رویارویی "دولت اسلامی" و طالبان در افغانستان

حدود یک سال پیش (۱۲ تیر ۹۳) گروه تروریستی "دولت اسلامی" (داعش سابق) با انتشار بیانیه‌ای، برنامه‌های بلندپروازانه پنج‌سال آینده و نقشه‌ای از قلمرو خیالی خود در سال ۲۰۲۰ را منتشر کرد.

مطابق این بیانیه، دولت اسلامی قصد دارد در این مدت تمام کشورهای خاورمیانه را تسخیر کند و مناطق تحت تصرف خود را تا بخشی از آسیا، اروپا و شمال آفریقا گسترش دهد.

در نقشه خلافت دولت اسلامی، ایران و افغانستان و بخش‌های بزرگی از کشورهای همسایه آن‌ها، از جمله پاکستان، تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان و چین "خراسان" نامیده می‌شود.

بیشتر بخوانید: ترس از "دولت اسلامی" در افغانستان

افزایش تبلیغات دولت اسلامی

در این فاصله فعالیت تروریست‌های دولت اسلامی در سرزمینی که خراسان می‌نامند گسترش یافته است. این گروه، به ویژه در افغانستان تحرک زیادی دارد و برای جذب و آموزش شبه‌نظامیان تلاش می‌کند.

چندی پس از انتشار بیانیه یادشده، دولت افغانستان منکر حضور و فعالیت اعضاء و هواداران دولت اسلامی در این کشور می‌شد، اما رسانه‌ها و مقام‌های محلی وجود آن‌ها را در ولایت‌های فراه، هلمند، بدخشان، غزنی، ارزگان، سرپل و زابل تائید می‌کردند.

محمد یونس رسولی، معاون والی فراه در روزهای پایانی تیرماه سال پیش از استقرار یک گروه ۸۰ نفری از گروه دولت اسلامی در مناطق کوهستانی این ولایت خبر داد که به گفته‌ او برای جذب حامیان و اعضای طالبان تلاش می‌کنند.

شهریور ۹۳ نیز دولت اسلامی برای جذب افراد و گسترش نفوذ خود اقدام به پخش وسیع جزوه‌های تبلیغاتی در مناطق مرزی پاکستان و افغانستان، از جمله در منطقه پیشاور کرد که اردوگاه آوارگان افغان در آن قرار دارد.

"روزنامه افغانستان" ۲۷ دی ماه سال گذشته نسبت به حضور تروریست‌های دولت اسلامی در این کشور هشدار داد و نوشت گزارش‌های مربوط به فعالیت آنها "مردم افغانستان را که بیش از دو دهه در خوف و وحشت گروه طالبان و شبکه حقانی و شبکه القاعده به سر برده" نگران می‌کند.

به دار آویختن چند فرمانده طالبان

این روزنامه با اشاره به "برداشت‌های خشک، محدود و جاهلانه از دین" و تسلط فرهنگ قبیله‌ای در بسیاری از ولایت‌ها خاطر نشان کرد: «فقر، بیچارگی و بیکاری مردم و به‌خصوص جوانان کشور و فقدان حاکمیت سیاسی در بسیاری از مناطق افغانستان زمینه را برای هرگونه فعالیت‌های هراس‌افکنانه و خشونت‌آمیز مهیا کرده است.»

حدود یک ماه پس از انتشار این مطلب، عبدالقادر واحدی مشهور به ابوابراهیم خراسانی، از فرماندهان سابق طالبان که خود را سخنگو و مسئول روابط سیاسی دولت اسلامی در افغانستان می‌خواند در کابل دستگیر شد.

واحدی اندکی پیش از آن در یک نوار ویدوئویی مسئولیت به دارآویختن شماری از ستیزه‌جویان رده بالای طالبان در ولایت نورستان را برعهده گرفته بود.

او که به ۱۵ سال حبس محکوم شده، از محل بازداشت خود در ولایت غزنی به "طلوع‌نیوز" گفت: «هدف داعش در افغانستان از میان برداشتن طالبان در این کشور است.»

به گزارش "طلوع‌نیوز"، عبدالقادر واحدی گروه طالبان را عامل سازمان اطلاعات نظامی پاکستان (آی‌اس‌آی) خوانده و می‌افزاید، "طالبان به دستور آی‌اس‌آی مردم بی‌گناه را به شهادت می‌رساندند و ما برخی از قرماندهان آنان را دستگیر و اعدام‌شان کردیم".

