چرا در آق قلا سیل آمد؟
۱۳۹۸ فروردین ۱۰, شنبه
علت ویرانگری سیل در ترکمن‌صحرا و به‌ویژه آق قلا را باید در مجموعه‌ای از سوء مدیریت‌ها و عوامل طبیعی جستجو کرد. بارش‌های شدید، پر بودن ظرفیت سدها پیش از آغاز بارش‌ها و نیز عدم لایروبی رودهای گرگان، اترک و قره‌سو همگی دست به دست هم دادند تا بزرگترین فاجعه طبیعی و زیست محیطی ترکمن صحرا رقم بخورد.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
طبق آمار رسانه‌های کشور پیش از این در سال ۱۳۸۰ جاری شدن سیل در گرگان‌رود باعث بیشترین تلفات انسانی سیل در تاریخ ایران شده بود اما سیل کنونی با این وسعت حداقل در یک صد سال اخیر سابقه نداشته است.
ترکمن صحرا که سال‌هاست از خشکسالی رنج می‌برد، حال با بارش روبرو شده اما این باران‌ها در سایه سوء مدیریت‌های موجود چیزی جز رنج برای مردم به ارمغان نیاورده است. علاوه بر حجم و گستردگی، به لحاظ اقتصادی نیز این سیل فاجعه بارترین سیل تاریخ ترکمن صحراست. این منطقه قطب تأمین گندم، جو و دانه‌های روغنی کشور است و بیشترین محصول گندم و جو و کلزای کشور بر اساس مساحت متعلق به این منطقه است. اما تمامی کشتزارهای منطقه زیر آب رفته و خسارت این سیل بر بخش کشاورزی بالغ بر هزاران میلیارد تومان است.
ورود سیلاب به خانه‌ها باعث سست شدن پی خانه‌ها در شهرهای گنبد، آق قلا و گمیشان و صدها روستای منطقه خواهد شد. با توجه به توان اقتصادی پایین مردم منطقه، این مسئله در صورت بروز زلزله به یک فاجعه انسانی ختم می‌شود.
با توجه به عدم تخلیه سیلاب به ویژه در شهرهای آق قلا و گمیشان و نیز روستاهای اطراف این شهرها و ورود فاضلاب این شهرها و روستاها به آب سیل به نظر می‌رسد طی هفته‌های آتی بیماری‌های عفونی و پوستی نیز در منطقه به شدت گسترش پیدا کند.
خطر بیماری‌های عفونی سیلزدگان گلستان را تهدید می‌کند
دکتر عبدالرضا فاضل، رئیس دانشگاه علوم پزشکی گلستان، روز شنبه، ۱۰ فروردین (۳۰ مارس) اعلام کرد که خطر بیماری‌های عفونی، پوستی، اسهال، هپاتیت و مارگزیدگی مردم مناطق سیل‌زده را تهدید می‌کند. به گفته فاضل این بیماری‌ها با فروکش کردن سیل و گرم شدن هوا شایع می‌شود و مردم باید با رعایت توصیه‌های بهداشتی، از مبتلا شدن به این بیماری‌ها پیشگیری کنند.
یکی از اساسی‌ترین دلایلی که برای سیل ترکمن صحرا برشمرده‌اند عدم تخلیه آب پشت سدها پیش از آغاز بارش‌ها بوده است. مسئولان توزیع آب در منطقه آب این سدها را به کشاورزان می‌فروشند و به نظر می‌رسد همین مسئله باعث شد تا از تخلیه آب سدها جلوگیری شود و با جاری‌شدن آب سدها و احتمال شکسته شدن دیواره‌های سدها، دریچه‌های سدها باز شد که حاصل آن فاجعه‌بار بوده است.
عدم لایروبی رودخانه‌های گرگان، اترک و قره‌سو نیز جریان آب را در این رودخانه‌ها کند کرده است. مسئولان استانی و کشوری می‌توانستند با هزینه‌ای اندک این رودها را لایروبی کنند اما عدم توجه به این موضوع باعث خسارتی چند صد برابر شده است.
در حالی که چندین روز از سیل گذشته بود خبری از کمک‌های هلال احمر و ارتش و ارگان‌های ذیربط در منطقه نبود و حتی شبکه استانی اخبار سیل را پوشش نمی‌داد و همه مشغول تبریک عید نوروز بودند. سیل ترکمن صحرا یک بار دیگر عدم توانایی مسئولان را در مدیریت بحران به نمایش گذاشت.
نقش شبکه‌های اجتماعی در آگاهی رسانی به مردم بسیار مهم بود. اولین کسانی که به یاری مردم گنبد، آق قلا و گمیشان شتافتند خود مردم محلی بودند که هم در مسیر سیل با ایجاد موانع سعی می‌کردند ورود جریان آب به شهرها را کند کنند و هم با توزیع اقلام اساسی و خوراکی به یاری همشهریان خود شتافته بودند. در این مقطع هیچ خبری از کمک‌های دولتی و امدادرسانی سازمان یافته نبود. صیادان بندر ترکمنی و گمیشانی به ویژه از روستاهای چاپاقلی و چارقلی و آغیزلی قایق‌های خود را به آق قلا آوردند و به یاری مردم شتافتند و بار دیگر ثابت کردند که مردم از مسئولان چندین گام جلوتر هستند.
