برنامه کودک در رادیو ایران، نهضتی برای کودکان • بخش دوم

دویچه وله: اجازه بدهید قبل از این‏که به نمایش‏نامه بپردازیم، سری به وین و خانم سوسن مطلوبی بزنیم. خانم مطلوبی، شما از آن دوران چه به یاد‏تان می‏آید؟ اولین آهنگی که خواندید، کی بود؟ چند سال‏تان بود؟

سوسن مطلوبی: سپاس از شما خانم الهه‏ی خوشنام نازنین که ماها، بچه‏های آن زمان را در یک گفت‏وگوی تلفنی گرد هم آورده‏اید. سیما جون را که یکی دو سال پیش در وین دیدم و خیلی از دیدنش خوشحال شدم. آقای داریوش پیرنیا را هم سال گذشته دیدم. آن‏چه کمبود داشتم، صدای آقابیژن عزیز بود که الان شنیدم و واقعاً خوشحال شدم و خیلی هیجان‏زده هستم که ما را به یاد آن روزها انداختند.

به‏هرحال، من اولین بار که برنامه‏ی کودک را گوش کردم، با صدای خانم مولود عاطفی بود. یعنی سال ۱۳۳۴ که برنامه‏ی کودک رادیو تهران به همت زنده‏یاد آقای داوود پیرنیا شروع شد، خانم مولود عاطفی گوینده‏ی آن بودند. چون هنوز هیچ بچه‏ای نبود و شاید آقای پیرنیا الزاماً از خانم عاطفی برای گویندگی استفاده کردند. خانم عاطفی در طی برنامه‏هایی، بچه‏ها را دعوت می‏کردند که به رادیو بروند و همکاری کنند.

من هم که این برنامه را می‏شنیدم، خیلی مشتاق شده بودم و دوست داشتم بخوانم. به پدرم گفتم و ایشان مرا به اداره‏ی رادیو بردند. آقای داوود پیرنیا با خوش‏‏رویی از ما استقبال کردند و خیلی خوشحال شدند و به من گفتند: «دخترم، برای آزمون صدا، چیزی برای ما بخوان، من ببینم صدایت چطوری است». من هم شروع کردم، ترانه‏ای از خانم دلکش را خواندم. همه آن ترانه را یادم نیست، اما یک خط‏اش را به یاد دارم.

ممکن است آن را بخوانید؟

سوسن مطلوبی: می‏گوید: ش‏ش‏ش، شبی شراب‏ام دادی، شراب از آن لب!

آقای پیرنیا لبخندی زدند و گفتند: دخترم صدای تو خیلی خوب است. البته من ترانه را تا آخرش خواندم. با تمام اشعاری که نمی‏دانستم چی هستند. ایشان گفتند: صدای تو خیلی خوب است، اما این شعر مناسب بچه‏ها نیست. البته ایشان هم حق داشتند، ولی تا آن موقع اصلاً کسی شعری برای کودکان نسروده و نخوانده بود. من هم ترانه‏هایی را که از مادرم و یا از رادیو می‏شنیدم، یاد می‏گرفتم.

بنابراین آقای پیرنیا گفتند باید فکری بکنیم و این شعر را عوض کنیم. برادرم، فرهنگ که آن زمان از من خیلی بزرگ‏تر بود و دبیرستان می‏رفت، شعری روی این آهنگ گذاشتند که این‏طور شروع می‏شد:

بیا بیا بیا کودک زیبا/ به سوی این جا/ اگر اگر هنری داری/ بیا به این جا/

هنرت را کن عیان/ تا که آفرین گویند به شما/

عالی؛ شما آن زمان هم با همین صدای زیبا می‏خواندید؟

سوسن مطلوبی: با صدای بچه‏گانه دیگر. آن موقع صدا، صدای دیگری بود.

بیژن پیرنیا: نازک‏تر بود.

سوسن مطلوبی: بله؛ به‏هرحال، من با این ترانه، بچه‏های دیگر را دعوت کردم که به رادیو بیایند.

آبیژن، ببخشید! شما گفتید که صدا نازک‏تر بود. ولی تا آن‏جایی که من یادم می‏آید، صدای خود شما در برنامه‏ی کودک کلفت‏تر از این‏که الان دارید صحبت می‏کنید، بود.

بیژن پیرنیا: شاید به‏خاطر تلفن است. ولی صدای خیلی لطیفی بود. هر دو صدا؛ هم صدای خانم مطلوبی و هم صدای سیما خانم.

آبیژن، شما یادتان می‏آید که وسط برنامه تپق هم زده باشید؟ یا این‏که برنامه ضبط می‏شد و هرچه تپق هم بود از توی آن پاک می‏شد؟

بیژن پیرنیا: البته برنامه اکثراً ضبط می‏شد و اشتباهاتی که در بیان و تلفظ وجود داشت و یا مکث‏هایی که باید می‏کردیم، اصلاح می‏شد.

