ایالات متحده‌ی آفریقا: واقعیت یا رویا؟
۱۳۸۷ بهمن ۱۷, پنجشنبه
گاهی رخدادهای تصادفی به یاری افراد می‌آیند: براساس قانون اتحادیه‌ی آفریقا این بار باید نماینده‌ای از آفریقای شمالی ریاست اتحادیه‌ی اروپا را به‌عهده می‌گرفت. معمر قذافی تنها فرد حاضر از این منطقه در نشست روز یک‌شنبه (۱۳ بهمن) سران آفریقایی در آدیس آبابا، پایتخت اتیوپی بود. بنابراین او اکنون برای یک سال در سمت رئیس اتحادیه‌ی آفریقا فعالیت خواهد کرد و جانشین جاکایا کیکوت، رئیس پیشین این اتحادیه از تانزانیا خواهد شد. اما همین تصادف ممکن است باعث تغییر تمامی ساختارهای این اتحادیه شود.
به گزارش اوته شفر، خبرنگار صدای آلمان در اتیوپی، مراسم انتصاب قذافی رهبر لیبی به ریاست اتحادیه آفریقا، باشکوه برگزار می‌شود. او به دولت اتیوپی اعلام کرده که می‌خواهد به عنوان پادشاه آفریقا از او استقبال شود. ایده‌ی او برای تشکیل اتحادیه‌ی آفریقا نیز درخشان است. او از سال ۲۰۰۷ تبلیغ برای ایده‌ی خود را آغاز کرده بود: دولت واحد آفریقا و ارتش واحد آفریقا برای دفاع از این قاره با دومیلیون نیروی نظامی هدف‌های اولیه بودند. قذافی با این پیشنهادها در گام نخست تصور خود را از آفریقایی واحد بیان کرد که با مقاومت همسایه‌های آفریقایی لیبی مواجه شد. اکنون طرح دوباره‌ی پیشنهاد تشکیل "ایالات متحده‌ی آفریقا" باعث بحث‌هایی شده، اما تغییرات گسترده‌ای در مواضع مشترک کشورهای آفریقایی ایجاد نمی‌کند. اکنون کمیسیون اتحادیه‌ی آفریقا به یک نهاد رسمی و مرجع قانونی تبدیل می‌شود و باید مرجعیت مهم‌تر و بودجه‌ی بیشتری را به‌خود اختصاص دهد. قذافی اعلام کرده که در نشست بعدی سران کشورهای آفریقایی تا شش ماه دیگر دلایل استفاده از مفهوم جدید "اتحادیه‌ی آفریقا" بیان خواهند شد.
احمد قذافی الداد، پسر قذافی و نماینده‌ی مجمع کشورهای آفریقایی ضمن اظهار خشنودی از این موضوع گفته است:«ما خوشحالیم که کشورهای آفریقایی در این راه به توافق رسیده‌‌اند. البته در این راه هنوز مشکلاتی وجود دارند، اما گام‌به‌گام به تشکیل ایالات متحده‌ی آفریقا نزدیک می‌شویم.»
اما رولف هوفمایر، مدیر سابق موسسه‌ی پژوهش‌های منطقه‌شناسی که سال‌هاست مسائل اتحادیه‌ی کشورهای آفریقایی را بررسی می‌کند، معتقدست که آفریقا تا رسیدن به این هدف راهی طولانی در پیش دارد. اتحادیه‌ی کنونی آفریقا به عنوان جایگزینی برای "سازمان وحدت آفریقا" براساس الگوی کمیسیون اتحادیه اروپا در بروکسل شکل گرفته بود.
از دید هوفمایر ممکن است تا سال آینده که قذافی بر مسند کار است، اقدام‌های غیرقابل محاسبه‌ی دیگری نیز صورت گیرد. قذافی طی سال‌های گذشته در سیاست‌های خارجی خود در آفریقا تغییرات سازمان‌مندی داده و در سطوح بسیاری در بحران‌ها و درگیری‌های این قاره دخالت می‌کند. او شورشیان چاد، سودان و دولت‌های تابع خود را از نظر مالی حمایت می‌کند. چندی پیش همزمان با شورش ارتش در گینه، او با هواپیمای شخصی خود به آنجا پرواز کرد؛ اما مورد استقبال قرار نگرفت.
اکنون پرسش‌های گوناگونی در این زمینه مطرح است که آیا از ایده‌ی دولت متحد آفریقا چه نتیجه‌ای حاصل می‌شود. آیا برای مسائل دفاعی، سیاست خارجی، ارتباطات، تجارت، بهداشت و محیط زیست دبیرخانه‌های جداگانه‌ای تأسیس می‌شود؟ آیا این دبیرخانه‌ها توانمند خواهند بود؟
برخی کشورهای آفریقایی از جمله سنگال که عبداللهی واده ریاست جمهوری آن را بر عهده دارد، از این ایده پشتیبانی می‌کنند، زیرا وحدت سیاسی را زمینه‌‌ای برای کامیابی‌های اقتصادی می‌دانند. عیسا شیوجی، کارشناس سیاسی اهل تانزانیا، همبستگی بیشتر کشورهای آفریقایی را مثبت ارزیابی می‌کند و می‌گوید:«ایده‌ی آفریقای واحد ابداع قذافی نیست؛ بلکه از دهه‌ی پنجاه وجود داشته است. آنچه در آدیس آبابا رخ داده، برای رفع صلح‌آمیز تنش‌ها در آفریقا مهم است. دستیابی به موفقیت‌های اقتصادی بدون اتحاد کشورهای آفریقایی برای آنها دشوار است.»
هوفمایر معتقد است که سازمان‌های فرامنطقه‌ای در آفریقا هدف اصلی خواهند بود. قذافی نیز از منصب‌اش برای پیشبرد نظر خود استفاده خواهد کرد، اما به نظر می‌رسد اکثریت کشورهای آفریقایی با او همراهی نکنند؛ زیرا بیم از دست دادن استقلال خود را دارند.
در سال جاری تغییرات مشهودی در امور آفریقا به‌چشم نمی‌خورد و تلفیق سیاسی سازمان‌های لازم برای ایجاد ایالات متحده‌ی آفریقا در اتحادیه‌ی کشورهای آفریقایی که در سال ۲۰۰۲ جانشین سازمان بی‌تأثیر وحدت آفریقا شده، بسیار دشوار خواهند بود. کمبود منابع مالی و ضعف اراده‌ی سیاسی و نبود وحدت قدرتمند سیاسی از موانع تحقق ایده‌ی "ایالات متحده‌ی آفریقا" هستند. فرایند وحدت در این قاره همچنان پرمشقت خواهد ماند و آفریقا چندصدایی و ناهمگون می‌ماند و برای همبستگی بیشتر تلاش خواهد کرد. قذافی نیز به‌آسانی نخواهد توانست این امر را تغییر دهد.