کلید می‌خورد: نظارت گسترده‌تر بر اینترنت در پی حملات تروریستی نروژ
۱۳۹۰ مرداد ۸, شنبه
بیش از یک هفته از حملات تروریستی نروژ می‌گذرد. جمعه گذشته بود که آندرس برینگ برویک، یک راست‌گرای افراطی ضد اسلام و چندفرهنگی جوامع، با بمب‌گذاری و شلیک در اسلو بیش از ۹۰ نفر را که اکثریت آن‌ها جوان بودند به قتل رساند.
بخشی از جهان رسانه رو در رو با تروریسم این بار غیراسلامی فوری به نقد پیش‌فرض‌های سالهای اخیر که «هر جا تروریسم است، پای اسلام‌گرایان افراطی در میان است!» پرداخت. اما این زمین‌لرزه فاجعه‌بار تنها به لرزش در نگاه غالب در بخشی از رسانه‌های سنتی منجر نشد.
با انتشار خبر وجود مانفیست ۱۵۱۶ صفحه‌ای آندرس برینگ برویک، تیرانداز جمعه خونین اسلو، بر اینترنت، توییت بر جا مانده از او، عضویت او در فروم اینترنتی نئونازی‌های سوئد، سرسپردگی‌اش به گروهی با عنوان اتحادیه انگلیسی دفاع که صفحه آن در فیس‌بوک نزدیک به هفت هزار نفر عضو دارد، و در نهایت اثبات این نکته که برینگ برویک پیش از اقدام به حملات تروریستی به لیستی بلندبالا از کاربران اینترنت ایمیل فرستاده بوده است، نگاه‌‌ها به سمت اینترنت و شبکه‌های اجتماعی خیره شد.
مقامات در چند کشور اروپایی آلمان، نروژ، فنلاند، استونی با این فرض که شبکه‌های اجتماعی و اینترنت زمین مناسبی برای یارگیری گروه‌های افراطی فراهم آورده‌اند، اعلام کرده‌اند که در پی گسترش مانیتورینگ اینترنت برای مبارزه با تهدیدهای احتمالی آتی هستند. این در حالی‌ست که فعالان حوزه آزادی اینترنت با نگرانی از احتمال استفاده از مورد برینگ برویک برای تهدید آزادی اینترنت سخن می‌گویند.
فیس‌بوک، خط مقدم جبهه
حملات تروریستی جمعه گذشته را خونین‌ترین حادثه در نروژ پس از پایان‌گیری جنگ جهانی دوم اعلام کرده‌اند. حملاتی که مسبب آن، آندرس برینگ برویک جوان ۳۲ ساله نروژی، یک ملی‌گرای تندرو بود. او در اقرارهای خود اتحادیه انگلیسی دفاع را به عنوان الهام‌بخش خود یاد کرده است و آن‌چه که به نگرانی‌ها دامن زده این است که این گروه تنها دو سال پیش از این، کم‌تر از ۵۰ عضو داشت در صورتی که اکنون به کمک شبکه‌های اجتماعی مثل فیس‌بوک بیش از ۱۰ هزار عضو دارد. صفحه این گروه در فیس‌بوک بیشتر از شش هزار و هشتصد فالوئر دارد.
البته صفحه فیس‌بوکی که به نام خود تروریست نروژی بود پس از جمعه هفته گذشته سریعاَ از سوی فیس‌بوک حذف شد، هر چند که این احتمال وجود دارد کسی دیگر این صفحه را ساخته باشد.
به گزارش اسوشیتد پرس، گروه‌های تندرو علاقه‌مند به استفاده از شبکه‌های اجتماعی و خصوصاَ سایت‌های چت هستند اما در آن میان فیس‌بوک از همه بیشتر طرفدار دارد. از همین رو بی جهت نیست که بیشتر آدرس ایمیل‌هایی که آندرس برینگ برویک ساعاتی پیش از حملات تروریستی خود به آن‌ها ایمیل زده و مانیفست هزار و ۵۱۶ صفحه‌ای خود را برای آن‌ها فرستاده ، آدرس ایمیل افرادی بوده که اغلب در عکس پروفایل فیس‌بوک‌شان از نماد نئونازی‌ها یا ملی‌گرایان افراطی استفاده کرده‌اند.
