دلایل پیدا و پنهان انصراف قالیباف از رقابت‌های انتخاباتی
۱۳۹۶ اردیبهشت ۲۶, سه‌شنبه
کناره‌گیری محمد باقر قالیباف از رقابت‌های انتخاباتی به نفع ابراهیم رئیسی با استقبال گسترده اصول‌گرایان روبه‌رو شد. رئیسی از او تشکر کرد. روزنامه حکومتی کیهان، حرکت قالیباف را "اخلاق‌مدارانه و متعهدانه" نامید. روزنامه جوان، نزدیک به سپاه پاسداران، اقدام او را "پلی به عمق سنگرهای ایثار دفاع مقدس" ارزیابی کرد.
قالیباف برخلاف گفته‌های سابق خود، روز دوشنبه (۲۵ اردیبهشت) از ادامه رقابت‌ها کناره‌گرفت و اعلام کرد که از ابراهیم رئیسی، دیگر نامزد "جبهه نیروهای مردمی انقلاب اسلامی" (جمنا) حمایت می‌کند.
این تصمیم قالیباف پس از نشست شورای مرکزی "جمنا" در روز دوشنبه اعلام شد. خبرگزاری تسنیم، نزدیک به نیروهای امنیتی ایران، نوشت: «در این جلسه با توجه به اعلام آمادگی هر دو کاندیدای جبهه انقلاب (سید ابراهیم رئیسی و محمد باقر قالیباف) برای کناره‌گیری به‌نفع دیگری، نهایتاً محمد باقر قالیباف از رقابت‌های ریاست جمهوری اعلام کناره‌گیری و تأکید کرد که همه توان خود را برای پیروزی سیدابراهیم رئیسی بر "دولت ناکارآمد و ناتوان" به کار خواهد بست».
قالیباف در بیانیه‌ای به همین مناسبت نوشت: «از همه حامیان مردمى خویش در سراسر کشور مى‌خواهم که تمام ظرفیت و حمایت خود را براى موفقیت برادر ارجمندمان حجت‌الاسلام والمسلمین سید ابراهیم رئیسى و به بار نشستن دولت کار و کرامت برای خدمت به مردم قرار دهند و از همه مردمی که در این مدت به تشکیل دولت مردم دل بسته بودند و از همه حامیان مردمی و یاران بی‌ادعای خودم، که بی‌هیچ چشم‌داشتی و با تمام وجود، در جهت تحقق آرمان‌های انقلاب تلاش کرده‌اند، تشکر و قدردانی می‌کنم».
هم‌زمان یکی از اعضای ستاد قالیباف به تسنیم گفت: «ایشان [رئیسی] بزرگوارانه اعلام آمادگی کرده بود که به‌نفع قالیباف کناره‌گیری کند اما در مجموع مصلحت به این صورت بود که آقای قالیباف کناره‌گیری کنند، با این حال نه آقای قالیباف از صحنه بیرون خواهد رفت و نه ستادهای ایشان تعطیل خواهد شد، بلکه از همین لحظه تمام توان و انرژی خود را برای پیروزی سید ابراهیم رئیسی بر رئیس دولت ناتوان و ناکارآمد و اشرافی مصروف خواهند کرد».
اصول‌گرایان انصراف قالیباف را عاملی برای بالا رفتن شانس پیروزی رئیسی و افزایش آرای او ارزیابی می‌کنند، اما بسیاری از نیروهای حامی حسن روحانی، ضمن تأکید بر قابل پیش‌بینی بودن این اقدام، آن را به نفع رئیس دولت یازدهم دانسته‌اند. اما آیا مسئله تنها کناره‌گیری یکی به نفع دیگری برای کمک به افزایش آرای نامزد اصلی اصول‌گرایان بوده است. تحلیل‌گران نظر دیگری دارند.
"سقوط چشمگیر آرای قالیباف در یک هفته"
از جمله حمیدرضا جلایی‌پور، تحلیل‌گر و فعال سیاسی اصلاح‌طلب، در مصاحبه با روزنامه "اعتماد" (سه‌شنبه ۲۶ اردیبهشت/ ۱۶ مه) علت انصراف قالیباف از رقابت‌های انتخاباتی را در "ریزش آرای" او در جریان یک هفته گذشته دانسته است.
