آفریقا در "تب" و "لرز" جام جهانی

جام جهانی فوتبال ۲۰۱۰ بناست چهره جدیدی از آفریقا به جهانیان نشان دهد. تصویری صلح‌آمیز و شاد که توانایی‌ها و نقاط قوت آفریقایی‌ها را باز می‌تاباند. قاره‌ی دائماً رنج‌کشیده‌ی سیاه خود نیز ترجیح می‌دهد از قالب "بازنده‌ی همیشگی" خارج شود. امری که چندان ساده نیست.

سده‌هاست که اربابان و برده‌داران و دیکتاتورها و جنگ‌افروزان ثروت‌های قاره‌ی آفریقا را استثمار کرده و از ساکنان آن سوءاستفاده می‌کنند. بسیاری از کشورهای این قاره با وجود نیم‌قرن سابقه‌ی استقلال و میلیاردها کمک مالی، هم‌چنان در فقر و فلاکت دست‌وپا می‌زنند. فجایع طبیعی، هم‌چون خشکسالی و سیل، و بیماری‌ها، هم‌چون مالاریا و ایدز، نیز دست به دست طمع و خشونت حاکمان و ناکارآمدی دولت‌ها و کمبود آموزش داده‌اند تا دمار از روزگار ساکنان این قاره درآورند.

البته این تنها یک روی سکه است. برخی از کشورهای آفریقایی، برای نخستین بار در دهه‌ی گذشته، رشد اقتصادی بالای ۵ درصد را تجربه می‌کنند. حتی در اوج بحران مالی جهانی، برخی از جمهوری‌های آفریقایی رشد اقتصادی بهتری نسبت به بسیاری از کشورهای دیگر نقاط جهان ثبت کردند. شاید هم به نوشته‌ی یک کارشناس اقتصادی هندی، آفریقا به زودی به "آسیای نو" تبدیل شود. چین و هند با تمام توان در حال سرمایه‌گذاری در آفریقا هستند. اخیرا چین گوی سبقت را از آلمان ربوده و نخستین شریک اقتصادی آفریقای جنوبی لقب گرفته است. نفت، الماس، مس و پلاتین در کنار بزرگ‌ترین منابع پروفیت جهان، به جاذبه‌های سرمایه‌گذاری این قاره تبدیل شده‌اند.

قاره‌ای که تنها در مدت ۳۹ سال منتهی به سال ۲۰۰۸، ۸۵۴ میلیارد دلار از ثروتش، به‌ویژه مواد خام، به‌دست کنسرن‌های خارجی و سیاستمداران و حاکمان فاسد داخلی (هم‌چون موگابه در زیمبابوه و موبوتوس در زئیر) چپاول شده، کم‌کم طعم زندگی بهتر را هم می‌چشد. از حدود یک میلیارد آفریقایی، ۳۰۰ میلون نفر جزو قشر متوسط هستند. هر روز هم بر تعداد تحصیل‌کردگان بازگشته از آمریکا و اروپا افزوده می‌شود.

در کنار کشورهایی چون آفریقای جنوبی که اقتصادشان رشد سریعی را پیش گرفته، سیاستمداران کشورهای کوچک‌تری هم‌چون بوتسوانا و زامبیا نیز هوشمندانه در آموزش و زیرساخت‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند.

هوا همیشه آفتابی نیست

با وجود تمام موارد بالا، هنوز هم تعداد خبرهای ناامیدکننده بیش از اخبار امیدوارکننده است. بحران‌ها سیاسی و مذهبی نیجریه، پرجمعیت‌ترین کشور آفریقایی، جنگ‌های داخلی ۲۰ ساله در سودان، بزرگ‌ترین کشور آفریقایی، و در خطر بودن جان ۳/ ۲ میلیون نفر از مردم دارفور در غرب این کشور، یا جنگ داخلی در کنگو که ظاهرا ۵ سال پیش رسما پایان یافته، اما هنوز در غرب این کشور قربانی می‌گیرد، تنها بخشی از نگرانی‌ها هستند.

زیمبابوه به رهبری موگابه با تورم اقتصادی سرسام‌آور، در آستانه‌ی فروپاشی‌ست؛ سومالی در شاخ آفریقا، دولت ندارد و دولت اسلامی موقت شیخ شریف احمد حتی نمی‌تواند بر موگادیشو، پایتخت این کشور حکم براند و دائم با اسلام‌گرایان افراطی درگیر است. هر روز نیز اخبار جدیدی از کشتی‌ربایی‌های دزدان دریایی سومالی در خلیج عدن منتشر می‌شود.