رسانه‌های محلی گزارش کردند که کمک‌های زیادی از استان‌های ترک‌نشین شمال غرب کشور، آذربایجان غربی، شرقی، اردبیل، زنجان به ترکمن صحرا رسیده است. این مسئله نگرانی مسئولان را که به چنین وقایعی به دید امنیتی نگاه می‌کنند نیز برانگیخت. برخی از سایت‌های محلی از ضبط کمک‌های جمع‌آوری شده مردمی از سوی نیروی انتظامی و انتقال آن به هلال احمر خبر داده‌اند و همین باعث شد تا امدادگران منطقه آذربایجان ایران سعی کنند شخصا کمک‌ها را به دست مردم سیل‌زده برسانند.
آخرین وضعیت سیل در گمیشان
اما طبق گفته امدادگران محلی هنوز بخش عمده ساکنین مناطق سیل‌زده محل زندگی خود را تخلیه نکرده‌اند و عاجل‌ترین کاری که باید انجام شود تخلیه منازل و اسکان سیلزدگان در مکانی مناسب است.
اسحاق حمایتی، یکی از امدادگران داوطلب که در محل به مردم کمک می‌کند، به دویچه وله گفت ۴۰ درصد شهر گمیشان زیر آب فرو رفته و لحظه به لحظه این شهر بیشتر در آب فرو می‌رود اما مردم حاضر نیستند خانههای خود را ترک کنند چون محل‌های اسکان مناسب نیستند. او گفت که ستادهای اسکان حتی مایع ضدعفونی ندارند.
او تاکید کرد: «کل قسمت شرقی گمیشان در آب فرو رفته و عمیق‌ترین نقطه حدود یک متر و ۳۰ سانتی متر آب دارد. کم‌عمق‌ترین هم ۳۰ سانتی متر آب دارد و رو به افزایش است. فرمانداری را آب گرفته و دور تا دور شهر حدود ۳۰ بیل مکانیکی مشغول بکار هستند ولی فایده‌ای ندارد چون سطح آب افزایش پیدا کرده است.»
حمایتی افزود: «اگر قرار است ۱۰ روز این آب در خانههای مردم بماند شهر ویران می‌شود چونکه بناهای این شهر (گمیشان) اسکلت ندارد و آجری است و خانه‌هایی که ۵۰ سال پیش ساخته شده‌اند خاکی هستند. حدود ۷۰ درصد خانههای گمیشان سیمانی نیستند و این باعث نشست و تخریب خانه‌ها خواهد شد.»
آنه‌محمد بیات ، روزنامه نگار ترکمن که درباره سیل گزارش می‌کند، به دویچه وله گفت بعد از گذشت ۱۱ روز هنوز ترکمن صحرا زیر آب است وبا سر‌ریز شدن آب از سطح سد گلستان خطر بیشتر شده است. آقای بیات در مصاحبه با دویچه وله تاکید کرد که مهم‌ترین عامل نه بارندگی و طوفان بلکه عدم مدیریت صحیح بحران سیل آق قلا بوده است.
او دراین ارتباط خاطرنشان کرد: «هفت روز قبل از وقوع سیل اطلاع رسانی شده بود. سدهای وشمگیر، بوستان و گلستان ترکمن‌صحرا را تهدید می‌کرد و فرصتی بود برای تخلیه یک چهارم آب که اگر این تخلیه می‌شد، قطعا خسارت مالی و جانی نداشتیم. مقصر اصلی مدیریت بحران استان و مدیر اداره آب منطقه گلستان است.»
آقای بیات درباره علت عدم تخلیه آب از سدهای منطقه هم گفت: «اینها فکر می‌کردند که به آب نیاز است ولی شدت باران را به آنها اطلاع داده بودند. مدیر آب هم با تخلیه آب مخالفت کرد. آق‌قلا را سیل برد و گمیشان را هم ۵ روز است که سیل تخریب می‌کند.»
آنه‌محمد بیات درباره نقش نهادهای دولتی در مهار سیل هم می‌گوید که نهادهای دولتی دیر به کمک سیلزدگان آمدند. او در این ارتباط تاکید کرد: «گام اول را خود مردم خودجوش برداشتند. مردم از طریق مساجد و فضای مجازی درخواست کمک کرده بودند. نهادهای دولتی هلال احمر و سپاه و ارتش هم وارد شدند ولی این ورود "نوشداروی بعد از مرگ سهراب" بود.»
ناصر دیه جی، حقوقدان ترکمن مقیم استان گلستان، درباره علت بروز سیل در ترکمن صحرا به "جنگل‌زدایی" اشاره می‌کند. او می‌گوید: «عدم توجه به منافع عمومی و ملی ( اجازه بهره برداری از جنگل‌ها و تاراج منابع طبیعی) به عنوان علت اصلی این بحران نباید، در لابه لای سو ء مدیریت‌های بعدی گم شود.»
دیه‌جی درباره کمک‌های دولتی به منطقه سیل‌زده می‌گوید: «نهادهای دولتی خیلی دیر و به صورت ناکافی اقدام نمودند و ما قدرت و عظمت نظام جمهوری اسلامی را در این کمک‌ها ندیدیم. انتظار از یک قدرت منطقه‌ای خیلی فراتر از این شکل اقداماتی بود که دیدیم.»
این حقوقدان ترکمن تاکید می‌کند که محلی و بومی بودن مدیران مسلما کمک بسیاری در چنین مواقعی می‌تواند انجام دهد. اما به گفته دیه‌جی دولت روحانی توان و اراده لازم را برای بکار گرفتن نخبگان بومی ندارد و به نظر می‌رسد که حواسش بیشتر به کشیدن کانالی از دریای خزر به سمنان باشد تا مشکلات استان گلستان.