گل رز بجای خشخاش

جوی کوچکی، مسیر مارپیچ خود را به آرامی به سمت دره طی می‌کند. در مسیر خود مزارع سر سبز گندم و باغ‌های وسیع با هزاران بوته‌ی گل رز را پشت سر می‌گذارد. بوته‌های گل رز، غنچه‌های درخشان خود را با رنگی مرکب از صورتی و قرمز گویی با غرور به سمت آسمان به نمایش می‌گذارند. در حقیقت این صحنه‌ای نیست که کسی در افغانستان انتظار دیدن آن را داشته باشد. کشوری که روزانه محل درگیری‌ها، حمله‌ها و انفجارهای مختلف ست. اما این زیبائی در همین سرزمین است، دقیقاً در مرزعه "کبیرخان" و سه برادر دیگرش.

سرنوشتی که برای خانواده‌ی "کبیر خان" رقم خورده است، نشان می‌دهد که زندگی در افغانستان تنها یک زندگی ساده و بی‌دغدغه روستائی در میان مزارع گل رز نیست. آنها به دلیل درگیری‌های شدید بین طالبان و حکومت افغانستان مجبور به ترک محل زندگی خود شدند. حالا برداشت محصول گل رز، در آمدی در حد چند دلار در روز را برای این خانواده فراهم می‌کند و این برای آنها به معنای راهی برای زنده ماندن است.

اسلام و گل رز

"نوربرت بورگر" از سازمان "مبارزه با گرسنگی در جهان"، گرداننده‌ی پروژه " کاشت گل رز" در افغانستان است. او تخمین می‌زند که گل رز روزانه برای تقریباً ۵۰۰ نفر درآمد ایجاد می‌کند. برای نخستین بار پنج سال پیش با این ایده پیش دهقانان افغان رفته بود. احتمالاً پیشنهاد کاشت و پرورش گل رز در آن زمان برای دهقانان، ایده‌ای بسیار عجیب‌وغریبی به نظر می‌رسیده است. او می‌گوید:

«هیچ کدام از دهقانان نمی‌توانستند درک کنند که ما چرا می‌خواهیم گل رز پرورش دهیم. در صورتی که به ندرت پیش می‌آید که فرد مسلمانی با بی‌اعتنایی از کنار گل رزی عبور کند که روی زمین افتاده است. او حتماً گل را بر می‌دارد و بو می‌کند. او گل را در دست خود نگه می‌دارد، چون شاید این گل رز با اشک‌های پیامبر اسلام در ارتباط باشد. اشک‌هایی که به زمین ریخته و به شکل گل‌های رز درآمده است.»

نادر خان یکی ازدهقانانی است که تحت تأثیر زیبائی این گل قرار گرفته است. او در کنار پرورش رز، گندم نیز می‌کارد. یک سال پیش در مزرعه او خشخاش کشت می‌شد. نادر خان از تریاک به عنوان ماده‌ای بسیار مضّر یاد می‌کند و می‌گوید که قرآن کشت آن را ممنوع کرده است.

کشاورزانی که تصمیم به کشت خشخاش می‌گیرند، معمولاً عذاب وجدان دارند. اما آنها راه دیگری برای گذران زندگی خود نمی‌شناسند. هر امکان دیگری باید تا حدودی، چشم‌انداز روشنی را در بر داشته باشد.

سرنوشت گل رز در افغانستان

غنچه‌های رز به درون دیگ‌های فوق‌العاده بزرگ ریخته و جوشانده می‌شوند. اینجا این سوأل پیش می‌آید که چرا این گل‌های زیبا بی‌رحمانه جوشانده می‌شوند؟ اما شاید قیمت بالای محصول بدست آمده پاسخ قانع‌کننده‌ای باشد. سه میلی‌لیتر "عصاره‌ی گل رز" بیست دلار ارزش دارد. با یک بطری کوچک که حاوی روغن گل رز است، می‌توان درآمد زیادی به دست آورد. در حقیقت تنها زیبائی مزارع گل رز نیست که دهقانان را شیفته خود کرده است، بلکه همینطور ارزشی که محصول نهائی برای آنها به ارمغان می‌آورد. یکی از دهقانان می‌گوید که بازار گل رز در حال حاضر وضعیت خوب و ثابتی دارد، در حالی که قیمت تریاک همیشه در حال نوسان است.

موفقیت "کاشت گل رز"

استان ننگرهار در شرق، نزدیک به مرز افغانستان با پاکستان قرار دارد و جزء یکی از مناطق ناامن این کشور شمرده می‌شود. با این حال در مدت یک سال کشت گل رز توانسته کاملاً جای کشت خشخاش را بگیرد. هر چند یک شاخه گل رز می‌تواند معجزه‌آسا باشد، اما "نوربرت بورگر" اعتراف می‌کند که موفقیت بدست آمده را نمی‌توان تنها به معجزه‌آسا بودن این گل نسبت داد. از دلائل مؤثر برای رسیدن به این موفقیت، وجود یک استاندار لایق و قدرتمند بوده که کشاورزان را با دادن وعده‌های مختلف، اهدا کردن جوایز نقدی یا تهدید به مجازات وادار به پیروی از این پروژه کرده است. بورگر می‌افزاید:

«ما می‌توانیم کشت رز را بیشتر گسترش دهیم. در حال حاضر ۶۰ هکتار زیر کشت است. می‌توان تصور کرد که تا ۵۰۰ هکتار نیز بتوان پیش رفت.»

می‌توانیم این هدف را در نظر بگیریم که زمانی تمام دهقان‌های افغان به جای کاشت خشخاش راضی به کاشت گل رز شوند. اما این هدف به آسانی بدست نمی‌آید. بورگر گل رز را به موزائیکی کوچک، اما در خور توجه تشبیه می‌کند که همراه با بسیاری قطعات موزائیک دیگر می‌تواند در جهت رسیدن به این هدف مؤثر باشد. به این ترتیب افغانستان همچنان راه خارداری را پیش رو دارد، با یا بدون گل رز.

نویسنده: کای کوستنر/ آیدا آذرنوش

تحریریه: مصطفی ملکان