“اتحاد سه‌جانبه‌ی گازی“؛ پایه‌ی تاسیس “اوپک گازی“؟
۱۳۸۷ آبان ۱, چهارشنبه
دویچه‌وله: هدف از تشکیل این اتحاد، تلاش برای جلوگیری از افت بهای گاز در بازارهای جهانی اعلام شده است. چه امکان‌ها و چه موانعی برای رسیدن به این هدف وجود دارد؟
رضا تقی‌زاده: قبلا روسیه و ایران تلاش‌هایی را برای تشکیل اتحادیه‌صادرکنندگان گاز صورت داده بودند که به دلیل مشکلات فراوان تا بحال به نتیجه نرسیده است. حالا با توجه به بحرانی که در اقتصاد بین‌الملل دیده می‌شود و بحران‌های مالی در کشورهای مصرف‌کننده‌ی گاز و نفت، به دنبال کاهش قیمت نفت خطر پایین‌آمدن قیمت گاز هم کشورهای صادرکننده را متوجه تهدید تازه‌ای کرده است. نفت در طول دو ماه گذشته تقریبا ۵۰درصد بهای خودش را در بازارهای صادراتی از دست داده، ولی بهای گاز که همیشه به نوعی مرتبط با بهای نفت خام بوده، هنوز کاهش چشمگیری پیدا نکرده است. کشورهای بزرگ صادرکننده‌ی گاز می‌خواهند از سرایت کاهش قیمت نفت به بازارهای گاز پیش‌گیری بکنند وگفت‌وگوهایی که در این زمینه صورت می‌گیرد به نوعی تمدید مقدمات است یا مبادله‌ی اطلاعات بین کشورهای صادرکننده که در این میان نقش ایران، مگر از لحاظ داشتن ذخایر گازی، خیلی نقش مرتبطی نیست. ایران، با حدود ۱۴ تا ۱۵درصد مجموعه‌ی ذخایر دنیا، بعد از روسیه صاحب دومین ذخیره‌ی بزرگ گازی دنیاست، ولی در بازار صادرات گاز نقش مهمی ندارد. حال آن که قطر با ذخیره‌ی کوچک‌تری نقش بسیار فعالی در بازارهای صادراتی گاز دارد. شرکت گازپروم، شرکت معروف روسیه هم که بزرگ‌ترین شرکت گازی دنیاست، عامل تامین منابع ارزی چشمگیری‌برای روسیه است. این شرکت بزرگ‌ترین تامین‌کننده‌ی گاز طبیعی مصرفی در سراسر اروپاست. بنابراین کشورهای قطر و روسیه می‌توانند در مورد بازارهای صادراتی گاز با همدیگر صحبت بکنند، ولی ایران عملا صادرکننده‌ی گاز نیست و در حقیقت واردکننده‌ی خالص گاز هم به‌شمار می‌رود. درست است که ایران به ترکیه روزانه در حدود ۱۸ تا ۲۰ میلیون مترمکعب گاز صادر می‌کند، ولی همین حجم گاز و اندکی بیشتر را از ترکمنستان وارد می‌کند. با توجه به حجم صادرات و واردات و مقایسه‌ی این دو قلم، ایران عملا صادرکننده‌ی گاز نیست. ولی با توجه به ذخایر چشمگیرش در سال‌های آینده می‌تواند به یک صادرکننده‌ی بزرگ گاز تبدیل بشود که البته این آینده از چهار یا پنج سال بعد خواهد بود. بنابراین زمینه‌سازی این تشکیلات یا اتحادیه خیلی هم بی‌ارتباط نیست، ولی آن فکرهایی که حالا مطرح می‌شود، تا رسیدن به نقطه‌ی عملی و به یک اتحادیه‌ی واقعی در سطح بین‌المللی و منطقه‌ای، فاصله‌ی زیادی دارد.
آیا شما گفته‌ی بعضی کارشناس‌ها را در این مورد که این اتحادیه به‌خصوص برای ایران خیلی تاثیر دارد، رد می‌کنید یا قبول دارید؟
این اتحادیه برای ایران در کوتاه‌مدت کمترین اثری ندارد. ضمن این که طبیعت گاز با طبیعت نفت در بازارهای صادرات فرق می‌کند و یک اتحادیه به صورت مشترک نمی‌تواند در مورد مثلا قیمت گازمایع یا گاز تحت فشار که از طریق لوله صادر می‌شود تعیین تکلیف بکند. قیمت بازارهای منطقه‌ای گاز، مثلا در منطقه‌ی جنوب شرقی آسیا یا منطقه‌ی خاورمیانه یا اروپا یا بازارهای آمریکا، با همدیگر تفاوت خیلی جدی دارند. رسیدن به یک رژیم قیمت مرتبط بسیار بسیار دشوار است. بنابراین حتا تشکیل‌دادن یک اتحادیه هم نمی‌تواند به‌عنوان اتحادیه‌ی صادرکنندگان نقش تاثیرگذاری در قیمت‌ها و بازارهای صادراتی گاز داشته باشد. ولی به هرحال به‌عنوان یک مرکز مبادله‌ی اطلاعات می‌تواند به‌نوعی به کشورهای صادرکننده کمک بکند. ولی این که گفتم ایران در شرایط فعلی نقش مهمی در بازار نمی‌تواند ایفا بکند، به علت نداشتن ظرفیت‌های صادراتی است. یعنی تولیدات گاز طبیعی ایران برای سال‌های آینده، حداقل تا ۵ سال آینده، از پیش برای مصرف داخلی، مصارف پتروشیمی و تزریق به چاه‌های نفتی که در حال کاهش فشار هستند، پیش‌بینی شده است. بنابراین برای صادرات، ذخیره‌ی اضافی باقی نمی‌ماند. ولی از چهار یا پنج سال بعد امکان صادرات گاز برای ایران وجود دارد. در آن صورت پیوستن ایران به کشورهای دیگر صادرکننده‌ی گاز، یعنی روسیه، قطر، الجزایر و بقیه‌ی ۱۲ کشوری که صادرکننده‌ی گاز هستند، می‌تواند به نوعی کمک بکند به بهبود شرایط صادرات یا رسیدن به مثلا الگوهای بهتری برای تدوین قراردادهای گازی و تسهیلات بیشتری برای فروش یا حتا مبادله‌ی گاز در بازارهای مختلف.