بیشتر بخوانید: هشدار نسبت به تبدیل شدن افغانستان به پناهگاه "دولت اسلامی"

شباهت‌ها و نزدیکی‌ها

هفته گذشته (۲۵ خرداد ۹۴) خبرگزاری "تاند" افغانستان از انتشار ویدئوی گردن زدن سعدالاماراتی، فرمانده شبه‌نظامیان طالبان در استان لوگر خبر داد.

دو هفته پیش‌تر عبدالرحیم مسلم دوست که ظاهرا فرماندهی دولت اسلامی در افغانستان را بر عهده دارد گروه طالبان را دست پرورده سازمان اطلاعات نظامی پاکستان خوانده و علیه این گروه اعلام جهاد کرد.

سعدالاماراتی مدتی پیش با خلیفه دولت اسلامی، ابوبکر بغدادی بیعت کرده بود اما چندی بعد دوباره به اسلام‌گرایان افراطی طالبان پیوست.

طالبان و دیگر گروه‌های جهادی در افغانستان و پاکستان از جمله شبکه حقانی و شبکه القاعده به لحاظ اعتقادات مذهبی و روش‌های خشونت‌آمیز و تروریستی شباهت‌های زیادی با دولت اسلامی یکدیگر دارند.

همین امر توان جذب جنگ‌جویان افغان توسط مدعیان خلافت خراسان را افزایش می‌دهد. افزون بر این مطابق برخی گزارش‌ها دولت اسلامی به فرماندهان محلی و سرگروه‌های طالبان که به این جریان می‌پیوندند حقوق ماهانه پرداخت می‌کند.

بیعت فرمانده سابق طالبان

گفته می‌شود سرگروه‌های سابق طالبان ماهانه ۱۵ هزار افغانی (اندکی کمتر از ۲۵۰ دلار آمریکا) و فرماندهان محلی حدود ۵۰۰ دلار دریافت می‌کنند.

ملا عبدالرئوف، که اداره امنیت ملی افغانستان او را "'مسئول گروه داعش در حوزه جنوب غرب" این کشور معرفی می‌کند یکی دیگر از فرماندهان شناخته شده طالبان است که سال گذشته با انتشار ویدئویی با ابوبکر بغدادی بیعت کرده بود.

عبدالرئوف بیستم بهمن ۹۳ در جریان حمله یک هواپیمای بدون سرنشین همراه با چهار پاکستانی و یکی از نزدیکانش در ولایت هلمند در جنوب افغانستان کشته شد. رحمت‌الله نبیل، رئیس امنیت ملی افغانستان همان زمان او را یکی از هدف‌های اصلی نیروهای امنیتی خوانده بود.

اداره امنیت ملی افغانستان در بیانیه‌ای که پس از کشته شدن عبدالرئوف منتشر شد اعلام کرد که او آبان ماه ۹۳ با گذرنامه و ویزای جعلی به ایران رفته و پس از سفر به عراق به بهانه زیارت با گروه دولت اسلامی تماس گرفته است.

عبدالرئوف ظاهرا از افراد نزدیک و مورد اعتماد ملا عمر، رهبر طالبان و مدتی مشاور ویژه او بوده است. مطابق برخی تحلیل‌ها سلفی بودن او باعث شده بود که ملا عمر برای جلب رضایت کشورهای عربی عبدالرئوف را در رده‌های بالای فرماندهی طالبان حفظ کند.

بنابر یافته‌های اداره امنیت ملی، عبدالرئوف یکی دو ماه پیش از کشته شده با ۱۰۰ نفر از افرادش به ولایت هلمند آمده و موفق به جذب برخی فرماندهان طالبان در ولایت‌هایی نظیر هلمند، فراه و برقرار کردن رابطه با گروهی از سلفی‌های شهرستان بکواه ولایت فراه شده بود.

نگرانی جهادگران افغان از رقیب جدید

شواهد حاکی است رهبران طالبان، پس از پیوستن فرماندهان این گروه به دولت اسلامی با آنها ارتباط گرفته و در مواردی موفق شده‌اند همراهان قدیمی خود را به بازگشت ترغیب کنند.

هشدار اخیر طالبان که دولت اسلامی را از دخالت در افغانستان منع می‌کند نشان می‌دهد که از نظر جهادگران، این دو گروه به لحاظ اعتقادی چندان از هم دور نیستند و اختلاف بیشتر بر سر حوزه نفوذ است.

