رازگشایی و رونمایی از تاریخ روسری و حجاب
۱۳۹۷ مهر ۲۷, جمعه
روسری تکه‌ای پارچه است که معنی و جایگاهی خاص در فرهنگ و تمدن بشر دارد. پارچه‌ای با تاریخی ۴۰۰۰ ساله که رد پای آن را می‌توان در گوشه و کنار جهان مشاهده کرد. پوششی که گاه جلوه‌ای نمادین از باوری خاص بوده و گاه موضوع رویکردهایی متفاوت و حتی متضاد.
درهای نمایشگاه ویژه‌ای با عنوان "با حجاب، بیحجاب: روسری" در موزه جهان شهر وین از روز پنجشنبه ۲۶ مهر (۱۸ اکتبر) به روی علاقمندان باز شده است. این نمایشگاه بر آن است تا با پرتوافکنی به جنبه‌های گوناگون روسری و حجاب، نقش و جایگاه این تکه پارچه را در فرهنگ‌های گوناگون جهان پی گیرد.
این نمایشگاه دربرگیرنده عکس‌ها، نقاشی‌ها، ویدیوها و طراحی‌های مربوط به پوشش سر و روسری است و بر آن است تا ۱۷ نوع مستقل از استفاده از روسری را به معرض نمایش بگذارد.
ایده‌ای برخاسته از رویدادهای اخیر
با آنکه این نمایشگاه موضوع روسری را در تاریخ چند هزار ساله آن پی می‌گیرد، اما مجموعه‌ای از رویدادهای اجتماعی و سیاسی از اکتبر سال گذشته به این سو، زمینه‌ساز شکل‌گیری ایده برگزاری این نمایشگاه بود.
آکسل اشتاین‌مان سازمان‌دهی این نمایشگاه را برعهده داشته است. او درباره طرح ایده برپایی این نمایشگاه در گفت‌وگویی با خبرنگار دویچه وله به چند رویداد اجتماعی و فرهنگی اشاره می‌کند: تبلیغ یک داروخانه که زنی با روسری را نمایش می‌دهد، پدید آوردن ایموجی یک زن محجبه و تصمیم عربستان سعودی برای بهره گرفتن از "ربات‌های مونث" که برخلاف شهروندان زن این کشور، الزامی برای پوشش سر ندارند.
اشتاین‌مان بر این باور است که از این منظر مهم است دریابیم که روسری در پهنای تاریخ بارها از سیاست و باورهای اخلاقی تاثیر گرفته است و این تاثیرات هم شامل حال کشورهای شرقی می‌شده و هم کشورهای غربی را در بر می‌گرفته است.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
او می‌گوید: «هدف این نمایشگاه پرده برگرفتن از همه آن تغییر و تحولاتی است که روسری در طول تاریخ از سر گذرانده؛ تحولاتی که یا فراموش شده‌اند، یا زیر فشارها نادیده گرفته شده‌اند یا حتی ناشناخته مانده‌اند.»
عکس‌های این نمایشگاه همۀ جلوه‌های مربوط به روسری را، از پوشش سنتی سر زنان در مسیحیت گرفته تا طراحی مدرن و ویژه روسری و سربندها، به نمایش می‌گذارند. در حالیکه یک نقاشی چهره زن جوانی را با چشمان گشوده با یک روسری بافتنی نشان می‌دهد، یک اثر نقاشی دیگر زنی را در تهران نشان می‌دهد که گرچه حجاب کامل دارد اما کفشی پاشنه بلند به پا کرده است. این نمایشگاه در مجموع روایتی است از تشابهات و تفاوت‌های پوشش سر در درازای تاریخ.
