۵۰ سالگی گاری کاسپاروف؛ ستاره ماندگار صفحه شطرنج

گاری کاسپاروف در ۲۲ سالگی به عنوان جوان‌ترین بازیکن تاریخ شطرنج به مقام قهرمانی جهان رسید و ۱۵ سال این مقام را در اختیار داشت. او در سن ۴۲ سالگی کناره‌گیری خود را از شطرنج حرفه‌ای اعلام کرد و گفت که احساس می‌کند در چنین سنی دیگر قادر نیست یک تورنمنت را بدون خطا پشت سربگذارد. کاسپاروف از همان دوران جوانی تا کنون در عرصه سیاست نیز فعال بوده است.

گاری کاسپاروف در تاریخ ۱۳ آوریل ۱۹۶۳ در باکو پایتخت جمهوری آذربایجان شوروی زاده شد و در پنج سالگی قواعد شطرنج را از پدرش آموخت. او در ده سالگی در آموزشگاه شطرنج میخائیل بوتوینیک ثبت‌نام کرد که پیش‌تر سه بار قهرمان جهان شده بود. این شطرنج‌باز نامدار شوروی به بزرگ‌ترین مربی و الگوی کاسپاروف تبدیل شد. تصویری از کاسپاروف (چپ) در حال تماشای یک مسابقه تنیس در سال ۱۹۸۴.

روش بازی کاسپاروف کاملا تهاجمی بود. او جزو شطرنج‌‌بازانی به‌شمار نمی‌رود که یک استراتژی محتاطانه دنباله می‌کنند و پیش از هر حرکتی با احتیاط مدت‌ها درباره آن می‌اندیشند. درست برعکس، کاسپاروف همواره با حرکاتی ناگهانی و محاسبه‌ناپذیر حریفان خود و کارشناسان شطرنج را شگفت‌زده می‌کرد.

کاسپاروف در مکتب بوتوینیک ریزه‌کاری‌های بازی شطرنج را آموخت و ۱۵ سال بیشتر نداشت که در آموزشگاه او جایگاهی کانونی اشغال کرد و عملا به دستیار بوتوینیک تبدیل شد. او در سال‌های ۱۹۷۶ و ۱۹۷۷ دوبار پیاپی قهرمان شطرنج جوانان اتحاد شوروی شد و در سن ۱۸ سالگی به مقام قهرمانی شطرنج این کشور رسید.

پس از این موفقیت نام کاسپاروف در فهرست نامزدهای رقابت با آناتولی کارپف، قهرمان وقت جهان بر سر مقام قهرمانی در جایگاه نخست قرار گرفت. کاسپاروف در سال‌های ۱۹۸۳ و ۱۹۸۴ در رقابت برای تعیین نامزد قهرمانی جهان خوش درخشید. او در دیدارهای یک چهارم نهایی، نیمه نهایی و نهایی به ترتیب سه هموطن خود آلکساندر بلیاوسکی، ویکتور کورچنوی و واسیلی اسمیسلوف (قهرمان پیشین شطرنج جهان) را قاطعانه شکست داد.

در سپتامبر ۱۹۸۴ مسابقات جهانی میان آناتولی کارپف، قهرمان جهان و گاری کاسپاروف در مسکو آغاز شد. در این دوره نه تنها فدراسیون شطرنج شوروی به دلیل مواضع انتقادی کاسپاروف نسبت به نظام شوروی از کارپف پشتیبانی می‌کرد، بلکه فدراسیون جهانی شطرنج نیز که رئیس آن از دوستان کارپف بود، تلاش می‌کرد مقام قهرمانی کارپف به خطر نیفتد. صحنه‌ای از پیکار تاریخی میان کاسپاروف و کارپف بر سر مقام قهرمانی جهان.

دور بعدی مسابقات در اکتبر سال ۱۹۸۵ بار دیگر در مسکو برگزار شد. کارپف به عنوان قهرمان جهان فقط به ۱۲ امتیاز نیاز داشت ولی کاسپاروف باید حداقل به ۵ / ۱۲ امتیاز دست می‌یافت تا قهرمان جهان شود. این مسابقات سرانجام در میان هیجان عمومی شطرنج‌دوستان جهان با نتیجه‌ی ۱۳ بر ۱۱ به سود کاسپاروف پایان یافت و او با ۲۲ سال سن به عنوان جوان‌ترین شطرنج‌باز تاریخ تاج قهرمانی را بر سر گذاشت.

