پیام نمایشگاه کتاب تهران بدون سانسور: نشستن در روشنایی چهره

گذر کاروان ناشران، نویسندگان و مترجمان ایرانی خارج از کشور که در "نمایشگاه کتاب تهران بدون سانسور" حضور دارند، در روزهای اول و دوم ماه مه (۱۱ و ۱۲ اردیبهشت) به شهر کلن و به نشر "فروغ" رسید. "نمایشگاه کتاب تهران بدون سانسور" همزمان با برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب در تهران در چندین کشور اروپایی برگزار می‌شود.

سفر کاروان ناشران و نویسندگان روز ۲۷ آوریل از شهر لندن آغاز شد و این سفر طولانی روز ۲۰ ماه مه با برپایی نمایشگاهی در شهر بروکسل به پایان می‌رسد.

این چهارمین باری است که این نمایشگاه برگزار می‌شود؛ نمایشگاهی که سال به سال بر اهمیت و نقش آن در بین جامعه فرهنگ‌دوستان ایرانی ساکن خارج از کشور افزوده شده است.

ایده برگزاری این نمایشگاه به چهار سال پیش بازمی‌گردد و هدف از آن مقابله با سانسور و پاس داشتن حق آزادی بیان و حق آزادی اندیشیدن اعلام شده است. تینوش نظم‌جو، نویسنده و مدیر نشر ناکجا از جمله کسانی بود که چهار سال پیش ایده برگزاری "نمایشگاه کتاب تهران بدون سانسور" را مطرح کرد.

این رویداد فرهنگی ظرف این مدت با استقبال و پشتیبانی گسترده‌ای روبه‌رو بوده و هر سال بر تعداد ناشران و نویسندگانی که با این کاروان همراه شده‌اند، افزوده شده است.

در چهارمین "نمایشگاه کتاب تهران بدون سانسور" حدود بیست ناشر ایرانی ساکن خارج از کشور، از کشورهای آلمان، فرانسه، انگلستان، دانمارک، هلند، نروژ، سوئد، کانادا و آمریکا حضور دارند.

ناشران ایرانی در خارج از کشور از جمله نشر فروغ، ناکجا، گردون، نوگام، نشر مهری، دیار کتاب، نشر پندار و فردوسی با حضور در این تور فرهنگی از برگزاری این نمایشگاه حمایت و پشتیبانی کرده‌اند.

پنهان کردن هویت

روزهای اول و دوم ماه مه (۱۱ و ۱۲ اردیبهشت)، نشر فروغ واقع در شهر کلن آلمان میزبان این نمایشگاه بود. در این دو روز، شماری از نویسندگان، شاعران، مترجمان و برخی از ناشران شرکت کننده در این نمایشگاه نیز حضور داشتند.

از آن جمله می‌توان به می‌توان به حضور نویسنده و پژوهشگر نام‌آشنای فلسفه، آرامش دوستدار، ناهید کشاورز، گلناز غبرایی، فاضل غیبی، محمود صباحی و محمد تقی اسماعیلی اشاره کرد.

محور اصلی سخنرانی نویسندگان و شاعران شرکت کننده در این نمایشگاه پیرامون نقش سانسور و خودسانسوری و تاثیرات مخرب آن بر فرهنگ ایران دور می‌زد.

فاضل غیبی، یکی از نویسندگانی بود که در سخنان خود درباره سانسور و خودسانسوری به پدیده استفاده کردن از نام مستعار اشاره کرد.

به باور نویسنده کتاب "رگ تاک"، گرایش به پنهان کردن هویت نویسنده و شاعر پشت یک نام مستعار به دوره زمانی پس از سال۱۳۲۰ بازمی‌گردد. فاضل غیبی در سخنان خود تاکید کرد که این گرایش پس از ۲۸ مرداد تشدید شده؛ گرایشی که باعث پدید آمدن شاعران و نویسندگانی همچون "بامداد" و "سایه" و "به‌آذین" شده است.

نشستن در روشنایی چهره

فاضل غیبی در سخنرانی خود به جمله‌ای از نادر نادرپور، شاعر نام‌آشنای ایران اشاره کرد. غیبی گفت: «نادر نادرپور گفته است که باید در روشنایی چهره‌مان بنشینیم، حتی اگر از تاریکی به سوی ما سنگ بیاندازند.»

فاضل غیبی در این رابطه جسارت محسن بنایی برای انتشار کتاب "مغاک تیره خاک" را تحسین کرد. نویسنده این کتاب پیشتر با نام مستعار "مزدک بامدادان" شناخته شده بود. 