البته بر اساس مقررات فیس‌بوک انتشار هر گونه محتوای حامل پیام‌های نفرت، تهدید و همچنین پورنوگرافی بعد از گزارش به فیس‌بوک و بررسی معمولاَ سریع ان از سوی فیس‌بوک، به حذف اکانت شخص یا گروه منجر می‌شود.
یکی از رهبران اتحادیه انگلیسی دفاع نیز به AP می‌گوید که «ما می‌دانستیم که استفاده از شبکه‌های اجتماعی آنلاین راه مناسبی است. اما این‌که گفته شود ما الهام‌بخش حرکت آن دیوانه بوده‌ایم، اشتباه است. ما هیچ وقت به طرفداران‌مان نگفته‌ایم که بروند بیرون و خشونت به خرج دهند.»
تحقیقات پلیس نروژ هم موید آن چیزی است که این فرد می‌گوید. پلیس با بررسی کامپیوتر برینگ برویک به این نتیجه رسیده که او به تنهایی دست به این کار زده و هیچ اقدام تشکیلاتی‌ای در پس عملیات تروریستی‌اش نبوده است. همچنین هیچ رابطه‌ی معناداری بین اقدام او و گروه انگلیسی نیافته است.
زمینه‌سازی برای افزایش کنترل بر شبکه‌های اجتماعی
با این همه و به رغم آن‌که فیس‌بوک نیز خود بر اساس مقررات‌اش همواره تا جایی که توانسته نسبت به نفرت‌پراکنی و ترویج خشونت حساسیت به خرج داده، این شبکه اجتماعی پرطرفدار و همچنین دیگر شبکه‌ها نظیر توییتر، مای‌اسپیس، و ... در معرض اتهام و در نهایت مانیتورینگ دولتی هستند.
تا آنجا که حتی حزب ملی بریتانیا نیز که سال گذشته برای اولین بار توانست یک صندلی در پارلمان اروپا از آن خود کند و به طرفداران‌اش همواره توصیه کرده از استتوس‌های فیس‌بوک و توییت‌های خود برای انتشار پیام‌های ملی‌گرایانه استفاده کنند، مورد قابل توجهی برای رسانه‌ها و ناظران شده است. این حزب خصوصاَ استفاده از هشتگ‌های مشخصی را به طرفداران خود توصیه می‌کند.
آماری نیز که استخراج آن به آخر سال گذشته میلادی بر می‌گردد می‌گوید تنها در آلمان، گروه‌های راست تندرو حدود ۱۰۰۰ وب‌سایت و ۳۸ شبکه‌ی رادیویی آنلاین دارند که در آن‌ها در پی جذب نیرو هستند.
یک مسئول سابق امنیتی آمریکا در انگلیس به اسوشیتد پرس توضیح می‌دهد: «پنجاه سال پیش اگر شما اعتقاد داشتید که روی زمین جاسوس‌هایی از سیاره‌ای دیگر هستند، وقت زیادی صرف می‌شد تا کس دیگری را که مثل شما فکر کند بیابید، اما الان دیگر این موضوع منتفی است. شبکه‌سازی اجتماعی آنلاین حساب همه چیز را تغییر داده است.»
البته او بر جنبه‌های مثبت و منفی این امر تاکید می‌کند. ظاهراَ بیش از همه نیز این خود دولت‌ها هستند که از جنبه‌های مثبت و منفی استفاده از شبکه‌های اجتماعی آگاهند. از یک طرف شبکه‌های اجتماعی و پتانسیل نیروگیری تندروها در آن باعث ترس دولت‌ها شده، از سوی دیگر این امکان را برا‌شان ایجاد کرده که افراد و گروه‌های افراطی را از آن طریق رهگیری کنند. تا جایی که وزیر کشور آلمان نگرانی اصلی خود را گروه‌های تندرویی می‌داند که فعالیت‌های زیرزمینی دارند.
هم‌اکنون در جمهوری چک یک مورد فوری در دست اقدام پلیس قرار دارد. یک گروه تندرو چک در وب‌سایتی با عنوان رسانه سفید با انتشار بیانیه‌ای از اقدام تروریستی آندرس برینگ برویک نروژی تشکر کرده و اقدام او را «بالاتر از قابل فهم» توصیف و بیان کرده که این اقدام الهام‌بخش بسیاری دیگر خواهد بود. رئیس پیگیری جرایم اطلاعاتی این کشور می‌گوید که تایید اقدام جنایی خود جرم است و بیان می‌کند که دفتر تحت سرپرستی‌اش در حال بررسی جزییات آن هستند.
