استعفای جنجالی ظریف و آمادگی کامل برای کار با "شرایط جدید"
۱۳۹۷ اسفند ۱۹, یکشنبه
محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران گفته است، استعفای اخیرش که با مخالفت حسن روحانی مواجه شد ربطی به سفر بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه به تهران نداشته و برای "حفظ شأن" وزارت خارجه جمهوری اسلامی بوده است. ظریف در عین حال روشن نکرد که چیزی "شأن" این وزارتخانه را زیر سؤال برده بوده که او را به استعفا واداشته است.
ظریف در گفت‌وگویی مفصل با شبکه تلویزیونی ماهواره‌ای "الفرات" عراق که متن آن شامگاه شنبه ۱۸ اسفند (نهم مارس) از جمله در "اعتمادآنلاین" منتشر شد، دلیل استعفای اخیرش را بدین‌گونه تشریح کرد: «هدف من از اقدام به استعفا حفظ شأن وزارت امور خارجه بود و من فکر می‌کنم با اتفاقاتی که پس از آن افتاد هم حمایت عظیم مردمی، نمایندگان مجلس، شخصیت‌های مختلف کشور من‌جمله شخصیت‌های محترم نظامی و همینطور ریاست محترم جمهوری و در راس همه مقام معظم رهبری نشان داد که موقعیت وزارت امور خارجه در روابط بین‌المللی جمهوری اسلامی در کجا قرار دارد.»
ظریف در مصاحبه با این شبکه ماهواره‌ای که متعلق به عمار حکیم روحانی و سیاستمدار شیعه عراقی است، افزود که اینک وزارت خارجه ایران "آمادگی کامل" را دارد تا با "شرایط جدید" به نمایندگی از جمهوری اسلامی برای "ادامه کار و ادامه تعامل سازنده به ویژه با منطقه" به "تقویت ارتباطات" بپردازد.
محمدجواد ظریف شبانگاه ششم اسفندماه گذشته به شکلی غیرمنتظره خبر استعفای خود را در اینستاگرام منتشر کرد. حسن روحانی اما حدود ۳۰ ساعت بعد استعفای وزیر خارجه‌اش را "برخلاف مصالح کشور" دانست و آن را رد کرد. قاسم سلیمانی هم که در دیدارهای اسد با رهبر و رئیس جمهوری ایران حضور داشت اعلام کرد که عدم حضور ظریف "تعمدی" نبوده است. سپس ظریف با انتشار پیام کوتاهی، ضمن ابراز امیدواری از اینکه وزارت خارجه بتواند "کلیه مسئولیت‌های خود را در چارچوب قانون اساسی و قوانین کشور و سیاست‌های کلی با اقتدار و صلابت به انجام برساند"، به سر کار خود بازگشت.
استعفای ظریف هم‌زمان بود با دیدارهای بشار اسد با علی خامنه‌ای و حسن روحانی که در هر دو دیدار قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران هم حضور داشت. وزیر خارجه ایران اما در این دیدارها غایب بود. بسیاری از تحلیلگران عدم حضور ظریف در این دیدارها را عامل اصلی تصمیم او در کناره‌گیری از ریاست دستگاه دیپلماسی ایران دانستند.
بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، ۱۴ اسفند با اشاره به با آنچه که آن را "یک واقعیت تلخ" خوانده بود، گفت که نه تنها ظریف تا پایان سفر رئیس جمهوری سوریه به تهران، از این سفر بی‌اطلاع بوده، بلکه فقط "تعداد محدودی" از آن مطلع بوده‌اند و وزارت خارجه جمهوری اسلامی نیز "در هیچ سطحی" از آن اطلاع نداشته و این بی‌اطلاعی "تا پایان سفر" نیز حفظ شده است.
یک روز پس از این اظهارات سخنگوی وزارت خارجه ایران، اسماعیل قاآنی، جانشین قاسم سلیمانی فرمانده بازوی برون‌مرزی سپاه پاسداران، تأیید کرد که بشار اسد را "نیروی قدس به تهران آورد". جانشین قاسم سلیمانی تأکید کرد که "آنها که باید بدانند" از سفر اسد به ایران خبر داشته و "آنهایی که نباید، نمی‌دانستند."
با توجه به تأیید رسمی بی‌خبری ظریف از دیدار بشار اسد از ایران "تا پایان سفر"، سخنان معاون قاسم سلیمانی می‌توانست چنین تعبیر شود که او جزو کسانی بوده که "نباید" از این سفر مطلع می‌بودند.
"استعفایم ربطی به سفر اسد نداشت"
وزیر خارجه ایران اما در گفت‌وگو با شبکه ماهواره‌ای الفرات ارتباط استعفایش با سفر اسد به تهران را منکر شده و گفته است: «اصلا به این موضوع ربطی نداشت. من چند هفته پیش سوریه بودم و با آقای بشار اسد ملاقات کردم. چند هفته پیش آقای ولید معلم در ایران بودند و با ایشان دیدار داشتم. ارتباطات بسیار خوبی با مسئولان سوری دارم و در آینده نزدیک نیز به سوریه سفر می‌کنم.»
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
محمدجواد ظریف در پاسخ به این پرسش نیز که "شنیده شده تاکنون ۱۴ بار استعفا داده‌اید"، تلویحا تعدد شمار استعفاهایش را پذیرفت و گفت: «نه این تعداد نبوده است. من از ابتدا علاقه‌ای به مسئولیت وزارت امور خارجه نداشتم و در مراحل مختلف احساس کردم که ممکن است اشخاص دیگری بهتر از من کار را انجام دهند، در آن مراحل با گفتگو موضوع حل شد. این بار هم با اقدامات عملی موضوع حل شد.»