جمهوری اسلامی کارپایه‌یی را به‌صورت طرح پیشنهادی تهیه کرده بوده برای تشکیل به اصطلاح اوپک گازی و قرار بوده که این از طرف روسیه تکمیل و تصحیح بشود. خبر دارید که این کار صورت گرفته است یا نه؟
ایران از زمان دیدار آقای پوتین، رییس جمهور قبلی و نخست‌وزیر فعلی روسیه، از تهران، پیشنهاداتی را برای تدوین اساسنامه‌ای با روسیه مطرح کرده بود که نقطه‌شروع تشکیل یک اتحادیه صادرکنندگان گاز باشد، که تشابه اسمی آن یا استفاده از لفظ اوپک گازی که اسم کشورهای صادرکننده‌ی نفت هست، چیز مسخره‌ای است و این شباهت را هم در ذهن ایجاد کرده که این اتحادیه باید به صورت یک کارتل صادراتی دربیاید و به همین علت مقاومت‌ها و مخالفت‌هایی را هم در دنیا ایجاد کرده است. به نظر نمی‌رسد که این موافقت‌نامه در شرایط نهایی قرار گرفته باشد یا موافقت اصولی در مورد متن آن بین ایران و روسیه فراهم شده باشد. اگر قرار است چنین اتفاقی بیفتد، در جمع بزرگ‌تری از صادرکنندگان گاز باید صورت بگیرد و در این مورد ایران در شرایط فعلی فاقد قابلیت‌های لازم برای تدوین اساسنامه‌ای است که مورد موافقت روسیه و بقیه‌ی صادرکنندگان گاز قرار بگیرد.
کشورهای غربی با تشکیل به اصطلاح اوپک گازی مخالفت کرده‌اند، از جمله گفته‌اند، اوپک گازی امنیت انرژی در جهان را به خطر می‌اندازد. آیا این احساس خطر به حق است؟
به هرحال مصرف‌کنندگان همیشه می‌خواهند شرایط بهتری در مقابل فروشندگان یا عرضه‌کنندگان داشته باشند. تامین انرژی مصرفی در اروپا و آمریکا به هرحال برای صنایع و اقتصاد آن کشور اهمیت فوق‌العاده دارد، به‌خصوص برای کشورهای اروپایی که نیاز انحصاری به صادرات گاز روسیه دارند. حالا اگر صادرات گاز روسیه با انحصارطلبی روبه‌رو باشد و بازار رقابت برای کشورهای دیگر در بازار اروپا تنگ بشود، امنیت انرژی را برای اروپایی‌ها به خطر می‌اندازد. به این علت برای این که این بازار انحصاری شکسته بشود، آنها دلشان می‌خواهد که تامین‌کننده‌ی تازه انرژی هم در بازارشان وجود داشته باشد. به این علت، هم به خطوط تازه‌ی انتقال گاز فکر می‌کنند و هم به تامین‌کنندگان تازه، و حالا توجه‌شان به منطقه‌ی دریای خزر و همین‌طور به ایران به‌عنوان دارنده‌ی ذخایر گاز بزرگ معطوف شده است. حالا اگر این کشورها دورهم جمع بشوند و تشکیل اتحادیه بدهند، ممکن است بتوانند بازارهای صادراتی را بین خودشان تقسیم بکنند و این در اروپا می‌تواند باعث نگرانی‌هایی باشد. و با توجه به این که اوپک هم از دهه‌ی هفتاد در ذهن مردم و افکار عمومی مصرف‌کنندگان سابقه‌ی بدی گذاشته، این دوتا را با همدیگر شبیه می‌دانند و نگرانی‌های خودشان را برای تامین انرژی مورد نیازشان از این لحاظ بروز می‌دهند.
آیا غرب می‌تواند به نحوی جلوی تشکیل چنین نهادی را بگیرد؟
این نهاد هنوز تا جدی شدن و فعال شدن در بازار فاصله‌ی خیلی زیادی دارد، ولی بعید است که با توجه به آزادی عمل برای کشورهایی که می‌خواهند تشکیل اتحادیه بدهند، کشورهای غربی بتوانند مانعی جدی در مقابل این اتحادیه ایجاد بکنند. ضمن این که این اتحادیه به‌هیچ‌وجه نمی‌تواند شبیه اوپک باشد.