چرا هومبولت امروزه اهمیت بیشتری دارد؟

به سختی می‌توان نامی را پیدا کرد که به اندازه نام "هومبولت" رایج باشد. ده‌ها دانشگاه، مدرسه، کشتی‌ در سراسر جهان، نام برخی حیوانات و گونه‌های گیاهی و دو سیارک به اسم این دانشمند مشهور آلمانی نام‌گذاری شده است. نام او حتی بر روی برخی کالاهای مصرفی نیز به چشم می‌خورد؛ از چرخ خیاطی گرفته تا محصولاتی مانند سیگار...

آلکساندر فون هومبولت همیشه این‌چنین مورد احترام نبود. به‌طور مثال در طول جنگ جهانی اول که آلمانی‌ها در سراسر جهان از شهرت بدی برخوردار بودند، نام هومبولت به‌طور کامل از انظار و آگاهی عمومی ناپدید شد.

امروز، در ۲۵۰مین سالگرد تولد هومبولت، این دانشمند آلمانی بار دیگر مدرن است. بار دیگر با نام او محصولات جدیدی تولید شده و به فروش می‌رسد. کتاب‌های زیادی در باره او نوشته شده است. امسال ممکن است "انجمن هومبولت" آغاز به کار کند و موزه‌ای به نام او در برلین بازگشایی شود.

پژوهشگر، نویسنده، ماجراجو و دانشمند اهل پروس امروز نیز بسیار مورد توجه است؛ از جمله به دلیل رویکرد میان‌رشته‌ای او که پیشتر برای چندین دهه مورد انتقاد بود. هنگامی که هومبولت درگذشت برای دانشمندان مهم بود که حوزه تخصص و تحقیق خود را طبقه‌بندی کنند. با توجه به باور غالب آن زمان،  تنها یک درک عمیق در یک رشته تحقیقی می‌توانست به یافته‌های جدید منجر شود. هر چیز دیگری غیر از این در آن زمان، مبتدی و خام به نظر می‌رسید.

امروزه ما با مسائلی مواجه هستیم که نیازمند کاری فراتر از یک حوزه تحقیق، یعنی کاری میان‌رشته‌ای است. یک دانشمند نمی‌تواند دلایل گرمایش زمین را دریابد اگر تنها فرایندهای منفرد را بررسی کند. در این زمینه کلیه ارگانیسم‌ها، پدیده‌های زمین‌شناسی، عوامل شیمیایی و فعالیت‌های انسانی باید به عنوان یک کل مورد توجه و مد نظر قرار گیرند.

هومبولت در این امر موثر بود که انسان باید زمین را به عنوان یک سیستم پویا و پیچیده درک کند. تفکر هومبولتی رویکردی است که داده‌های دقیق، مشاهدات شخصی و درک کامل از طبیعت را در هم می‌آمیزد.

 آلکساندر فون هومبولت در روز ۱۴ سپتامبر ۱۷۶۹ در برلین به دنیا آمد. در کودکی و نوجوانی همواره او را با برادر بزرگش ویلهلم که هر دانشی را بی‌هیچ زحمت و کاری می‌آموخت و می‌اندوخت، مقایسه و به این خاطر ملامتش می‌کردند. بازیگوش بود و به طبیعت و نقاشی علاقه بسیار داشت و ۱۷ ساله بود که نگاره‌های خود را در آکادمی برلین به نمایش گذاشت.

آلکساندر فون هومبولت (Alexander von Humboldt) و برادرش که دو سال از او بزرگتر بود، توسط دانشمندان و استادان بنام زمان در خانه شخصی درس فرا می‌گرفتند تا اینکه مادرشان آن دو را برای تحصیل دانشگاهی به شهر فرانکفورت در کنار رود اودر در شرق آلمان فرستاد، ولی سطح درس‌های پزشکی، فیزیک و ریاضی دانشگاه پایین‌تر از سطح دانش آلکساندر بود.

۲۷ ساله بود که مادرش را از دست داد. از خدمت دولت دست کشید و تمام ثروت به ارث‌برده را صرف آمادگی برای سفر پژوهشی به سرزمین‌های دوردست کرد.

۳۰ ساله بود که سفر خود به قاره آمریکا را آغاز کرد. او در این سفر پژوهشی با ابزارهای مجهز خود از موقعیت زمین، جو و حتی پدیده‌های فضایی گرفته تا شرایط اقلیمی و انسانی، همه چیز را اندازه می‌گرفت و ثبت می‌کرد و نتیجه‌های این پژوهش را در دانشنامه‌ای در ۳۰ جلد منتشر کرد.

آلکساندر فون هومبولت جهان‌دیده و آزادی‌خواه بود و با اینکه دربار برلین یکسره از او می‌خواست در آنجا بماند، سفر و پژوهش را ترجیح می‌داد و برلین را زندان خود می‌دانست.

هومبولت هرگز ازدواج نکرد و همه وقت خود را صرف یاد گرفتن و یاد دادن به شاگردان خود در دانشگاه می‌کرد. او سفر شش ماهه‌ای هم به روسیه کرد و تجربیاتش را در اثر ماندگاری درباره آسیای مرکزی گرد آورد.

آلکساندر فون هومبولت در ششم مه ۱۸۵۹ در ۸۹ سالگی در برلین درگذشت.