ظریف البته در مورد این "اقدامات عملی" توضیح بیشتری نداد، اما اشاره او می‌تواند معطوف به قول و قرارهایی احتمالی باشد که پس از استعفایش برای "هماهنگی" بیشتر دیگر نهادها با وزارت خارجه داده شده است.
وزیر خارجه ایران ضمن اشاره به اینکه "ما در اجرای سیاست خارجی که توسط مجموعه کشور تصمیم‌گیری می‌شود و همه مقامات در آن شرکت می‌کنند مشکلی نداریم"، در عین حال گفت: «برخی اوقات ناهماهنگی‌هایی پیش می‌آید یا سلایقی وارد قضیه می‌شود که باید آنها را اصلاح کرد. قانون اساسی ما کاملا مشخص است. در قانون اساسی مسئولیت سیاست‌سازی با دستگاه‌های مختلف من جمله وزارت امور خارجه است. در حوزه هایی که سیاست کلی نظام است، این سیاست‌ها باید در شورایعالی امنیت ملی تدوین شود و به تصویب رهبری برسد. از نظر قانون اساسی ایران خطوط کلی سیاست خارجی را رهبری تعیین می‌کنند و اجرای سیاست خارجی قطعا با وزارت امور خارجه است.»
ظریف همچنین در پاسخ به این پرسش که قصد پیام دادن به چه کسی را داشته وقتی که در دیدار با کارکنان وزارت خارجه گفته است "وزارت خارجه مسئول روابط خارجی کل کشور است نه اینکه هر دستگاهی در داخل یا خارج از دولت سیاست خارجی خود را دارد و ما صرفا مسئول سیاست خارجی وزارت خارجه هستیم"، گفت: «به همکارانم. صحبت من با همکارانم بود برای اینکه آنها را تشویق کنم تا با جدیت بیشتر و با نگاه ملی سیاست خارجی را پیش ببرند.»
ظریف در حالی مخاطب سخنان پیش‌گفته خود را "همکاران‌اش" عنوان کرده که بسیاری از تحلیلگران آن را اعتراضی به دخالت دیگر نهادهای جمهوری اسلامی، از جمله سپاه پاسداران، در حوزه وظایف و مسئولیت‌های وزارت خارجه ارزیابی کرده بودند.
ایران "آماده میدان گفت‌وگو" با عربستان
ظریف همچنین در بخشی دیگری از مصاحبه خود با شبکه الفرات سیاست جمهوری اسلامی در منطقه را "سیاست ثابتی" عنوان کرد که "هیچگاه عوض نشده است". او گفت: «ما همیشه در کنار مردم منطقه بوده‌ایم، در عراق، در سوریه، در لبنان، در بحرین، در یمن و در افغانستان. ما هیچگاه نپذیرفتیم که خارجی‌ها بر منطقه ما حکومت کنند. هیچ‌وقت هم با خارجی‌ها درباره آینده منطقه خود مذاکره نکرده‌ایم.»
وزیر خارجه ایران سپس ضمن تأکید بر "استقبال" جمهوری اسلامی از "گفت‌وگوهای منطقهای"، مدعی عدم تمایل ریاض به چنین گفت‌وگوهایی شد و از جمله گفت: «من همواره آمادگی گفت‌وگو با همسایگان را داشتم، متاسفانه همسایگان ما در عربستان سعودی علاقه‌ای به گفت‌وگو ندارند.»
ظریف افزود: «من آمادگی داشتم زمانی که به منطقه سفر کردم به عربستان هم سفر کنم و این در ابتدای دوران وزارت من بود، یعنی ۵ سال قبل، پیام‌های متعددی هم برای مسئولان سعودی فرستادم که ما آمادگی داریم با هم همکاری کنیم نه تنها در حوزه دوجانبه بلکه در حوزه منطقهای. آنها پیام دادند که منطقه ربطی به شما ندارد و الان معلوم است که منطقه به ما ربطی دارد یا ندارد، لذا ما هیچگاه مانعی برای گفت‌وگو با سعودی‌ها نداشتیم آنها بودند که مایل به گفتگو نبوده‌اند. حتی من بعد از فوت ملک عبدالله برای مراسم خاکسپاری ایشان به عربستان رفتم، اما مقامات سعودی از فرصت حضور بنده استفاده نکردند چون ظاهرا سیاست آنها این نبود.»
وزیر خارجه جمهوری اسلامی همچنین تأکید کرد: «هر وقت آنها آمادگی داشته باشند، ایران را آماده در میدان خواهند دید.»
دور جدید تنش‌ها میان تهران و ریاض پس از اعدام شیخ نمر، روحانی شیعه در عربستان و در پی آن حمله به سفارت عربستان در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد در دی ماه ۱۳۹۴ آغاز شد که به قطع کامل روابط دو کشور انجامید و لحن خصمانه دو طرف به اوج خود رسید. به‌خصوص جنگ نیابتی دو کشور در یمن، در کنار تحولات دیگر منطقهای از جمله در سوریه، عراق و لبنان، جلوه‌هایی از رقابت جمهوری اسلامی و عربستان سعودی بر سر سرکردگی در منطقه هستند.