پارک ملی کویر در راستای نابودی

پارک ملی و منطقه‌ی حفاظت‌شده‌ی کویر در غرب کویر مرکزی ایران و در محدوده‌ی استان‌های تهران ـ قم، سمنان و اصفهان واقع شده و دارای اقلیم خشک بیابانی است.

این منطقه در سال ۱۳۵۵ به پارک ملی تبدیل شد و در سال ۱۳۶۱ به دو قسمت پارک ملی به وسعت ۴۲۰ هزار هکتار و منطقه‌ی حفاظت‌شده‌ی کویر به مساحت ۲۵۰ هزار هکتار تقسیم شد.

پارك ملی كوير يكی از نمونه های منحصر به فرد اكوسيستم های بيابانی ايران است. این منطقه از نظر تنوع گونه‌های گیاهی و جانوری شهرت فراوانی دارد و برخی از انواع گونه‌های آن در سطح جهان کم‌نظیرند. تا جایی که پارک ملی کویر را سرنگیتی ایران می‌نامیدند. Serengiti National Park یا پارک ملی سرنگیتی یکی از بزرگترین زیستگاه‌های حیات وحش دنیا است. این پارک در شمال تانزانیا و در منطقه‌ی مرزی با کنیا واقع است.

مژگان جمشیدی، روزنامه‌نگار و کارشناس محیط زیست، می‌گوید: «یک زمانی بود که پارک ملی کویر را هم سرنگیتی ایران عنوان می‌کردند، به این دلیل که مملو از حیات وحش بود، از یوزپلنگ گرفته تا گله‌های گورخر، گله‌های آهو، جبیر، قوچ و میش. ولی متأسفانه در سال‌های بعد از انقلاب به دلیل سوء مدیریت و دست‌اندازی‌های زیادی که در این مناطق شده نسل بسیاری از این حیوانات از بین رفت، مثل گورخر که حدود ۲۰ سال است که هیچ گورخری در این منطقه دیده نمی‌شود. نسل آهو در اثر شکار بی‌رویه و مانورهایی که برگزار شده در این منطقه کاملا از بین رفته، امنیت برای وحوش از بین رفته و نسل یوزپلنگ به سرحد انقراض رسیده است. آخرین بار فکر می‌کنم، سه ـ چهار سال پیش بود که در پارک ملی کویر یوزپلنگ را مشاهده کردند و جمعیت سایر گونه‌های جانوری هم خیلی کم شده و اگر همین‌طور پیش برود این پارک می‌شود یک بیابان برهوت که خالی از هر گونه حیات است.»

• مصاحبه با مژگان جمشیدی

اینک صدور مجوز حفاری نفت و گاز است که حیات پارک ملی کویر با همه‌ی جاذبه‌‌ها و گونه‌های منحصر به فردش را به چالش می‌طلبد. با مژگان جمشیدی که در همین زمینه در وبلاگ خود، دیده‌بان محیط زیست ایران، مطلبی نوشته به گفتگو نشستیم.

وی در این وبلاگ به صدور مجوز حفاری نفت و گاز و ذخیره‌سازی بیش از ۵ میلیارد متر مکعب گاز در پارک ملی کویر اشاره می‌کند و می‌نویسد‌، قطار توسعه‌ی دولت نهم هر چه تمام‌تر می‌تازد «تا یکایک مناطق و پارک‌های ملی ایران را با صدور مجوز‌های غیر قانونی به ویرانی بکشاند.»

دویچه‌وله: خانم جمشیدی‌، صدور مجوز حفاری نفت و گاز در پارک ملی کویر تا چه حد به واقعیت نزدیک شده؟

مژگان جمشیدی: این مجوز در شرف صادر شدن است. قبلا مکاتباتی بین سازمان محیط زیست و وزارت نفت بوده و سازمان محیط زیست به شرط تهیه‌ی گزارش ارزیابی زیست‌محیطی موافقت کرده بود. ولی اخیرا شنیده می‌شود که قرار است کمیسیون زیربنایی دولت این مجوز را صادر کند و اگر این کمیسیون رأسا این مجوز را صادر کند دیگر عملا از سازمان محیط زیست سلب اختیار شده و وزارت نفت می‌تواند، هر کاری که دوست دارد در این منطقه انجام دهد. در صورتی که این خلاف قانون است.

