"هر سه‌شنبه‌ پشت در اتاق اعدام می‌ایستادم"

سحرگاه یک روز در مردادماه سال ۱۳۹۴ وقتی داشتم از منزل به سمت ایستگاه متروی گلشهر کرج حرکت می‌کردم تا خودم را به تهران برسانم، با اتفاق غیرمنتظره و وحشتناکی مواجه شدم که نه تنها روزم را خراب کرد، بلکه آن مواجهه هولناک را تا امروز نتوانسته‌ام از ذهنم پاک کنم.

در فضای خالی اطراف مترو، جمعیت زیادی در آن صبح زود روز تعطیل حضورپیدا کرده بودند که توجهم را جلب کرد. هرچه نگاه کردم، برروی زمین چیزی ندیدم ولی از آنچه در آسمان مشاهده کردم، به‌شدت پشیمانم: سه جنازه بی‌جان که در هوا تکان می‌خوردند و تازه اعدام شده بودند.

بحث‌های زیادی بر سر جنبه‌های قضایی و حقوق بشری مجازات اعدام مطرح شده است ولی بار گران تاثیرات روانی اعدام شاید از مهجورترین زوایای این نوع کیفراست. از این ‌رو، در این گزارش به بررسی تاثیرات روانی مجازات اعدام بر اشخاص و در نگاه کلی‌تر بر جامعه خواهم پرداخت.

تاثیرات روانی مجازات اعدام بر خانواده‌ها

تاثیرات روانی دست و پنجه نرم کردن با مجازات اعدام بر خانواده محکوم به اعدام و خانواده اولیای دم، بعضا مادام العمر است. برخی جامعه شناسان براین نظرند که جامعه نیز از پیامدهای این مجازات مستثنی نیست. 

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

شارمین میمندی نژاد، موسس جمعیت خیریه امام علی، در یکی از خانه‌های این انجمن از تلاش‌های خود و همکارانش برای گرفتن قصاص  در میان صداهای مداوم جیغ وفریاد و فحش و نفرین صحبت می‌کند: «آن قدر عذاب و درد وجود دارد که حد ندارد و خانواده اولیای دم و محکوم به اعدام علاوه بر داغی که به دلشان هست، متاسفانه باید همه این‌ها را تجربه کنند.»

 او معتقد است چون خانواده متهم به اعدام در خلا زندگی نمی‌کنند، ناراحتی‌ها و تروماهایی را که تجربه می‌کنند  به جامعه منتقل می‌کنند. 

رضا کاظم‌زاده، رونشناس بالینی معتقد است وقتی تصمیم  قصاص به عهده خانواده‌ها گذاشته می‌شود، هرنوع تصمیمی که بگیرند برایشان عواقبی خواهد داشت. به نظرکاظم زاده، امکان دارد در یک خانواده، افراد نظرهای مختلفی داشته باشند و تصمیم به بخشش به راحتی به‌دست نیاید و اگر هم تصمیم بر بخشش گرفته شود شاید باعث ایجاد اختلاف‌ و کدورت‌ شود.

به گفته کاظم زاده حتی اگر این هم نباشد احساس دین نسبت به مقتول  و تصمیم  راجع به جان فرد دیگر فشارهای زیادی به اولیای دم وارد می‌کند.

"سه‌شنبه‌ها، انتظار پشت اتاق مرگ"

میمندی نژاد که تا به‌حال با کمک تیمش موفق شده‌ برای ۴۷ محکوم به اعدام رضایت بگیرد، می‌گوید سه‌شنبه‌ها که روز اعدام است همیشه پشت در اتاق اعدام می‌ایستاده و تا لحظه آخر تلاش می‌کرده تا رضایت بگیرد.

وی درمورد تجربه به گفته خودش هولناک این انتظاربه دویچه‌وله می‌گوید: «وقتی پزشک همسرم گفت قرار است فرزندمان سه‌شنبه دنیا بیاید، به او گفتم تحت هیچ شرایطی حاضر نیستم سه‌شنبه پشت در اتاق بیمارستان انتظار بکشم چون سالها سه‌شنبه‌ها پشت اتاق مرگ می‌ایستادم. بنا به خواهش من، تولد بچه به روز پنج‌شنبه موکول شد.»

بازتولید چرخه خشوت با مجازات اعدام

رضا کاظم زاده، روانشناس بالینی مقیم بروکسل، در گفت‌وگویی به دویچه وله می‌گوید: «وقتی در جامعه‌ای اشکال گوناگونی از خشونت را با مفاهیمی متعالی مثل اجرای عدالت یا پاسداری از ناموس پیوند می‌زنند، لایه‌های گوناگونی از خشونت را وارد جامعه می‌کنند و به آن مشروعیت می‌دهند.»