به گفته جلایی‌پور، نظرسنجی‌های اخیر نشان‌دهنده سقوط ۸ درصدی آرای قالیباف، از ۲۰ درصد به ۱۲ درصد است و به همین دلیل "شكست قاليباف قبل از كناره‌گيری در نظرسنجی‌ها نمايان شده بود". این در حالی است که از نظر این فعال اصلاح‌طلب، آرای روحانی در همین مدت افزایش داشته است.
به باور جلایی‌پور، این‌گونه نیست که آرای قالیباف به سوی رئیسی سرازیر شود، بلکه بخشی از آن به سبد روحانی و بخشی به سبد رئیسی ریخته می‌شود. این تحلیل‌گر می‌گوید، علت دیگر کناره‌گیری قالیباف، علاوه بر "استوار و قانع‌کننده‌تر" بودن روحانی و جهانگیری در مناظره‌ها، این بوده که «جناح راديكال و تندرو بوی شكست را استشمام كرده، ولی می‌خواهد آبرومند كنار برود».
حمیدرضا جلایی‌پور دلیل دیگری را نیز برای اقدام قالیباف عنوان می‌کند: «آقای قاليباف از طريق نظرسنجی‌ها ديده كه برای سومين بار بايد شكست را دريافت كند. در اين صورت به ته چاه عرصه سياست می‌رفت. لذا پيش‌دستی كرده و نمی‌خواهد به ته چاه برود و روغن ريخته را نيز خرج امامزاده كند كه بعد از انتخابات شايد بتواند موقعيتی داشته باشد. سرجمع می‌توان گفت كه مردم و افكار عمومی آنها را ناكام گذاشته‌اند».
یک تیر، دو نشان
جلایی‌پور در بخش ديگری از مصاحبه‌اش نشان می‌دهد که اصلاح‌طلبان نه فقط به ابقای یکی، بلکه به رفتن دیگری هم فکر می‌کنند. جلایی‌پور در رابطه با ضرورت رای كامل به ليست ٢١ نفره اصلاح‌طلبان برای انتخابات شورای شهر تهران می‌گوید: «می‌توانيم نه فقط يك رئيس‌جمهور خوب برای كشور داشته باشيم، بلكه به يك شهردار خوب پس از ١٢ سال شهرفروشی و تراكم‌فروشی برسيم».
سایت "عصر ایران" نزدیک به جبهه روحانی هم روز دوشنبه (۲۵ اردیبهشت) در تحلیلی زیر عنوان "آیا کنار کشیدن قالیباف به نفع رئیسی است؟" نوشت که حامیان قالیباف را فقط اصول‌گرایان تشکیل نمی‌دهند و به همین دلیل سبد رأی او میان روحانی و رئیسی تقسیم خواهد شد.
از نظر نویسنده این تحلیل، انصراف قالیباف پنج پیام و پیامد "مهم" دارد. نخست آنکه «بر اساس نظرسنجی‌ها شانس رئیسی بیش از قالیباف بود و بر همین اساس شهردار تهران به نفع معاون اول سابق قوه قضاییه از صحنه کنار کشید».
دوم اینکه "قالیباف برخلاف رئیسی نه "نماد اصول‌گرایی" است و نه مورد حمایت بسیاری از اصول‌گرایان. آرای او هم به دو بخش تقسیم می‌شود. حامیان اصول‌گرای قالیباف به رئیسی رای می‌دهند و "طبقه متوسطی که به واسطه مدیریت قالیباف" در تهران می‌خواستند به او رای دهند، "ممکن است رای خود را به سبد روحانی بیندازند".
امکان روشن شدن نتیجه انتخابات در دور اول
نتیجه سوم انصراف قالیباف از نظر نویسنده "عصر ایران"، "دو قطبی شدن رسمی" انتخابات به "روحانی و رئیسی" است؛ البته «دو قطبی که می‌تواند نتیجه انتخابات را در همان دور اول انتخابات مشخص کند».
