جنجال‌برانگیزترین برندگان جوایز نوبل در یک نگاه

یکی از جنجالی‌ترین برندگان جایزه نوبل، فریتز هابر دانشمند آلمانی بود. او در سال ۱۹۱۸ نوبل شیمی را برای ابداع روشی برای تولید گاز آمونیاک در شرایط آزمایشگاهی دریافت کرد؛ دستاوردی مهم برای تولید کودهای شیمیایی که وقوع انقلابی در صنعت جهانی تولید غذا را رقم ‌زد. هابر اما به دلیل توسعه دانش تولید گازهای سمی کلر در نبرد سنگر به سنگر در جنگ جهانی اول به عنوان "پدر سلاح‌های شیمیایی" نیز شناخته می‌شد.

اوتو هان، دیگر دانشمند آلمانی بود که در سال ۱۹۴۵ نوبل شیمی را به خاطر کشف شکاف هسته‌ای از آن خود کرد. اگر چه او خود هیچگاه روی بعد نظامی این کشف‌اش کار نکرد، اما این یافته به طور مستقیم به ساخت و توسعه بمب اتمی منجر شد. کمیته نوبل در اصل قصد داشت این جایزه را در سال ۱۹۴۰ به هان اهدا کند، اما در نهایت او پنج سال بعد، چند ماه پس از بمباران اتمی هیروشیما و ناگازاکی این جایزه را دریافت کرد.

پل مولر، دانشمند سوئیسی در سال ۱۹۴۸ نوبل پزشکی را به خاطر کشف سم "د.‌د‌.ت" بدست آورد. استفاده از این آفت‌کش در جریان جنگ جهانی دوم و سال‌های پس از آن زندگی میلیون‌ها نفر را نجات داد. اما دانشمندان محیط زیست بعدها استدلال کردند که د‌.د.ت تهدیدی برای سلامت انسان و حیات وحش به شمار می‌رود. در حال حاضر استفاده از این آفت‌کش کشاورزی در سراسر جهان ممنوع است.

نوبل صلح را شاید بتوان جنجالی‌ترین جایزه از مجموعه نوبل دانست. در سال ۱۹۳۵ کارل فن اوسیتزکی، فعال صلح‌طلب آلمانی، به خاطر افشای افزایش توان تسلیحاتی محرمانه آلمان، نوبل صلح را دریافت کرد. دو تن از اعضای کمیته نوبل در واکنش به این تصمیم استعفا دادند. اوسیتزکی پیش‌تر به همین خاطر زندانی شده بود. هیتلر، دیکتاتور نازی، خشمگین از این انتخاب، کمیته نوبل را به دخالت در امور داخلی آلمان متهم کرد.

تصمیم کمیته نوبل برای اهدای جایزه صلح به هنری کیسینجر، وزیر خارجه آمریکا و له‌دوک تو، سیاستمدار ویتنامی در سال ۱۹۷۳ انتقادات زیادی را برانگیخت. دو تن از اعضای کمیته نوبل استعفا دادند. این جایزه برای به رسمیت شناختن تلاش‌ها برای تحقق صلح در جنگ ویتنام در نظر گرفته شده بود، اما تو آن را نپذیرفت. کیسینجر در مراسم حاضر نشد و نماینده‌ای را به جای خود فرستاد. جنگ ویتنام دو سال بعد از آن هم ادامه داشت.

اهدای جایزه نوبل اقتصاد به میلتون فریدمان، اقتصاددان آمریکایی، در سال ۱۹۷۶ اعتراضات بین‌المللی گسترده‌ای را به ویژه در میان چپ‌ها، برانگیخت. دلیل این اعتراضات همکاری فریدمن با آگوستو پینوشه، دیکتاتور شیلی بود. فریدمن یک سال پیش از آن به شیلی سفر کرده بود. منتقدان استدلال می‌کردند که تئوری‌های فریدمن الهام‌بخش رژیمی بوده‌ که هزاران نفر از شهروندانش را شکنجه کرده و به قتل رسانده است.

جایزه نوبل صلح مشترک میان عرفات رهبر فلسطین، شیمون پرز وزیر خارجه اسرائیل و اسحاق رابین نخست‌وزیر اسرائیل در سال ۱۹۹۴ در اصل به امید پیشبرد مذاکرات صلح خاورمیانه به این سه نفر اهدا شد. یک عضو کمیته نوبل در پی اتخاد این تصمیم عرفات را "تروریست" خوانده و استعفا داد. مذاکرات صلح هم متوقف شدند و رابین یک سال بعد توسط یک جوان وطن‌پرست اسرائیلی ترور شد.

ریگوبرتا منچو، سیاستمدار گواتمالایی، در سال ۱۹۹۲ به پاس "تلاش برای تحقق عدالت اجتماعی و آشتی قومی و فرهنگی" نوبل صلح را دریافت کرد. اندکی بعد اما گفته شد که خاطرات وی تا اندازه‌ای ساختگی بوده‌اند. هر چند گزارش وی در مورد نسل‌کشی گواتمالایی‌های بومی برای وی شهرت به همراه داشت، با این حال بسیاری معتقد بودند که منچو شایسته دریافت نوبل صلح نبوده است.

زمانی که باراک اوباما در سال ۲۰۰۹ جایزه نوبل صلح را دریافت کرد، بسیاری شوکه شدند؛ از جمله خود او. این جایزه در حالی به پاس "تلاش‌‌های فوق‌العاده برای تحکیم دموکراسی بین‌المللی و همکاری میان ملت‌ها" به اوباما داده شد که کمتر از یک سال بود که او به مقام ریاست‌جمهوری آمریکا رسیده بود. منتقدان و شماری از هوادارانش معتقد بودند این جایزه زودتر از آنکه او واقعا بتواند کاری انجام دهد، به وی داده شده است.

نوبل پزشکی در سال ۲۰۱۱ به ژول اُفمن، بروس بویتلر و رالف اشتاینمن برای کشف "اصول بنیادی فعال‌کننده ساختار ایمنی و مصونیت بدن" رسید. مشکل اینجا بود که اشتاینمن چند روز پیش از اعلام این خبر درگذشته بود و طبق قوانین نوبل، جایزه نباید پس از مرگ به شخصی تعلق بگیرد. اما کمیته نوبل اعلام کرد که در تصمیم‌اش تجدیدنظر نخواهد کرد، زیرا اعضای کمیته به هنگام تصمیم‌گیری از درگذشت اشتاینمن آگاه نبوده‌اند.

جایزه نوبل هم به خاطر کسانی که آن را دریافت کرده‌اند و هم کسانی که آن را رد کرده‌اند، جنجال‌برانگیز بوده است. مهاتما گاندی، رهبر هند، پنج بار برای دریافت نوبل صلح نامزد شد اما هیچگاه آن را دریافت نکرد. در سال ۲۰۰۶ یکی از اعضای کمیته نوبل گفت: «بزرگترین غفلت ما در تاریخ ۱۰۶ ساله اهدای نوبل بدون تردید این بوده است که نوبل صلح هیچگاه به مهاتما گاندی اهدا نشد.»