یک موضوع، چند معنی
روسری این‌روزها به یکی از مباحث داغ اجتماعی در جهان غرب تبدیل شده است؛ بحث و جدل‌هایی که متمرکز بر پوشش زنان مسلمان در جوامع غربی هستند. حال آنکه پوشاندن سر تنها به زنان مسلمان محدود نمی‌شود و چنین امری در همه ادیان ابراهیمی معمول و مرسوم بوده و از این منظر بین اسلام، مسیحیت و یهودیت تفاوتی وجود نداشته است. تاریخ روسری به هزاران سال پیش و به تمدن‌های بین‌النهرین باز می‌گردد.
در این نمایشگاه به روسری به عنوان صرفا یک پوشش نگریسته نمی‌شود؛ به پوششی که هر کس می‌تواند مطابق میل و سلیقه خود از آن بهره بگیرد یا آن را کنار بگذارد. این نمایشگاه در عمل حتی از بیان این موضوع نیز ابایی ندارد که بسیاری از زنان و دختران مسلمان برخلاف میل خود ناگزیر به پوشاندن سر خود هستند.
این نمایشگاه گرچه به روسری به‌مثابه جلوه‌ای از "برتری کلام مرد در برابر پیکر زن" اشاره دارد، اما بر آن نیست تا روسری را صرفا از دریچه باورهای دینی بنگرد و آن را تا حد الزام دینی گردن نهادن زنان به امر مردان فرو بکاهد.
این نمایشگاه رویکردهای متفاوت از روسری را در کنار یکدیگر عرضه می‌کند. هم نشان‌دهنده روسری است به‌مثابه نماد پاکدامنی یک زن مسیحی و هم روایتگر تلاش زنان برای کسب برابری با مردان است و هم جلوه‌ای از مد و طراحی مدرن. به هر روی نمایشگاه "با حجاب، بیحجاب" بر آن است تا نشان دهد که موضوع روسری نه محدود به دوره و عهد معینی است و نه محدود به فرهنگ و دینی مشخص.
روسری: پوششی جهانی؟
موزه جهان وین گرچه با عرضه آثاری از شمال آفریقا، جنوب غربی آسیا، آسیای مرکزی و همچنین نمونه‌های روسری از گواتمالا و اندونزی بر آن است تا تصویری گسترده از این پوشش ارائه کند، اما اشتاین‌مان بر این باور است که حتی این گستره جغرافیایی نیز برای فهم کامل مقوله روسری کفایت نمی‌کند.
در این نمایشگاه حتی استفاده مردان از روسری را نیز به نمایش گذاشته‌اند. اشتاین‌مان می‌گوید: «برای من مهم بود که نشان دهم پوشش سر برای مردان (هم‌چون عمامه یا کیپا) نیز برگرفته از باورهای فرهنگی و مذهبی بوده و این باورها بر نوع و قاعده پوشش آن‌ها تأثیر گذاشته است.»
همان‌گونه که الزام پوشش سر برای زنان تعیین شده، گاهی در ادیان از مردان نیز خواسته شده است در برابر خدا سر خود را بپوشانند؛ نظیر آنچه در تورات و نزد یهودیان مرسوم است. اما مردان نیز در پیروی از مد گاهی از پوشش سر استفاده کرده‌اند. به عنوان نمونه در قرن هیجدهم بهره گرفتن از عمامه و پوشش سر از سوی مردان تبدیل به مد شده بود و آنان از این طریق می‌خواستند مردانگی خود را به نمایش بگذارند.
با توجه به اینکه این نمایشگاه موضوع روسری را صرف نظر از جنیست، جغرافیا و دین و فرهنگ تصویر می‌کند، این پرسش شکل می‌گیرد که آیا می‌توان به روسری به‌مثابه یک پوشش جهانی نگاه کرد؟ اشتاین‌مان معتقد است که نمی‌توان به این پرسش پاسخ ساده و واحدی داد.
او تنها به گفتن این موضوع بسنده می‌کند: «سر نیز هم‌چون هر بخش دیگر از پیکر انسان موضوع پوشش و آرایش بوده و این موضوع در همه زمان‌ها و در بین همه فرهنگ‌ها مشترک بوده است.»