"بکش و سفیدم کن"

در حالی که بسیاری از شهروندان کشورهای اروپایی، روزهای گرم تابستانی را غنیمت می‌شمرند تا پوست بدن خویش که کمی رنگ گرفته یا برنزه شده را به نمایش بگذارند و از آفتاب سوزانی که در بیشتر ماه‌های سال خبری از آن نیست، حداکثر استفاده را ببرند، برای میلیون‌ها شهروند کشورهای آفریقایی و آسیایی، داستان به گونه‌ی دیگری است. در این مناطق هدف چیز دیگری است: روشن کردن پوست. شاید برای خیلی‌ها تعجب‌انگیز باشد اما صنعت روشن‌سازی پوست در این کشورها میلیاردها دلار درآمد دارد.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

نکته مهمی که نباید از یاد برد، خطرناک بودن بسیاری از موادی است که در این سفیدکننده یا روشن‌کننده‌های مقرون به صرفه و موجود در بازار سیاه به کار گرفته شده‌اند: استروئیدها، هیدروکینون‌ها یا جیوه. این مواد می‌توانند پیامدهای خطرناکی برای سلامتی داشته باشند؛ از تغییرات و واکنش‌های جزیی پوست گرفته تا سرطان و صدمه به کلیه‌ها.

زنان بیش از مردان در تب زیبایی

اما بسیاری از شهروندان قارههای آسیا و آفریقا و شهروندان تیره‌پوست اروپا، آمریکا یا استرالیا، بدون توجه به این پیامدها، خطرها را به جان می‌خرند تا به هدف خود که روشن‌تر شدن پوست است، نزدیک شوند. برای مثال در نیجریه بر پایه گزارش سازمان جهانی بهداشت، ۷۷ درصد از زنان و در چین ۴۰ درصد، به طور منظم از تولیدات بلیچینگ (روشن‌کننده/سفیدکننده) استفاده می‌کنند.

اما چرا؟ چون قرن‌هاست که این خرافه را که پوست زیباتر، پوستی است روشن، توی کله‌ها فرو کرده‌‌اند.

عایشه فونیکس از مرکز آموزشی مطالعات خاورزمین و آفریقا در لندن در مورد موضوع "تبعیض به دلیل رنگ پوست" تحقیق کرده است. او به ریشه‌های این گرایش (رنگ روشن، رنگ برتر)، اشاره می‌کند: «در بسیاری از کشورها برای مدت‌زمانی طولانی پوست روشن با مرفه بودن پیوند خورده بود، چرا که این شاخصی بود که نشان می‌داد، فرد مورد نظر مجبور نبوده روی زمین مزرعه کار کند و آفتاب بخورد.»

به اعتقاد فونیکس، با شروع تاریخ استعماری اروپایی‌ها و تجارت برده، این اولویت، یعنی داشتن پوست روشن، به شدت تقویت شد. به بچه‌های مشترک برده‌های سیاهپوست و صاحبان سفیدپوستشان به گفته این محقق، به چشم دیگر و مثبت‌تری نگاه می‌شد و این دورگه بودن، بخت رهایی از زندگی بردگی را برای آنها به ارمغان می‌آورد.

اما چرا در روزگار ما و در این دنیای پیشرفته، هنوز هم کم نیستند کسانی که به دنبال این "ایدآل" و پوست روشن هستند؟ پرفسور رولاند هال از دانشگاه ایالتی میشیگان، داده‌های زیادی را در این باره جمع‌آوری کرده است. بر پایه تحقیقات او، پیش‌داوری‌هایی که با پوست تیره پیوند خورده‌اند، هنوز هم جای بسیار محکمی در ضمیر ناخودآگاه ما دارند. به گفته او: «هرچه رنگ پوست روشن‌تر باشد، فرد را باهوش‌تر، تحصیل‌کرده‌تر و جذاب‌تر می‌دانند.»

پوست تیره‌تر، بخت کمتر

رویارویی با این واقعیت در زمانه‌ای که بسیاری از مردم خود را آگاه و رها از پیش‌داوری می‌دانند، دردناک است. پرفسور هال می‌گوید، تیره‌پوستان در مقایسه با آنها که پوست روشنی دارند، در بازار کار و در زمینه یافتن همدم یا شریک زندگی شانس کمتری دارند. به گفته این محقق، آنها درآمدشان هم کمتر است و از جایگاه اجتماعی پایین‌تری هم برخوردارند.