اقدامات دولتی در جهت گسترش مانیتورینگ اینترنت
با این‌که تصمیم درباره‌ی این‌که چه محتوایی، محتوای نفرت تلقی می‌شود از کشوری به کشور دیگر می‌تواند تفاوت کند (برای مثال در آمریکا انکار هولوکاست ممنوع نیست) اما مقامات چندین کشور اروپایی در اظهارنظرهای مشابه از گسترش توان مانیتورینگ اینترنت خبر داده‌اند.
به گزارش خبرگزاری فرانسه در استونی، مسئول امنیت داخلی این کشور، بیان داشته که در انتظار نتیجه تحقیقات نروژ هستند و پس از ان به طور قطع ضرورت تغییر مقررات را بررسی خواهند کرد.
«در حال حاضر یک چیز مشخص است. به عنوان یک اقدام پیشگیرانه در نظر داریم تا توان مانیتورینگ اینترنت را افزایش دهیم تا بتوانیم اطلاعات موجود در اینترنت درباره حملات احتمالی را استخراج کنیم.»
از زمانی که هکرهای روسی در سال ۲۰۰۷ جنگی سایبری با اهداف سیاسی به راه انداختند، این کشور (حوزه بالتیک) به یکی از پیش‌گامان رهگیری و دفع حملات آنلاین تبدیل شد و حالا مدیریت تجهیزات دفاع سایبری ناتو را بر عهده گرفته است.
پلیس فنلاند نیز در گفت‌وگو با یک شبکه تلویزیونی فنلاندی اعلام کرده است که عملیات اطلاعاتی در شبکه را افزایش داده است.
در این گفت‌وگو پلیس فنلاند به طرح دو سالهای که وب‌سایت‌ها را مجهز به قابلیتی با عنوان «دکمه آبی» می‌کند اشاره کرده که بر اساس آن کاربر می‌تواند با یک کلیک ساده مسئولان را در جریان احتمال اقدام جنایتکارانه بر مبنای محتوای صفحات قرار دهد.
در آلمان نیز مورد نروژ به سخن گفتن دوباره لزوم تغییر قوانین مربوط به اینترنت دامن زده است. این قوانین یک بار در مارچ ۲۰۱۰ از سوی یک دادگاه عالی در آلمان رد شد و اینک دوباره فرصتی شده تا سیاستمداران محافظه‌کار از لزوم تصویب آن سخن گویند.
بیشتر بخوانید: فضای مجازی؛ صحنه‌ی زورآزمایی مجرم و پلیس در آلمان
نگرانی‌ها از تحدید آزادی اینترنت
با این همه اگرچه گفته می‌شود که شبکه‌های اجتماعی به کمک راست‌گرایان یا دیگر گروه‌های افراطی برای جذب هوادار آمده‌اند کارشناسان می‌گویند هنوز زود است که قضاوت شود که چه مقدار این شبکه‌ها در تقویت اقدامات خشونت‌آمیز نقش داشته‌اند.
متیو گودوین، یک محقق که اخیراَ کتابی در زمینه راست‌های افراطی در بریتانیا منتشر کرده است، به اسوشیتد پرس می‌گوید که «این واقعیت که در وبلاگ‌ها، فروم‌های آنلاین و ... با گرایش‌های افراطی مواجه هستیم، لزوماَ به معنای ان نیست که با خطر بیش‌تری نیز مواجه هستیم.»
برخی نیز با طرح این سوال که چه تعداد از کاربران اینترنت به رغم وجود مانیفست آندرس برینگ برویک بر اینترنت آن را خوانده‌اند، تلاش دارند نشان دهند که صرف حضور در اینترنت به طرفداری دیگران دامن نمی‌زند.
اما در این میان هستند بسیاری از فعالان آزادی اینترنت که نگران آن هستند که مورد نروژ دستاویزی شود در دست دولت ها در جهت محدودسازی آزادی اینترنت و گردش آزاد اطلاعات. آن‌ها اقدامات امنیتی صورت گرفته را در بعضی از موارد بی‌ربط به فجایع اتفاق افتاده ارزیابی می‌کنند و دستگاه‌های امنیتی را به واکنش بیش از حد متهم می‌کنند.
به گزارش دویچه وله انگلیسی، البته پلیس فنلاند خود نیز تاکید می‌کند که احترام به آزادی بیان در هر قانونی که وضع شود باید حرف اول را بزند.
مریم میرزا
تحریریه: یلدا کیانی