این اقدام از نظر قانونی ممنوع است؟

طبق ماده‌ی ۸ آیین‌نامه‌ی اجرایی قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست ایران هر فعالیت عمرانی حتی در حد کندن یک بوته در محدود‌ه‌ی پارک‌های ملی مطلقا ممنوع است. چه این مجوز از طرف دولت صادر شده باشد و چه از طرف سازمان محیط زیست، از طرف هر کسی صادر شده باشد ممنوع است و قابلیت پیگیری قانونی دارد.

پس چطور چنین اجازه‌‌ای داده می‌شود؟

متأسفانه در چهار سال اخیر محیط زیست از طرف دولت کاملا به حاشیه رانده شد و ما در این مدت شاهد بودیم که مصوبات زیادی در دولت صادر شده که به نوعی محیط زیست را دارد قربانی می‌کند و برای طرفداران و گروه‌های محیط زیستی هم این جای سئوال است که دولت که باید ضمانت اجرایی این قوانین را داشته باشد چرا خودش این قوانین را نادیده می‌گیرد.

نمونه‌اش همین موافقت با اکتشاف نفت و ذخیره‌سازی گاز در پارک ملی کویر است. یا مثلا یک ماه قبل دولت مجوز حفاری نفتی در پارک ملی دریایی نایبند، در منطقه‌ی بوشهر را برای شرکت نفت صادر کرد که باز این خلاف قانون است و اینها از نظر قانونی قابلیت پیگیری دارد و می‌تواند در محاکم قضایی پیگیری شود و حتی دادستان کل کشور می‌تواند به عنوان مدعی‌العموم مدعی شود و طرح شکایت کند، ولی این اتفاق‌ها می‌افتد و ما هیچ واکنشی هم از طرف محاکم قضایی نمی‌بینیم.

یعنی هیچ پیگیری‌ نشده که اقدامی علیه آن صورت بگیرد؟

در مورد پارک ملی کویر و نایبند نه. ولی موارد دیگری بوده که دولت مجوز تعریض جاده در پارک ملی گلستان را صادر کرده، جاد‌ه‌ای که ۱۱ متر بوده دارد به اتوبان ۶۰ متری تبدیل می‌شود که در این مورد یکی از تشکل‌های زیست‌محیطی از «ان جی او»‌ها به محاکم قضایی شکایتی کردند و دادستان کل کشور دستور پیگیری داد. موارد مشابه دیگری هم بوده مثل جاد‌‌ه‌ای که زمستان سال گذشته شروع کردند به ساختن در استان فارس و نزدیکی‌های کازرون، باز این هم به دستور دادستان کل کشور فعلا متوقف شده.

ولی ما مواردی را نداشتیم که دادستان عاملان تخریب را بکشاند در دادگاه و از آنها پرسش شود که چرا این کار را کردید یا مجازات شوند و با آنها برخورد شود. فقط مواردی بوده که فعلا دادستان کل کشور دستور موقت داده تا فعالیتتان را به طور موقت متوقف بکنید تا ما تحقیقات بیشتری بکنیم، ‌ببینیم این کار شما قانونی بوده یا نه. ولی نتیجتا این موارد به جایی نرسیده است.

