان می‌خواهم چند سئوال مطرح کنم: آیا بلاگرها به هنگام جنگ غزه کاری برای نجات کودکان انجام دادند؟ آیا آنها مثل بلاگر‌های آمریکایی به هنگام توفان کاترین کمکی برای آسیب‌دیدگان جمع کرده‌اند؟ آیا آنها موفق شده‌اند به فساد در کشورهای عربی پایان دهند؟ و یا اینکه دولتی را تغییر دهند؟ آیا بلاگر‌ها توانسته‌اند تغییر در جهان عرب بوجود بیاورند؟ جواب همه این سئوال‌ها نه است. به همین خاطر هم نمی‌توان از تاثیرگذاری وبلاگ در جهان عرب سخن گفت.

آینده وبلاگستان جهان عرب

وبلاگ‌نویسی در حال حاضر کاری انفرادی است. اما مختصات جوامع عرب طلب می‌کند که بلاگرها به صورت جمعی با هدف ایجاد تغییرات اساسی سیاسی فعالیت کنند. می‌توان از مورد کویت به عنوان سرمشق در سایر کشورهای عربی نیز استفاده کرد. تا شاید در آینده بلاگرهای عرب موفق به ایجاد تغییرات اجتماعی شوند، امری که به سادگی مقدور نیست و نیاز به گذشت زمان و صبر دارد.

باید نخست پیش‌شرط‌ های بسیاری به اجرا درآیند تا بلاگرها بتوانند کاری از پیش برند: دمکراتیزه شده ساختارها، دسترسی آسان به منابع خبری غیروابسته، رفرم در دستگاه قضایی، آزادی عقیده و مطبوعات، تقویت و دسترسی ساده به اینترنت. بدون انجام این پیش‌شرط ‌ها، وبلاگ‌ها تنها پلاتفرمی برای بحث‌های کوچک خواهند بود و هیچ تغییر اجتماعی صورت نمی‌گیرد.

محمد صحلی (http://msahli.com) نویسنده و بلاگر است. او سال ۲۰۰۹ مسابقه وبلاگ‌های ممتاز عرب زبان (arabisk-award.com) را سازماندهی کرد. او آژانس اینترنتی کلمه پرس را راه‌اندازی کرده است که به بلاگر‌ها خدمات ارائه می‌کند. صحلی در مراکش کار و زندگی می‌کند.

MA/BB