کاسپاروف پس از این موفقیت سه بار به ترتیب در سال‌های ۱۹۸۶(در لندن و لنینگراد) ، ۱۹۸۷ (در سویا) و ۱۹۹۰ (در نیویورک و لیون) از مقام قهرمانی خود در برابر کارپف دفاع کرد. در سال ۱۹۹۳ اختلافات میان کاسپاروف و فدراسیون جهانی شطرنج باعث شد که قهرمان جهان از این نهاد بین‌المللی انشعاب و راسا اقدام به تاسیس "اتحادیه شطرنج حرفه‌ای" کند.

کاسپاروف پس از بنیانگذاری اتحادیه شطرنج حرفه‌ای به ابتکار خود و با همکاری حریف بریتانیایی‌اش نایجل شورت مسابقات جهانی شطرنج برگزار کرد. کاسپاروف در دور نخست این مسابقات در سال ۱۹۹۳ در لندن نایجل شورت را قاطعانه شکست داد و بار دیگر در سال ۱۹۹۵ در برابر ویسواناتان آناند به موفقیت چشمگیری دست یافت.

گاری کاسپاروف در حال بازی شطرنج در برابر ریچارد فون وایتسکر، رئیس‌جمهوری اسبق آلمان در سال ۱۹۸۸.

در سال ۲۰۰۰ شرکتی به نام Braingames ابتکار برگزاری مسابقاتی را برعهده گرفت که در آن یک شطرنج‌باز جوان روس به نام ولادیمیر کرامنیک به مصاف قهرمان واقعی جهان رفت. کرامنیک که در آن زمان ۲۵ سال داشت خود از شاگردان کاسپاروف محسوب می‌شد و وی را الگوی خود می‌دانست. کاسپاروف در این مسابقات در میان شگفتی و غافلگیری همه‌ی کارشناسان جهان شطرنج تسلیم کرامنیک شد.

کاسپاروف اگر چه مقام قهرمانی جهان را واگذار کرد ولی تا سال ۲۰۰۵ که حضوری فعال در صحنه شطرنج جهان داشت، در تورنمنت‌ها و مسابقات گوناگون تسلط بی‌چون و چرایی بر حریفان خود داشت. قهرمان پیشین شطرنج جهان در ژستی استثنایی.

کاسپاروف در اواخر دهه ۸۰ تا اواسط دهه ۹۰ چند بار به رویارویی با کامپیوترهای شطرنج‌باز پرداخت و در بیشتر این مسابقات موفق به شکست آنها شد. وی در سال ۱۹۹۹ نیز در ابتکاری بی‌سابقه از طریق اینترنت علیه " تیم جهان" مسابقه داد. در این مسابقه علاوه بر چند استاد بزرگ، هرکس می‌توانست از طریق اینترنت در بازی شرکت کند و پیشنهادی برای حرکت بعدی "تیم جهان" ارائه دهد.

کاسپاروف در سال ۲۰۰۱ در دیداری سیمولتان با تعدادی از علاقه‌مندان خود در شهر لایپزیگ آلمان. در این تصویر برادران کلیچکو قهرمانان سنگین وزن مشت‌زنی جهان به عنوان حریفان کاسپاروف دیده می‌شوند

کاسپاروف در سن ۴۲ سالگی کناره‌گیری خود را از شطرنج حرفه‌ای اعلام کرد. وی گفت که احساس می‌کند در چنین سنی دیگر قادر نیست یک تورنمنت را بدون خطا پشت سربگذارد.

کاسپاروف پس از کناره‌گیری از شطرنج حرفه‌ای در سال ۲۰۰۵ بار دیگر به فعالیت سیاسی در روسیه روی آورد و از جمله اقدام به تاسیس جریانی به نام "روسیه دیگر" کرد. ولی مقامات کرملین اجازه ندادند که کاسپاروف با این تشکیلات در انتخابات سال ۲۰۰۸ در روسیه شرکت کند. آنان معتقد بودند که "روسیه دیگر" یک حزب واقعی نیست. کاسپاروف در حال سخنرانی در یک گردهمایی.