به گزارش خبرگزاری آلمان، طالبان افغانستان در نامه‌ای که متن آن، ۱۶ژوئن/ ۲۶ خرداد در سایت اینترنتی این گروه منتشر شده از ابوبکر بغدادی خواسته "بر مبنای اخوت اسلامی" در امور افغانستان دخالت نکنند و "دست به حرکات موازی" نزنند.

در این نامه که به امضای ملا اختر محمد منصور، نایب رئیس تشکیلات طالبان رسیده، تاکید شده که"جهاد علیه آمریکا و نوکران‌اش" در افغانستان باید "زیر یک پرچم و مدیریت یک رهبر" پیش رود.

با این نامه به نظر می‌رسد مخالفت واقعی طالبان افغانستان با حضور گروه دولت اسلامی در منطقه بیش از این که به اختلاف دیدگاه‌ها و اعتقادات مربوط باشد ناشی از نگرانی آنها از حرکت‌های موازی و ظهور رقیبی برای رهبری اسلام‌گرایان افغان باشد.

شانس طالبان در برابر دولت اسلامی

به رغم گسترش فعالیت تروریست‌های دولت اسلامی در افغانستان و ظرفیت موجود برای جذب اعضای طالبان، برخی ناظران معتقدند طالبان نه تنها در رویارویی با این گروه مصمم است که می‌تواند جلوی گسترش آنها در این کشور را بگیرد.

در مطلبی که به‌تازگی در "نشنال اینترست" منتشر شده نویسنده معتقد است که به چند دلیل، طالبان افغانستان و پاکستان می‌توانند تروریست‌های دولت اسلامی را در این دو کشور شکست دهند.

بر اساس این استدلال‌ها که ترجمه آن اول تیرماه ۹۴ در "دیپلماسی ایرانی" منتشر شد، از سویی رزمندگان خارجی دولت اسلامی در افغانستان چندان مورد استقبال قرار نمی‌گیرند، از سوی دیگر ملاعمر خودش را "امیرالمومنین" می‌خواند و خلیفه دیگری را برنمی‌تابد.

همچنین، طالبان در افغانستان پیوندهای عمیقی با قبیله‌ها و طایفه‌های محلی دارد و انگیزه‌های ملی و قومی جنگ‌جویانش با گروهی که داعیه گسترش خلافت اسلامی در دیگر کشورهای جهان را دارد متفاوت است.

مطابق این تحلیل، مولفه دیگر عمل‌گرا بودن طالبان است که آنها را به همکاری تاکتیکی با شیعیان افغان و مهم‌ترین همسایه شیعه افغانستان، ایران متمایل می‌کند.

نزدیکی ایران و افغانستان

گسترش دولت اسلامی از دو منظر، می‌تواند برای جمهوری اسلامی ایران نگران‌کننده باشد. در نواحی مرزی این کشور، به ویژه غرب و شرق، قوم‌هایی زندگی می‌کنند که اکثریت‌شان پیروان اهل سنت‌اند و خود را تحت فشار حکومت مرکزی شیعه احساس می‌کنند.

همچنین، رهبر جمهوری اسلامی نیز مانند ابوبکر بغدادی خود را "ولی امر مسلمین جهان" می‌داند، گرچه این عنوان حتی در میان شیعیان که درصد کوچکی از مسلمانان جهان را تشکیل می‌دهند نیز جدی گرفته نمی‌شود.

با این همه جمهوری اسلامی در مناطق مرزی شرق و غرب همواره با مشکل روبرو بوده و تحرک گروه‌هایی مانند دولت اسلامی در این مناطق می‌تواند تشنج‌ها را افزایش دهد.

در روزهای پایانی اردیبهشت گزارش‌هایی از سفر یک هیئت سیاسی طالبان به تهران منتشر شد که در مورد آن و جزئیات مذاکره با مقام‌های ایرانی به طور رسمی خبری منتشر نشده است.

محمد جواد ظریف، وزیر خارجه سی‌ام دی‌ماه ۹۳ در دیدار با عبدالله عبدالله، رئیس اجرایی دولت افغانستان "تروریسم فراگیر در کل منطقه" را از چالش‌های مشترک دو کشور خواند.

عبدالله در نشست خبری مشترک با ظریف تاکید کرد: «ما می‌توانیم در زمینه مبارزه با تروریسم و افراط همکاری بیشتری داشته باشیم. ما در موضوع مقابله با داعش نیاز به همکاری جدی داریم.»

ظاهرا جمهوری اسلامی برای دور نگه داشتن تروریست‌های دولت اسلامی از مرزهای شرقی، همزمان با دولت افغانستان و گروه طالبان مذاکره و همکاری می‌کند.