پیامدهای دامن‌گیر فتوای قتل سلمان رشدی
۱۳۹۷ بهمن ۲۵, پنجشنبه
فتوایی که آیت‌الله خمینی روز ۲۵ بهمن ۱۳۶۷ (برابر ۱۴ فوریه ۱۹۸۹) منتشر کرد، پس از سی سال هنوز طنینی مرگبار دارد. رهبر وقت جمهوری اسلامی آشکارا خواهان قتل نویسنده یک کشور خارجی شد و به قاتلان او وعده جزای اخروی در بهشت را داد. به علاوه در فتوا تمام افرادی که به نحوی در ترجمه و نشر کتاب "آیه‌های شیطانی" دخالت داشتند نیز سزاوار قتل شناخته شده بودند.
این فتوا توسط آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر کنونی ایران، تأیید شده است و همچنان معتبر شناخته می‌شود.
با فتوا سلمان رشدی، نویسنده کتاب، به همراه دست‌اندرکاران انتشار رمان او در خطر مرگ قرار گرفتند، اما ابعاد این فتوای تاریخی و پیامدهای آن در سراسر جهان بسی بیش از آن بود که در ابتدا گمان می‌رفت.
از اواخر سپتامبر ۱۹۸۸ که کتاب در بریتانیا منتشر شد، بسیاری از گروه‌ها و محافل اسلامی به آن اعتراض کردند و گروه‌های خشمگین تظاهراتی علیه کتاب به راه انداختند و در اقدامی نمادین نسخه‌های آن را به آتش کشیدند. برای پیش‌گیری از درگیری‌های قهرآمیز برخی از کشورها مانند هند و پاکستان انتشار "آیه‌های شیطانی" را منع کردند، با این همه طی تظاهرات گروه‌های بنیادگرا در اسلام‌آباد، پایتخت پاکستان، چند نفر در درگیری با نیروهای پلیس به قتل رسیدند.
بعد از این کشمکش‌ها بود که خمینی وارد معرکه شد و با حکمی پرخاش‌جویانه از تمام اعتراضات پیشی گرفت. فتوای او بسی فراتر از شیعیان ایران، برای مؤمنان افراطی در سراسر جهان اسلام پراهمیت و الهام‌بخش بود.
از نگاه ناظران سیاسی اقدام خمینی بیش از هر چیز در خدمت تقویت بنیادگرایان در داخل کشورش بود. او، به ویژه پس از پایان تلخ جنگ هشت ساله با عراق، قصد داشت به نیروهای میانه‌رو در ایران بفهماند که حاکمیت همچنان در مسیر بنیادگرایی قرار دارد و به هیچ سازشی با غرب تن نخواهد داد.
از نگاه مدافعان حقوق بشر و هواداران آزادی بیان، فتوای خمینی خشن‌ترین نوع تعرض به آزادی بیان و آفرینش ادبی بود، زیرا خمینی قطعا رمان "آیه‌های شیطانی" را نخوانده بود. این کتاب یک داستان خیالی به سبک "رئالیسم جادویی" است و نه یک رساله یا مقاله نظری درباره اسلام. سلمان رشدی، که همان زمان یک رمان‌نویس سرشناس بود، در دفاع از متن خود گفت که هدفش نه توهین به اسلام بلکه تنها شوخی با این دین بوده، همچنان که پیامبر این دین، بارها از علاقه خود به مزاح و مطایبه سخن گفته است.
پیامدهای خونین فتوای خمینی
از روز ۱۴ فوریه ۱۹۸۹ دورانی سیاه و سخت برای سلمان رشدی شروع شد. او ناگزیر شد به مدت بیش از ده سال با قیافه تغییریافته و هویت جعلی در پناه محافظان خود زندگی کند. او زندگی‌ای مخفیانه در پیش گرفت و جان سالم به در برد، اما عده‌ای دیگر قربانی این فتوای عجیب شدند.
در مارس ۱۹۸۹ در بلژیک دو شهروند مسلمان که از فتوای خمینی انتقاد کرده بودند، تحت شرایطی ابهام‌آمیز کشته شدند.
طی حملات بنیادگرایان مسلمان در تابستان ۱۹۹۱ مترجم کتاب به زبان ژاپنی کشته شد و مترجم "آیه‌های شیطانی" به زبان ایتالیایی به شدت زخمی شد. در نروژ و ترکیه و چند کشور دیگر بنگاه‌های انتشاراتی به خاطر انتشار رمان رشدی مورد حمله قرار گرفتند.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
در دوران ریاست جمهوری سید محمد خاتمی، که سخنگوی اصلی جنبش اصلاح‌طلبی در ایران به شمار می‌رفت، فشار بر سلمان رشدی کاهش یافت، زیرا حکومت ایران اعلام کرد که فتوای خمینی همچنان معتبر است، اما جمهوری اسلامی اجرای آن را دنبال نمی‌کند.
بازتاب فتوای خمینی
فتوای خمینی در سراسر جهان به بنیادگرایی اسلامی نیرویی تازه بخشید و اهل ایمان را در تعرض به الگوها و ارزش‌های غربی تحریک کرد. در سال ۱۹۹۳ ساموئل هانتینگتون با انتشار کتاب "برخورد تمدن‌ها" بنیادهای نظری این کشمکش بزرگ را تدوین کرد. او نوشت، دورانی آغاز شده که وجه افراطی و تعصب‌آمیز دین اسلام به بنیادها و ارزش‌های تمدن مدرن اعلان جنگ کرده است.
فتوای خمینی بهت و حیرت اهل فکر و ادب را برانگیخت. ده‌ها اندیشمند و نویسنده، از قبیل گونتر گراس، نویسنده نامدار آلمانی، از سلمان رشدی حمایت کردند، اما موج خشم و خروشی که علیه او برپا شده بود، بسی قوی‌تر بود.
اندیشمندان و روشنفکران ابراز تأسف کردند که با فتوای خمینی اصل آشتی ادیان و تعامل باورها و عقاید گوناگون جای خود را به نفرت و کینه‌توزی داده است. فتوای خمینی به مثابه نقطه عطفی بود که نشان داد، جامعه اسلامی هر گونه انتقاد و جدلی را با خشم و خشونت جواب می‌دهد.
در راستای همین فضای آکنده از خشم و نفرت کور بود که عده‌ای بنیادگرای متعصب با دستاویز اعتقادات مذهبی خون عده‌ای را ریختند، از جمله تئو فان خوخ، کارگردان هلندی که به اتهام "توهین به پیامبر" در شهر آنتورپ به قتل رسید. در دانمارک انتشار چند کاریکاتور، کشمکشی خشونت‌آمیز به پا کرد و سرانجام در هفتم ژانویه ۲۰۱۵ چند مسلمان متعصب در پاریس به دفتر مجله فکاهی "شارلی ابدو" حمله بردند و ۱۲ نفر را به قتل رساندند.
فتوای خمینی خوشبختانه در مورد سلمان رشدی اجرا نشد، اما گردونه نفرت و خشونت را در سراسر جهان به گردش در آورد و به عناصر افراطی جرأت و جسارت داد که به جای بحث و گفتگو با مخالفان و منتقدان، به راحتی خون آنها را بریزند. همین راهکار مرگبار بود که به مثابه شالوده اعتقادی، بسیاری از جوانان بنیادگرا را به سوی گروه‌های جهادی و تروریستی سوق داد.