در کشورهایی مانند سومالی، زیمبابوه و چاد "حکومت قانون"، هم‌چنان مفهومی بیگانه است. حتی کشورهای دمکراتی هم‌چون آفریقای جنوبی و غنا که اقتصاد رو به رشدی دارند، هنوز از فساد خلاص نشده‌اند. در ۳۶ کشور از ۵۳ کشور آفریقا فساد امری روزمره است و با در نظر گرفتن میزان درآمد سرانه در هر سال، ۱۰ کشور این قاره، هم‌چون بروندی، لیبریا و کنگو، فقیرترین کشورهای جهان هستند.

امیدهایی که ناامیدی تهدیدشان می‌کند

در چنین شرایطی حاکمان برخی از کشورهای آفریقایی از پایان تاریکی‌ها و بحران‌های متوالی خبر می‌دهند و این‌که برگزاری یک جام جهانی باشکوه و آبرومند بناست پایان نمادین شوربختی‌های قاره‌ی سیاه باشد. آفریقای جنوبی برای میزبانی جام جهانی فوتبال در سال ۲۰۱۰ آماده می‌شود. امتیازی که نلسون ماندلا، سیاستمدار و فعال صلح معروف این کشور، نقش ویژه‌ای در اعطای آن به کشورش داشت. اما در حالی که تنها ۱۰ هفته به آغاز رقابت‌ها باقی مانده، قتل یکی از هواداران نظام آپارتاید، خطر متشنج‌شدن فضا را به‌وجود آورده است.

پس از قتل یوجین تربلانژ، از رهبران راست افراطی، در عصر شنبه (۳ آوریل / ۱۴ فروردین)، یاکوب زوما، رئیس جمهور آفریقای جنوبی، از شهروندان خواست که مراقب تحریک‌های نژادپرستانه باشند. رهبران و سیاستمداران آفریقای جنوبی بر این عقیده‌اند که این قتل می‌تواند شرایط نه‌چندان بی‌تنش در جامعه‌ی آفریقای جنوبی را به سمت ناآرامی‌ها ببرد.

تربلانژ ۶۹ ساله، بر اساس گزارش پلیس، در مزرعه‌ی خود در غرب ژوهانسبورگ به دست دو کارگر سیاه‌پوست به قتل رسید. او رهبر تشکیلات راست افراطی "نهضت مقاومت آفریقا" بود و بر اساس گزارش‌های اولیه، به‌دلیل عدم پرداخت دستمزد، با این دو کارگر ۱۵ و ۲۱ ساله اختلاف داشته است.

تربلانژ حتی پس از سرنگونی نظام آپارتاید در آفریقای جنوبی در سال ۱۹۹۴ هم یکی از طرفداران پر و پا قرص برتری نژادی در این کشور بود. در تشکیلات او بسیاری از نشان‌های آلمان نازی استفاده می‌شدند. وی بارها به دلیل اقدام مسلحانه و خشونت‌بار علیه سیاهان در دادگاه محکوم شده بود. از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۴ نیز به جرم ضرب‌وشتم شدید یک مأمور امنیتی در زندان بود. در مدت اخیر وی و تشکیلات تحت رهبری‌اش کمتر در ملا عام ظاهر می‌شدند. یکی از اعضای خانواده‌ی تربلانژ گفته بود که وی پس از آزادی از زندان «کاملا عوض» و همچون «مسیحِ دوباره متولد شده»، هوادار صلح شده است.

"نهضت مقاومت آفریقا" رهبر شاخه‌ی جوانان حزب حاکم (ANC) را مقصر قتل خوانده و تهدید به انتقام کرده است. بنا بر آن است که در نشست ابتدای ماه مه این حزب (ماه آینده‌ی میلادی) در مورد "اقدام‌ها"ی لازم تصمیم‌گیری شود. یک نویسنده‌ی راست افراطی و از فعالان حزبی که رهبر آن کشته شده نیز رئیس جمهور زوما را مقصر می‌داند و معتقد است که او به «فضای نفرت علیه راست‌ها» دامن می‌زند.

قتل تربلانژ در ادامه یک رشته قتل و تجاوز علیه راست‌های افراطی در آفریقای جنوبی صورت می‌گیرد. بالاگرفتن اختلاف‌ها می‌تواند مانع بزرگی بر سر راه برگزاری شکوه‌مند رقابت‌های جام جهانی باشند. چندی پیش نیز اخباری با این مضمون منتشر شده بود که هواداران جام جهانی به دلیل ترس از ناامنی، ترجیحا از رفتن به آفریقای جنوبی خودداری می‌کنند.