در این ارتباط خاطره‏ای هم دارم: یک بار گویا من اشتباهاً کاشف الکل را یک دانشمند عرب ذکر کردم. ولی بچه‏ها بعد از آن بسیار زنگ زدند و تذکر دادند که این اشتباه است و دانشمند ایرانی، زکریای رازی الکل را کشف کرده است. بعداً ما در برنامه این اشتباه را اصلاح کردیم، عذرخواهی کردیم و به این شکل این اشتباه برطرف شد.

خاطره‏ی دیگر برمی‏گردد به این‏که ما دوتا دفترچه داشتیم، به اسم "دفترچه‏ی طلایی" و "دفترچه‏ی سیاه". اسم بچه‏هایی را که اذیت می‏کردند و یا نافرمانی می‏کردند و پدرو مادرشان اطلاع می‏دادند را در دفترچه‏ی سیاه می‏نوشتیم و اسم بچه‏های خوب را هم در دفتر طلایی. همیشه این‏طور بود که دفتر طلایی‏مان پر می‏شد و دفتر سیاه‏مان یکی دوتا اسم بیشتر نداشت. یک‏بار پدرومادر مسنی زنگ زدند و گفتند بچه‏ی ما به این اسم، شب‏های توی رختخوابش نقشه‏ی جغرافی می‏کشد. البته اصطلاحاً روی ادب، الان هم باید همین را بگویم که "نقشه‏ی جغرافی می‏کشد". ما هم این را در رادیو گفتیم و اسم بچه را هم اعلام کردیم. اما نمی‏دانستیم که این بچه، بچه نیست. بعداً متوجه شدیم که معاون وزارت کشور بوده است. زنگ زد و گفت که از دم در، دربان به من تبریک گفته تا خود آقای وزیر.

خانم بینا، خیلی می‏خندید. این خاطره را به یاد دارید؟

سیما بینا: بله یادم هست و می‏خواستم به آقابیژن یادآوری کنم که حتماً این خاطره را بگویند. چون این‏قدر جالب بود که خدا می‏داند.

بیژن پیرنیا: فکر می‏کنم اسم ایشان چوبین بود یا چیزی شبیه به این. اما حالا دیگر اگر اسم ایشان را کامل هم یادم باشد، نمی‏گویم.

شما که نصف‏اش را گفتید، بقیه‏اش را هم بگویید.

بیژن پیرنیا: نه دیگر…

سوسن مطلوبی: در برنامه‏ی کودک، هر روز پندی می‏دادند. من هم یک دفترچه درست کرده بودم و این پندها را توی آن می‏نوشتم. بعد هم با گل و گیاه نقاشی می‏کردم. خلاصه، پندهایی که آقابیژن در برنامه‏ی کودک می‏دادند، خیلی جالب بود.

این پند نقشه‏ی جغرافیا را هم نوشته بودید؟

سوسن مطلوبی: این در همان دفتر سیاه آمده بود. یادم هست که دفتر سیاهی بود و اسامی بچه‏ها در آن نوشته می‏شد. این مسئله را هم دقیقاً یادم هست.

سیما بینا: سوسن جان، حتماً یادت می‏آید که چه اورتور قشنگی هم درست کرده بودند، وقتی این دفتر می‏خواست باز بشود.

آن اورتور چی بود؟

سیما بینا: دهل و دددام، دام، دام… یک حالتی که اصلاً فکر می‏کردی یک دفتر به اندازه‏ی یک اتاق دارد باز می‏شود.

دفترچه‏ی سیاه با یک اورتور طبل و دهل باز می‏شد، ورق به ورق که می‏خواستند اسم بچه‏ای را که کار خلاف کرده بود در آن بنویسند. خیلی جالب بود. ابتکارات برنامه‏ی کودک…

سوسن مطلوبی: بسیار عالی بود. کاری که در سینماها انجام می‏شد و جمعه‏ها برنامه‏های هنری برای بچه‏ها می‏گذاشتند… این کارها، واقعاً احترام و شخصیت به بچه‏ها داد. همان‏طور که گفتم، اصلاً آن موقع، شعر و سروده‏ای برای بچه‏ها نبود. برنامه‏‏‏ی صبح جمعه‏ی بچه‏ها خیلی جالب بود، بچه‏ها با ذوق و شوق بسیاری می‏آمدند، می‏رقصیدند. به‏خصوص بعضی دخترخانم‏ها خیلی قشنگ می‏رقصیدند. دخترخانمی بود که رقص "شله‏خو" می‏کرد که خیلی قشنگ بود. به خوبی یادم هست که من یک‏بار در سینما تخت‏ جمشید خواندم و آقای داریوش پیرنیا از طرف برنامه‏ی کودک به من یک کتاب هدیه دادند.

آقای داریوش پیرنیا، خیلی ساکت مانده‏اید!

داریوش پیرنیا: بله دارم گوش می‏دهم و به یاد قدیم می‏افتم. فقط می‏خواستم بگویم که من و شما هم در یک دانشکده بودیم.

