پیامدهای فاجعه‌بار تاراج مافیایی گنجینه‌‌های فرهنگی ـ هنری سوریه

در حالی که شمارش معکوس برای حمله‌ی نظامی به رژیم اسد به دلیل استفاده از بمب‌های شیمیایی علیه مردم سوریه آغاز شده است، سازمان جهانی یونسکو نخستین گزارش رسمی خود را در باره‌ی غارت میراث فرهنگی این کشور منتشر کرد. بر اساس این گزارش، تشدید درگیری‌‌های خونین میان نیروهای نظامی رژیم اسد و مخالفان او، به تاراج بیشتر موزه‌ها و تخریب گسترده‌تر بناها و مکان‌های باستانی ـ فرهنگی سوریه انجامیده است.

بر اساس این گزارش، تا کنون مناره‌های "مسجدجامع" حلب که متعلق به قرن یازدهم میلادی و از آثار باستانی باقی‌مانده از سلسله‌ی بنی‌امیه است، به‌کلی ویران شده و قلعه‌ی الحصن (قلعه شوالیه‌ها) در نزدیکی حمص در جریان درگیری‌ها از بین رفته است. مغازه‌های چوبی "بازار بزرگ حلب" نیز که از جمله‌ی میراث جهانی خوانده‌شده از سوی سازمان یونسکو است، به تمامی در آتش سوخته است. در این گزارش هم‌چنین آمده است که به دیوارهای کلیسای "ام‌الزنار" در حمص خسارت وارد آمده، روبنا و ستون‌های معبد "بعل" در پالمیرا آسیب دیده و به دیوارهای این شهر شلیک ‌شده است.

فرانچسکو باندارین، مدیر بخش فرهنگی یونسکو، در این باره می‌گوید:‌«ما نقشه‌ای تهیه کرده‌ایم که نشان می‌دهد کدام بخش از این مکان‌های تاریخی ویران شده و کدام بخش سالم مانده است.»

"کمیته‌ی میراث جهانی" پیشتر در نشست سالانه‌ی خود در ژوئن امسال در کامبوج، ۶ اثر و مکان باستانی سوریه را در فهرست "میراث در خطر" این کشور قرار داده بود. محدوده‌‌های تاریخی شهرهای دمشق، پالمیرا، حلب، بصره و مناطق تاریخی شمال سوریه موسوم به "شهرهای مرده" از جمله‌ی این مکان‌ها هستند.

شورای جهانی موزه ها (ICOM) نیز برای حفظ میراث فرهنگی این کشور از خطر قاچاق و تجارت غیرقانونی، "فهرستی اضطراری" حاوی مشخصات و نام آثار و اشیای فرهنگی در خطر سوریه منتشر کرده است که به‌طور مستمر به‌روز می‌شود.

دزدی، بدتر از جنگ

کارشناسان با این حال، خسارات ناشی از جنگ را کمتر از پیامدهای سنگین برآمده از سرقت‌های مافیایی، ارزیابی می‌کنند. به گفته‌ی رئیس "موزه‌ها و اماکن باستانی سوریه"، مامون عبدالکریم، زیان‌های وارده از تاراج میراث فرهنگی این کشور که از سوی باندهای مافیایی و با نقشه و برنامه و تجهیزات مدرن فنی صورت می‌گیرد، حتی ‌بیش از خسارات ناشی از جنگ و خرابکاری‌ها است. او در این رابطه، به عنوان مثال از "پیامدهای جبران‌ناپذیر" سرقت یک مجسمه‌ی برنزی‌ـ طلایی دوره‌ی آرامی‌ها، متعلق به قرن هشتم پیش از میلاد مسیح و نیز یک مجسمه‌ی مرمری بی‌نظیر نام می‌برد.

سازمان جهانی یونسکو، برای حفظ میراث فرهنگی سوریه از آغاز درگیری‌های خونین در این کشور دست به تدابیر گوناگونی زده است. کارشناسان معتقدند که این سازمان با استفاده از تجارب حاصله از غارت آثار باستانی افغانستان و عراق، در مقابله با تاراج موزه‌ها و اماکن باستانی سوریه موفق بوده است. با پشتیبانی این سازمان، از جمله بیش از ۴ هزار اثر عتیقه در شهرهای دمشق، پالمیرا و حمص به مکان‌های امن منتقل شده‌اند. به گفته‌ی ایرینا بوکووا، مدیر کل یونسکو، این سازمان هم‌چنین کاتالوگی به کمک کارشناسان و مسئولان فرهنگی سوریه تهیه کرده است که پلیس بین‌الملل (اینترپل) با استفاده از آن اغلب راه‌های فروش آثار سرقت‌شده را مسدود ساخته است. در اثر تلاش‌های پلیس بین‌الملل، تا کنون ۷۳ اثر عتیقه که به طور قاچاق وارد لبنان شده ‌بودند، از سوی ماموران ضبط شدند.