این تحلیل چهارمین پیامد کناره‌گیری قالیباف از رقابت‌های انتخاباتی به نفع رئیسی را زیر فشار قرار گرفتن شهردار کنونی تهران برای پاسخ به این پرسش می‌داند که چرا او که در جریان مناظره‌ها از جهانگیری به خاطر قصدش برای کناره‌گیری به نفع روحانی انتقاد کرده بود، اکنون خود او به نفع رئیسی از صحنه کنار رفته است؟
نویسنده "عصر ایران" آخرین پیام کناره‌گیری قالیباف را "سومین شکست" او برای تصاحب مقام ریاست جمهوری می‌داند و می‌نویسد: «حسرت قالیباف برای رسیدن به ریاست جمهوری ۱۲ ساله شد».
"پشت پرده"
سایت "نامه نیوز" هم روز دوشنبه (۲۵ اردیبهشت) نوشت که قالیباف برای تصمیم خود در رابطه با کناره‌گیری به نفع رئیسی، با چند مسئله مواجه بوده است: نخست آنکه نظرسنجی‌ها قالیباف را نفر سوم نشان می‌داده‌اند و شکست قالیباف می‌توانسته "شخصیت سیاسی" او را "نابود" کند. دوم آنکه او با "فشار گسترده" جمنا روبه‌رو بوده است. سومین مسئله این نتیجه‌گیری قالیباف بوده که روحانی احتمالا در همان دور اول پیروز خواهد شد و قالیباف نمی‌خواسته همچون سعید جلیلی در انتخابات گذشته "عامل شکست اصول‌گرایان معرفی شود".
"نامه نیوز" دلیل چهارم را "دلخوری" قالیباف از نقش طیف پایداری، ایثارگران و رهپویان در تحولات روزهای اخیر عنوان می‌کند و می‌نویسد که او «بنا دارد تا آنها را مسبب این شکست معرفی کند». همچنین بنا به گفته نویسنده این تحلیل، قالیباف می‌خواهد کماکان "یکی از پتانسیل‌های اصول‌گرایان" برای بعد از این انتخابات باقی بماند.
تحلیل‌گر "نامه نیوز" در نهایت اما از وجود "یک نکته مهم" دیگر هم سخن می‌گوید و می‌نویسد: «کسانی که با قالیباف در مورد کناره‌گیری رایزنی کرده‌اند، به او وعده معاون اولی را داده‌اند. قالیباف اما بهتر از هر کس دیگری می‌داند که آن اراده‌ای که موجب کناره‌گیری او شد، همان اراده‌ای است که او را در جمنا چهارم کرد و همان اراده‌ای است که تا آخرین لحظه قبل از ثبت‌نام برای انصرافش تلاش می‌کرد. او می‌داند اجازه معاون اول شدن را به او نخواهند داد».
معاونت "واقعی" به جای ریاست "خیالی"
سایت "عصر ایران" در تحلیل دیگری در روز سه‌شنبه (۲۶ اردیبهشت) زیر عنوان "قالیباف، عطشی که فروننشست"، علاوه بر عوامل یاد شده در دیگر تحلیل‌ها، به موضوع دیگری نیز اشاره می‌کند و می‌نویسد که قالیباف «با این کار به معاونت اولی ریاست جمهوری در صورت موفقیت ابراهیم رئیسی چشم دوخته و ترجیح می‌دهد معاون اول شود اما در عالم واقع، تا رئیس جمهوری در عالم خیال، و چنانچه رئیسی موفق نشد، بخت خود را برای چهارمین بار و در سال ۱۴۰۰ و در حالی که نیازمند رقابت با رئیس جمهور مستقر نیست بیازماید. او هر دوره با چهره جدید ظاهر می‌شود و مشخص نیست برای دوره بعد چه در سر دارد».
تحلیل‌گر "عصر ایران" در نهایت می‌نویسد: «باقر قالیباف بیش از هوش سیاسی طمع و عطش دارد و به همین سبب نمی‌توانیم باور کنیم از ابتدا برای رفتن به سود رئیسی آمده بود و اگر هم چنین قراری گذاشته بود، چه بسا می‌خواست نقض کند و نتوانست. سیاست برای باقر قالیباف یعنی خواستن و نتوانستن».