اکتشاف نفت و گاز در پارک ملی کویر چه عواقبی به دنبال دارد؟

قرار است ۵ میلیارد متر مکعب گاز در این پارک ذخیره شود، آن هم درست در امن‌ترین قسمت پارک ملی کویر که زیست‌گاه یوزپلنگ است. برای اینکه این گاز در دل زمین ذخیره شود باید چاه‌هایی زده شود، چاه‌های عمیق که نهایتا مقادیر خیلی زیادی از آب‌های زیرزمینی که اینها همه آب‌های شور هستند از دل زمین بیرون می‌آیند و این آب‌ها نهایتا در دشت کویر رها می‌شود و باعث می‌شود که چیزی در حدود پانصد ـ ششصد هکتار از اراضی که قبلا سبز بوده تبدیل به شوره‌زار شود و تمام پوشش‌های گیاهی از بین برود.

این پوشش اگر از بین برود، حیات وحش هم به دنبالش از بین می‌رود. جانواران علف‌خوار از بین می‌روند، جانوران گوشت‌خوار هم دیگر نهایتا چیزی برای شکار کردن ندارند. وقتی جانورانی مثل آهو یا قوچ و میش از بین بروند، یوزپلنگ هم دیگر غذایی برای خوردن ندارد و اینها هم به دنبالش از بین می‌روند و این برای پارک ملی کویر خیلی خطر بزرگی است.

شما در وبلاگتان گفتید،‌این اقدام قسمتی از قطار توسعه‌ی دولت نهم در تعرض به یکایک مناطق و پارک‌های ملی ایران است. اگر این قطار این چنین بخواهد پیش برود، چه ‌آینده‌ای در انتظار مناطق حفاظت‌شده‌ی ایران خواهد بود؟

متأسفانه این قطار توسعه ‌خیلی وقت است که ترمزش بریده و با سرعت هر چه بیشتر دارد، پیش می‌رود. فقط در همین چهار سال ما موارد زیادی داشتیم از دخل و تصرف در حریم امن پارک‌های ملی که از پشتوانه‌ی ملی بالایی برخوردارند و قانون خیلی خوب در مورد آنها قضاوت کرده و گفته که حداقل در این مناطق ما مجاز نیستیم که فعالیت عمرانی داشته باشیم.

ولی در این چهار سال ما شاهد مجوز حفاری نفتی در پارک ملی نایبند بوشهر، تعریض جاده در پارک ملی گلستان و صدور مجوز جاده در تالاب بین‌المللی انزلی و احداث میان‌گذر دریاچه‌ی ارومیه که آنجا هم محدوده‌ی پارک ملی است بودیم و حالا هم شاهد مجوز اکتشاف نفت در پارک ملی کویر هستیم.

سال گذشته هم دولت ۷۵۰۰ هکتار از اراضی تالاب هورالعظیم در شمال استان خوزستان را برای توسعه‌ی میدان نفتی آزادگان به مدت ۳۰ سال به وزارت نفت واگذار کرد و در نتیجه‌ی از بین رفتن این تالاب که بارها و بارها برنامه‌ی محیط زیست سازمان ملل نسبت به از بین رفتن آن هشدار داده، دو سال است که شاهد وزش بادهای مملو از گرد و غبار در شهرهای غربی و استان‌های غربی و جنوبی کشورمان هستیم و منشاء همه‌ی اینها برمی‌گردد به از بین رفتن و تخریب تالاب هورالعظیم. قسمت‌هایی از این تالاب که باقیمانده بود را هم دولت واگذار کرده به وزارت نفت که میدان نفتی آزادگان را توسعه بدهد. اینها همه‌اش خلاف قانون است و متأسفانه دارد انجام می‌شود.

به این ترتیب با توضیحاتی که شما دادید، اگر این قطار پیش برود، چیزی از مناطق حفاظت‌شده‌‌ی ایران باقی نمی‌ماند؟

اگر قرار باشد که چهار سال دیگر هم به همین منوال سپری شود، واقعا چیزی نمی‌ماند.

مصاحبه‌کننده‌: فریبا والیات

تحریریه: شیرین جزایری

این مصاحبه را می‌توانید از طریق لینک صوتی زیر بشنوید.