این روانشناس بر این باور است که پیوند زدن یک امر خشونت‌بار که کشتن فرد دیگری است به مفهوم عدالت، باعث ترویج خشونت مشروع در جامعه می‌شود. کاظم زاده می‌گوید با اعدام، این ذهنیت ایجاد می‌شود که خشونت درمواقعی و به اشکالی می‌تواند خشونت تلقی نشود وخود این کار، وقوع خشونت در جامعه و در زمینه‌های دیگر را عادی‌تر می‌کند.

جامعه شناسان اعتقاد دارند در صورت مبادرت حکومت به خشونت مشروع، افرادی پیدا خواهند شد که خود را مجاز می‌دانند تا برای برقرای عدالت، نسبت به دیگران خشونت اعمال کنند.

 تاثیرات روانی مجازات اعدام بر کودکان

کودکان مسائل، مفاهیم، اتفاقات  و روابط را به اندازه بزرگسالان درک نمی‌کنند و درمقابل رویدادهای ناگوار آسیب‌های بیشتر و بلند مدت‌تری می‌بینند.

نظر کاظم زاده دراین باره چنین است: «درک کودکان از مفاهیمی مثل جرم، اجرای عدالت و مجازات به اندازه افراد بالغ نیست و این واقعیت‌ها را به شکل فردی و شخصی تجربه می‌کنند. از طرفی چون کودکان در مقابل اعدام عزیزانشان دچار ناتوانی مطلق هستند و نمی‌توانند مثل بزرگسالان برای تغییر این حکم تلاش کنند، مسلما از لحاظ روحی آسیبهای شدیدتری می‌بینند و تاثیرات بلندمدتی را در طول زندگی با خود حمل خواهند کرد.»

شارمین میمندی نژاد، فعال اجتماعی، درباره متهمین به اعدامی که نوجوان هستند می‌گوید: «بسیاری از این بچه‌ها چندین بار اعدام می‌شوند، یعنی چندبار تا پای چوبه دار می‌روند و برمی‌گردند. حتی اگر مورد بخشش قرار بگیرند چیزی از آنها باقی نمی‌ماند. آنها در زندان با مجرمان خطرناک هم‌بند هستند و بسیاراز این بابت آسیب می‌بینند.»

میمندی‌نژاد هم‌چنین می‌گوید نوجوانان محکوم به اعدام پر از  خشم و نفرت می‌شوند، مردم گریزی و افسردگی از کمترین عوارضی است که در صورت رهایی از زندان به سراغشان خواهد آمد.

تماشای اعدام‌های علنی

همه ما با استقبال مردمی برای تماشای مراسم اعدام  آشنا هستیم و شاید بارها از خود پرسیده باشیم چطور ممکن است آدم به تماشای چنین صحنه دردناکی برود؟

رضا کاظم زاده، روانشناس، عوامل بسیار مهمی به‌ویژه شرایط اجتماعی را در این مورد دخیل می‌داند: « در جوامعی که احساس عدم امنیت شایع  است و افراد نه تنها نسبت به جان و مال خود بلکه در رابطه با آینده شان نیز احساس امنیت نمی‌کنند،  با نوعی فشار، استرس و دلهره دائمی زندگی می‌کنند. معمولا در چنین جوامعی نرخ اعدام بالاست و افراد به تماشای مراسم اعدام می‌روند.» 

کاظم زاده می‌گوید تماشای اعدام به این معنی نیست که این افراد بیمار روانی یا قسی القلب هستند. او ادامه می‌دهد: «همین که فردی که دارد اعدام می‌شود من نیستم و این اتفاق قرارنیست برای من بیفتد به من کمک می‌کند برای مدتی از نگرانی و اضطراب دربیایم.»

کاظم زاده هم‌چنین می‌گوید از طرف دیگر وقتی خشونت تداوم پیدا می‌کند، روان آدمی در مقابل آن نوعی بی‌حسی نشان می‌دهد تا بتواند از خود در مقابل آسیب‌های این خشونت محافظت کند.

 به همین دلیل در صورت تکرار خشونت، فرد  نسبت به اولین بار به آن واکنش کمتری نشان می‌دهد و همین باعث می‌شود خشونت برای افراد به امری پیش‌پا‌افتاده تبدیل شود و این امری است که کاظم زاده عقیده دارد حکومت‌ها از آن سود می‌برند.