هال که در زمینه "بلیچینگ سندروم" مطالعات فراوانی داشته، می‌گوید: «برای مثال اگر باراک اوباما، که پسر یک کنیایی و یک آمریکایی سفیدپوست است، اگر پوست تیره‌تری داشت، حتما برای رئیس جمهور شدن شانس خیلی کمتری داشت.»

«خانواده یا دوستان به کسی که پوست تیره دارد، می‌گویند: وای، تو باید یک کاری برای خودت بکنی». این گفته‌های سوپر پرنسس جو، یک بلاگر هندی است که در یوتیوب، کانال او بیش از ۸۰۰ هزار دنبال‌کننده (مشترک) دارد و از تأثیر فشار اجتماعی برای روشن کردن پوست می‌گوید.

سازمان بهداشت جهانی گزارش می‌دهد که دو سوم بازار تولیدات مربوط به پوست مربوط به هند است؛ کشوری که تبعیض به دلیل رنگ تیره پوست توسط نظام کاست (نظام طبقاتی در هند) هم در آن آشکار است.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

ستاره‌های بالیوود مانند شاهرخ خان در کلیپ‌های تبلیغاتی این ایده را القا میکنند که افراد پس از استفاده از محصولات بلیچینگ، خوشبخت‌تر، موفق‌تر و در نگاه جنس مخالف جذاب‌تر هستند.

تجارتی پرسود برای شرکت‌های مواد آرایشی

مارک Fair & Lovely از شرکت یونیلیور حرف اول را در هند می‌زند. اما شرکت‌های زیاد دیگری هم هستند که در حوزه روشن‌کننده/سفیدکننده پوست فعالیت می‌کنند؛ از جمله شرکت‌های فرانسوی و آلمانی. شرکت آلمانی "بایرزدورف" در خارج از آلمان با محصولات سفیدکننده‌اش، سود قابلتوجهی به دست می‌آورد.

در آلمان اما به دلیل مقررات‌های دیگر، تنها شمار کمی از این محصولات اجازه فروش دارند. اما در همین آلمان هم چه در داروخانه‌ها و چه در سوپرها یا حتی در اینترنت، می‌توان محصولات زیادی را با عناوین مختلفی چون، روشن‌کننده موی بدن، از بین برنده جای جوش و زخم یا لکه‌های پوست و .. یافت.

سوپر پرنسس جو، که پست‌های یوتیوبی او در هند طرفداران زیادی دارد، آرزوی داشتن پوستی روشن را با یک ضربالمثل معروف توضیح می دهد: چمن همسایه سبزتر است!

اما آیا واقعا این چنین است؟ آیا واقعا برای همین است که یک نفر با پوست روشن، خودش را برنزه می‌کند و دیگری با پوست تیره، رنگش را روشن می‌کند؟

عایشه فونیکس با رد این توجیه که کسی فقط از روی علاقه به تغییر رنگ و تنوع این کار را انجام دهد، می‌گوید: «سرگذشت و تاریخی طولانی از سرکوب و نژادپرستی ما را به وضعیت کنونی رساند‌ه‌ است که در آن پوست روشن از نظر بخش عظیمی از مردم جهان، زیباتر و بهتر است.»

"دلیلی وجود ندارد که پوست روشن باید پوست مطلوب باشد"

پرفسور هال معتقد است که برای جلوگیری از روشن‌کردن پوست که اغلب در عمل خطرناک است، باید مردم را نسبت به پیشینه و سرگذشت این گرایش به رنگ روشن آگاه کرد. به اعتقاد او مهم است که به مردم فهمانده شود که هیچ دلیلی برای اینکه چرا پوست روش باید مطلوب‌تر از پوست تیره باشد، وجود ندارد.

تا رسیدن به این "درک و فهم"، به اعتقاد فونیکس، راه زیادی در پیش است. با وجود این، هم او و هم پرفسور هال پیشرفت‌های کوچکی در این زمینه می‌بینند. فونیکس از فیلم "پلنگ سیاه" نام می‌برد که در آن تیره‌پوستان نقش‌های مثبتی را ایفا می‌کنند و پرفسور هال معتقد است که ارتباطات متقابل روزافزون میان گروه‌های نژادی (قومی) گوناگون، پیشداوریها را از بین می‌برد. برای نمونه او به تولد کودکی با تباری از سیاهپوستان آمریکا در خانواده سلطنتی بریتانیا اشاره می‌کند؛ فرزند مگان مارکل و شاهزاده هری.

به اعتقاد این پژوهشگر، هر چه انسان‌ها با موارد بیشتری از نقض تصورات و باورهای کلیشه‌ای خود مواجه شوند، هرچه بیشتر به تأمل میپردازند و آن پیش داوریها را کنار میگذارند.