افزون بر آن، خود فاضل غیبی نیز نسخه جدید کتاب "رگ تاک" را که پیش از آن با نام مستعار "دلارام مشهوری" منتشر شده بود با نام خود چاپ کرده است.

فاضل غیبی همچنین از خوانندگان ایرانی خواست از خواندن کتاب‌هایی که با نام مستعار منتشر می‌شوند، خودداری کنند. او گفت این حق خواننده است که بداند این کتاب را چه کسی و با چه انگیزه‌ای نوشته است.

گلناز غبرایی مترجم آثار اورهان پاموک و الیف شافاک نیز در جلسه روز اول ماه مه "نمایشگاه کتاب تهران بدون سانسور" بخش‌هایی از کتاب خود را برای علاقمندان خواند.

گلناز غبرایی ایده مطرح شده از سوی فاضل غیبی را یکی از دستاوردهای جلسه نمایشگاه کتاب امسال در نشر فروغ دانست.

خودسانسوری در تبعید

ناهید کشاورز نویسنده کتاب‌های "کافه پناهنده‌ها" و "میان دو تاریکی" نیز یکی از سخنرانان جلسه این نمایشگاه بود. او در سخنرانی خود بیشتر به موضوع خودسانسوری و سانسور در خارج از کشور و در بین مهاجران و ایرانیان تبعیدی پرداخت.

به باور کشاورز، گروه‌های سیاسی و اجتماعی که نویسندگان یا هنرمندان به آن‌ها تعلق دارند، در نحوه اندیشیدن و بیان هنری آن‌ها مداخله می‌کنند. ناهید کشاورز گفت: «این گروه‌های سیاسی و اجتماعی هستند که به نویسندگان و شاعران می‌گویند چگونه بیاندیشند و چگونه بنویسند.»

نویسنده کتاب "کافه پناهنده‌ها" از دیگر عوامل موثر در خودسانسوری در خارج از کشور را سانسورهای برخاسته از الزامات فرهنگی و تابوها می‌داند. به باور او، آثار برجای مانده از فرهنگ زادگاه و همچنین تابوهایی که در بستر فرهنگی ایران شکل گرفته‌اند، نویسنده مهاجر و تبعیدی را در خارج از کشور نیز دنبال می‌کنند.

کشاورز بر این باور است که به‌رغم وجود داشتن تعریف‌های بسیار متفاوت از پدیده‌ای به نام "هنر و ادبیات متعهد"، پذیرش چنین پدیده‌ای خود می‌تواند زمینه و بستر را برای سانسور و خودسانسوری فراهم سازد.

محمد تقی اسماعیلی، نویسنده کتاب‌های "شیرین تر از تلخ" و "شما چند می‌ارزید؟" نیز ضمن خواندن بخش‌هایی از کتاب خود، نگاهی طنزآمیز به پدیده سانسور در ایران داشت.

جلوه‌ای از سرکوب خشن

محمود صباحی نویسنده کتاب "جامعه تعزیه" نیز از جمله کسانی بود که در هر دو روز برگزاری این نمایشگاه در محل نشر فروغ در شهر کلن حضور داشت. صباحی در سخنرانی کوتاه خود، سانسور را قتل اندیشه و یکی از جلو‌ه‌های خشن سرکوب نامید.

صباحی گفت که حکومت‌های سرکوبگر با سانسور اندیشه می‌کوشند مانع از شکل‌گیری "جامعه آینده" شوند. او گفت که جمهوری اسلامی به موازات تلاش برای حذف زنان از فرهنگ و هنر، اندیشه جوان و پویا را نیز سانسور می‌کند.

حمید مهدی‌پور، مدیر نشر فروغ نیز ضمن قدرشناسی از همه ناشران، نویسندگان، شاعران و مترجمانی که در شکل‌گیری این نمایشگاه نقشی داشته‌اند، بر الزام عبور از سانسور در فرهنگ ایران تاکید کرد.

کاروان "نمایشگاه کتاب تهران بدون سانسور" پس از گذر از لندن، پاریس و کلن، در ادامه سفر خود از جمله از شهرهای اشتوتگارت، تورنتو، مونیخ، وین، برلین، کپنهاک، استکهلم، هامبورگ، لوس‌آنجلس و بروکسل نیز خواهد گذشت.

"نمایشگاه کتاب تهران بدون سانسور" به منظور اطلاع‌رسانی از نام همه‌ی ناشران و برنامه سفر این تور فرهنگی، سایتی تهیه کرده است. علاقمندان می‌توانند اطلاعات تکمیلی را از طریق سایت https://uncensoredbook.com 

به دست آورند.