به آن‏جا هم می‏رسیم آقای پیرنیا. اما الان سئوالم این است که شما با همه‏ی مطالبی که می‏خواستند در باره‏ی آن بنویسید، موافق بودید؟ از جمله این‏که مثلاً اسم بچه را در دفترچه‏ی سیاه بگذارید و بلند بگویید که همه متوجه بشوند؟

داریوش پیرنیا: اتفاقاً یکی از کسانی که روان‏پزشک بود، به ما این مطلب را گفتند. گفتند این بچه‏ای که به قول آقابیژن نقشه‏ی جغرافیا می‏کشد، بیمار است. از این طریق که شما نام او را می‏نویسید و اعلام می‏کنید، معالجه نمی‏شود. باید طریق دیگری پیدا کرد. بعد مثل این‏که این موضوع و قسمت‏هایی که مربوط به بیماری بچه‏ها می‏شد را جمع‏وجور کردند. ولی خُب بچه‏ها شیطون بودند، باید کاری می‏کردند که بچه‏ها خوفی داشته باشند از این‏که این همه شیطونی نکنند. آن دفتر سیاه موجب می‏شد که پدر و مادرها بگویند: اگر یک بار دیگر این کار را بکنی، می‏دهیم اسمت را در دفتر سیاه بنویسند.

می‏خواستم بگویم، غیر از هنرمندانی که الان این‏جا هستند، من خیلی می‌گشتم در تهران که کسی را پیدا کنم. یک بار داشتم به رادیو می‏رفتم، دیدم پسربچه‏ای دارد همراه دایره می‏خواند. از او پرسیدم اسمش چیست و خواندن را از کجا یاد گرفته که گفت اسمش حمید عبادی است و از پدرش یاد گرفته. او را به رادیو بردم و خواند. بعد هم کار و بارش خوب شد و در خیلی از عروسی‏ها از او دعوت می‏شد که بخواند. اما به رادیو که می‏آمد، از رادیو پول نمی‏گرفت. البته خیلی وضعش خوب شد. صدایش هم خیلی خوب بود. ما در جست‏وجو بودیم که چنین هنرمندهایی را هم پیدا کنیم.

سیما بینا: داریوش خان، من آقای حمید عبادی را کاملاً یادم هست و این‏که پدر شما چقدر از او حمایت کردند و اصولاً خیلی متوجه بودند که بچه‏هایی که اهل ذوق هستند و کمی بیراهه می‏روند را حمایت کنند و خیلی آن‏ها را تشویق می‏کردند. عبادی هم گویا توی اتوبوس‏ها می‏خوانده، دایره می‏زده و ترکی می‏خواند. درست است؟

داریوش پیرنیا: بله درست است. صدایش هم خیلی خوب بود.

سیما بینا: فرهاد سوادکوهی هم بود.

داریوش پیرنیا: بله سوادکوهی هم بود. به‏نظر من، برنامه‏ی کودک موجب شد که شما سیما بینا، با کمک پدرتان، بروید در برنامه‏ی گل‏ها هم بخوانید. یعنی دائم این پشتیبانی‏ها بود. هم شما، هم عهدیه و هم سروش ایزدی که الان دکتر اطفال است.

سوسن مطلوبی: من این‏جا می‏خواستم یادی هم از آلیس و بلا بکنم. این دوتا خواهر بعد از ما به برنامه‏ی کودک آمدند. یعنی اول من آمدم، بعد سیما جون و فرهاد سوادکوهی و بعد آلیس و بلا آمدند که از ماها خیلی کوچک‏تر بودند. آن‏ها هم خیلی قشنگ می‏خواندند.

مثل این‏که آهنگ ترانه‏هایشان را هم آقای الوندی می‏ساختند. درست می‏گویم؟

سوسن مطلوبی: بله آقای ویگن دائی‏شان بودند. یک بار هم اطلاعات هفتگی قرار بود با ما سه‏تا مصاحبه‏ای داشته باشد. آلیس و بلا هم به خانه‏ی ما آمدند. از طرف اطلاعات هفتگی هم خبرنگار و عکاس آمدند. من گربه‏ای داشتم که همه جا با من بود. خلاصه این گربه هم آمد توی مصاحبه. در نتیجه تیتر جلد اول اطلاعات هفتگی شده بود: "یک گربه و یک خواننده‏". عکس گربه را هم گنده انداخته بودند بالای اطلاعات هفتگی. متأسفانه من این مجله را ندارم. ولی می‏خواستم یادی از آلیس و بلا بکنم. آلیس ترانه‏ای می‏خواند:

"وقتی به دمبش کاغذ می‏بندم/ به جست و خیزش خیلی می‌خندم/"

راجع به گربه‏اش گفته بود.

خانم بینا، شما هم به این جست و خیزها می‏خندید؟ چیزی از ترانه‏های آن موقع یادتان می‏آید؟

داریوش پیرنیا: بله…

خانم بینا را می‏گویم آقای پیرنیا، شما که نمی‏خواندید.

همچنان به سراغ یادها و یادگارهای آن زمان می‌رویم تا کودکانی را که امروز همه جوانانی بالای شصت سال هستند، به این نهضتی که حدود شصت سال از عمرش می‌گذرد باز گردانیم.

الهه خوشنام

تحریریه: فرید وحیدی

برای شنیدن بخش‌های سوم و چهارم مصاحبه روی لینک‌های زیر کلیک کنید: