وقتی پناهجویان توسط هم‌وطنان‌شان در آلمان استثمار می‌شوند
۱۳۹۷ اسفند ۱۰, جمعه
عماد یک سال و نیم پس از ورودش به آلمان به عنوان پناهجو در شرکتی نظافتی مشغول به کار شد. صاحب شرکت زنی بود که مانند عماد از کشوری عربی به آلمان آمده بود. عماد که ۳۰ ساله و اهل سوریه است از طریق یکی از دوستانش که برای این شرکت کار می‌کرد، توانست با صاحب شرکت ارتباط برقرار کند.
به خاطر نزدیکی فرهنگی و زبانی که احساس آشنایی و امنیت را به وجود می‌آورد، میان این دو به سرعت قرار و مدار گذاشته شد. عماد نیمه‌وقت با کارت مالیاتی و نیمه‌وقت بدون کارت مالیاتی کار می‌کرد و در نتیجه کارفرمایش لازم نبود پولی برای بیمه اجتماعی او بپردازد.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
عماد در مصاحبه با دویچه‌وله می‌گوید: «بیشتر کسانی که آنجا کار می‌کنند پناهندگان سوری هستند.» ۲۰۰ نفر در این شرکت کار می‌کنند. عماد می‌گوید: «هر کدام از ما باید در یک شیفت کار ۲۰ اتاق را تمیز کنیم. پیش از تمیز کردن ۲۰ اتاق کسی اجازه ندارد برود، حتی اگر خیلی دیر بشود. کار سخت است. بیمه درمانی نداریم و از هیچ حقوق دیگری که مربوط به کارکنان باشد هم برخوردار نیستیم.»
مدتی است که صاحب شرکت، پناهنده‌ها را به عنوان کارگر انتخاب می‌کند. بیشتر پناهنده‌ها تنها برای مدت کوتاهی است که در آلمان هستند و قوانین این کشور را نمی‌شناسند. اعتمادی که به خاطر هم‌زبان بودن و نزدیکی فرهنگی وجود دارد در این میان نقش مهمی بازی می‌کند.
به گفته عماد اگر کسی نخواهد تحت این شرایط به کار ادامه بدهد اخراج می‌شود. عماد می‌گوید از رئیس شرکت درخواست قرارداد کار کرده، اما او نپذیرفته است. به همین دلیل عماد راهی ندیده به جز اینکه پس از سه ماه عرق ریختن و استثمار شدن از این کار بیرون بیاید.
با وجود کمک آژانس کار آلمان، عماد نتوانسته بود پیش از آن کاری پیدا کند. او می‌گوید در سوریه افسر ارتش بوده است. در حال حاضر به دنبال کاری می‌گردد که در ارتباط با آنچه آموخته است باشد. فکر می‌کند شاید در بخش امنیتی کار کند. اما حدس می‌زند آسان نباشد. می‌گوید: «آنجایی که من زندگی می‌کنم از این نوع کارها زیاد نیست. در ضمن دستمزد این کارها خیلی پایین است.»
موارد "استثمار شدید"
مورد عماد و دیگر موارد مشابه آن، یعنی پناهندگانی که بدون رعایت قوانین مالیاتی و حقوق مربوط به کارکنان مشغول کار هستند، عمومیت ندارد اما به هر حال پیش می‌آید. برای اینکه کسی بتواند با موفقیت وارد بازار کار آلمان شود، هم باید زبان آلمانی را بداند و هم از آموزش خوبی برخوردار باشد.
بر پایه تحقیقی که آژانس کار آلمان انجام داده، سطح آموزش تحصیلی و حرفه‌ای زنان و مردان پناهنده در آلمان در قیاس با هم بسیار متفاوت است. ۴۰ درصد پناهندگان با دیپلم دبیرستان به آلمان آمده‌اند، ۳۵ درصد آن‌ها دبیرستان را در آلمان تمام کرده‌اند، ۱۲ درصد فقط دبستان رفته‌اند و ۱۳ درصد هم اصلا مدرسه نرفته‌اند.
به ویژه کسانی که آموزشی ندیده‌اند در بازار کار آلمان با دشواری روبرو می‌شوند. همان طور که گزارش سال ۲۰۱۸ انستیتوی حقوق بشر آلمان نشان می‌دهد، وقتی افرادی که از آموزش تحصیلی و حرفه‌ای بهره‌مند نشده‌اند وارد بازار کار نامنظم و بی‌قاعده می‌شوند، باید با شرایطی بسیار سخت دست و پنجه نرم کنند.
در گزارش انستیتوی حقوق بشر آلمان آمده است: «کارگران مهاجر در اینجا مثل گذشته با استثمار شدید روبرو هستند، برای مثال در بخش ساختمان‌سازی، در صنعت تولید گوشت، در بخش پرستاری یا کشاورزی. آن‌ها در اصل برای دو تا سه یورو در ساعت کار می‌کنند، با اضافه کاری بسیار و بدون بیمه اجتماعی.»
در این گزارش گفته شده که البته مهاجران می‌توانند اساسا از خود دفاع کنند، اما این کار اغلب دشوار است: «اگرچه اشکال اشتغال‌های توأم با استثمار می‌تواند برای کارفرما پیامدهای قانونی داشته باشد، اما در عمل به دلایل گوناگون کار به ندرت به دادگاه می‌کشد.»
آگهی‌های مشکوک
یکی از دوستان عماد هم که مایل نیست نامش در این گزارش ذکر شود، تجربه‌هایی مأیوس‌کننده داشته است. مانند همه مهاجرانی که دویچه‌وله برای تهیه این گزارش با آن‌ها صحبت کرده، او هم پناهنده آلمان است و مثل دیگران از حمایت اداره کار آلمان برخوردار است. اما تلاش‌های او برای پیدا کردن کار به جایی نرسیده است.
او می‌گوید که ۲۰ روز برای یک شرکت در شهر دوسلدورف کار کرده که صاحبش اهل یک کشور عربی بوده، اما دستمزدی دریافت نکرده است. او به دویچه‌وله می‌گوید که آگهی کار این شرکت را در فیس‌بوک دیده و یک روز پس از آن برای شرکت در مصاحبه با کارفرما رفته و بلافاصله توانسته کارش را شروع کند.
او پس از چند روز درخواست کرده که قرارداد کاری داشته باشد، اما کارفرمایش درخواست او را رد کرده و به جای آن به او پیشنهاد کاری را داده که دستمزدش کم بوده و ضمانتی هم برای ادامه آن وجود نداشته است. این پناهنده سوری پیشنهاد کارفرمایش را نپذیرفته و از او خواسته دستمزد کاری را که ۲۰ روز انجام داده بپردازد، اما صاحب شرکت حاضر به پرداخت دستمزد نشده است.
او در مصاحبه با دویچه‌وله تأکید می‌کند که این کارفرما با همین روش به استثمار پناهنده‌ها ادامه می‌دهد و اگرچه پناهنده‌ها در این باره به یکدیگر خبر داده‌اند، "اما این مرد هر از چند گاهی نامش را در فیس‌بوک تغییر می‌دهد و آگهی‌ای جدید منتشر می‌کند".
کار بهتر در تلاش دوم
با وجود همه نمونه‌های ذکر شده، به نظر کارشناسان روند جذب پناهندگان در بازار کار آلمان موفقیت‌آمیز بوده است. طبق آمار آژانس کار آلمان، در ژانویه سال ۲۰۱۹ نام ۴۵۵ هزار پناهنده جویای کار ثبت شده بود. حدود ۱۸۷ هزار تن از آنان بیکار بودند. در گزارش تحقیقی آژانس کاری آلمان آمده که جذب پناهندگان در بازار کار نیاز به تلاش و زمان دارد: «اینکه تنها حدود ۳۳ درصد پناهندگانی که از کشورهای غیراروپایی آمده‌اند کار پیدا کرده‌اند، نشان می‌دهد که جذب شدن در بازار کار نیاز به صبر و زمان دارد.»
سمیه، پناهنده‌ای است که مدتی طول کشیده تا کاری را که از آن راضی باشد پیدا کند. این زن سوری به دویچه‌وله می‌گوید که در ابتدا نزد کارفرمایی از کشوری عربی کار می‌کرده که "تا حد خستگی مفرط به من کار می‌داد و به خاطر هر اشتباه کوچکی ناسزا می‌گفت. تحت چنان شرایط بدی کار می‌کردم که نمی‌توانم آن را شرح بدهم".
در حال حاضر سمیه برای شرکتی دیگر کار می‌کند که صاحب آن هم از کشوری عربی است، اما رفتارش خوب است. «او با من با احترام رفتار می‌کند و فاصله‌اش را با من حفظ می‌کند. غذای کارکنان مجانی است. فضای کار نسبت به کار قبلی کاملا متفاوت است. کارفرمای قبلی به ما فرصتی برای استراحت، خوردن و نوشیدن نمی‌داد.»
آسیب‌پذیری پناهندگان
پناهندگان در بازار کار بسیار آسیب‌پذیر هستند. مدافعان حقوق بشر نیز بر این نکته تأکید می‌کنند. به‌ویژه عدم آشنایی کافی به زبان باعث می‌شود که نتوانند با برخی مشکلات روبرو بشوند و از خود دفاع کنند.
گزارش سالانه انستیتوی حقوق بشر آلمان می‌گوید که خطرات زیادی متوجه پناهندگان است. در این گزارش آمده است: «پیامدهای مالی این وضعیت تهدیدی برای موجودیت پناهندگان است. دستمزد به دست نیامده و شرایط سخت زندگی، پناهندگان را در معرض خطر بی‌خانمانی و فقر قرار می‌دهد.»