سهم و نقش مناقشه ایران در شکاف بین دونالد ترامپ و جان بولتون
۱۳۹۸ شهریور ۲۱, پنجشنبه
در این نکته که اختلاف نظر بین دونالد ترامپ و جان بولتون، مشاور امنیت ملی کاخ سفید، در ارتباط با مذاکرات صلح با نمایندگان طالبان به اوج خود رسید، کمتر تحلیلگری ابراز تردید کرده است. اخباری که از کاخ سفید به رسانه‌های آمریکا درز کرده، حکایت از تشدید اختلافات این دو سیاستمدار در ارتباط با قرار دیدار ترامپ و نمایندگان طالبان در کمپ دیوید داشته است.
قرار بر این بود که ترامپ روز یکشنبه ۱۷ شهریور (نهم سپتامبر) با نمایندگان دولت افغانستان و طالبان به طور جداگانه در کمپ دیوید دیدار کند؛ دیداری که گفته می‌شود در اثر تشدید اختلافات با جان بولتون و زیر فشار او لغو شد.
اما صرف نظر از اختلاف آرای رئیس جمهوری آمریکا و مشاور امنیت ملی او بر سر صلح افغانستان، موضوع ایران نیز از جمله محورهای اصلی اختلاف عقیده بین این دو سیاستمدار بوده است.
در همین رابطه، برخی از رسانه‌های بین‌المللی به موضوع نقش مناقشه ایران در برکناری یا کناره‌گیری جان بولتون از خدمت در دولت ترامپ اشاره کرده‌اند.
"بمب پول"
روزنامه "دیلی‌بیست" یکی از روزنامه‌هایی است که به موضوع سیاست دولت ترامپ در قبال مناقشه ایران پرداخته است. تحلیلگر این روزنامه به گفت‌وگوهای بین دونالد ترامپ و امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه، اشاره کرده و می‌گوید که تماس‌های تلفنی این دو سیاستمدار و به‌ویژه دیدار و گفت‌وگوی آن‌ها در حاشیه نشست کشورهای گروه هفت در بیاریتز فرانسه در ارتباط با مناقشه هسته‌ای با ایران امری تصادفی نبوده است.
تحلیلگر این روزنامه از جمله به حضور غیرمترقبه محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، در بیاریتز اشاره می‌کند و بر این باور است که چنین امری بدون تایید و اطلاع ترامپ ناممکن بوده است.
موضوع اصلی گفت‌وگوهای بین امانوئل مکرون و دونالد ترامپ بر سر دادن یک ضمانت مالی ۱۵ میلیارد دلاری به ایران بوده است. به سخن دیگر، مکرون پیشنهاد کرده است که برای جلب نظر مساعد مسئولان ایران و کشاندن آن‌ها به پای میز مذاکره باید اعتباری به میزان ۱۵ میلیارد دلار برای ایران پیش بینی شود.
ترامپ در همان محل برگزاری نشست کشورهای گروه هفت در بیاریتز در یک کنفرانس خبری از تخصیص "وام و اعتبار" به ایران سخن گفته بود؛ موضوعی که باعث حیرت بسیاری از تحلیلگران شد. طرح چنین موضوعی با سیاست فشارهای حداکثری که دولت ترامپ تا آن لحظه از آن سخن گفته بود، ناسازگار بود.
طرح کاهش سطح تحریم‌ها و در نظر گرفتن معافیت‌های جدید برای معاملات نفتی با ایران، مقدمه‌ای برای طرح احتمال دیدار روحانی و ترامپ در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل بود.
همه این مسائل در ضدیت با سیاست و رویکردی بود که جان بولتون در قبال ایران دنبال می‌کرد. حتی گفته می‌شود که بولتون پس از حمله ایران به پهپاد آمریکا و همچنین پس از حمله به نفتکش‌ها در آب‌های خلیج فارس، از حمله هوایی به ایران سخن گفته بود؛ حمله‌ای که مقدمات آن نیز فراهم شده بود و ترامپ در واپسین لحظه مانع از اجرای آن شد.
امکان فروش محدود نفت
پیشنهاد مکرون ناظر بر ایجاد امکان فروش نفت به ایران به میزان ۱۵ میلیارد دلار است. این همان پدیده‌ای است که "دیلی‌بیست" از آن به عنوان "بمب پول" یاد می‌کند.
انتظار مکرون و کشورهای ذیربط اروپا از ایران این است که این کشور در ازای دریافت این پول، به رعایت تعهدات برجامی خود بازگردد، تردد آزاد کشتیرانی در آب‌های خلیج فارس و تنگه هرمز را تضمین کند و در راستای تنش‌زدایی در منطقه با کشورهای غربی همکاری کند.
افزون بر آن گفته شده است که در صورت پایبندی ایران به تعهدات و الزام‌های پیش‌بینی شده در توافق هسته‌ای، این کشور نیز در گفت‌وگوهای منطقه‌ای ناظر بر بحران‌های خاورمیانه مشارکت داده خواهد شد.
روزنامه "دیلی‌بیست" در ادامه گزارش خود به نقل از برخی از منابع دیپلماتیک نوشته است که به نظر می‌رسد ترامپ یا با توافق بین مکرون و روحانی بر سر نجات برجام همراهی خواهد کرد یا مستقلا معافیت‌هایی برای برخی از تحریم‌های پیش‌بینی شده در نظر خواهد گرفت.
دو سیاست متفاوت در قبال ایران
دونالد ترامپ روز چهارشنبه ۱۱ سپتامبر خطاب به خبرنگاران گفت: «من معتقدم که آن‌ها [ایران] مایل به کسب توافق با ما هستند. اگر آن‌ها با ما به توافق برسند، که عالی است و اگر با ما به توافق هم نرسند، عالی است.»
ترامپ در عین حال به فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم‌ها بر ایران اشاره و تاکید کرد که ایران در اثر این تحریم‌ها با دشواری‌های مالی بسیاری روبه‌رو شده است و «این دشواری‌ها لحظه به لحظه بیشتر هم خواهند شد».
ترامپ در برابر این پرسش که آیا این امکان وجود دارد که آمریکا سطح تحریم‌های پیش بینی شده علیه ایران را کاهش دهد یا به تحریم‌ها پایان دهد تنها به گفتن این جمله بسنده کرد: «خواهیم دید که چه پیش می‌آید. من فکر می‌کنم که ایران از ظرفیت و امکانات خارق‌العاده‌ای برخوردار است.»
دیدار و گفت‌وگوهای ترامپ با رهبران فرانسه، با نخست‌وزیر ژاپن، شیزو آبه، و همچنین طرح امکان اختصاص وام و اعتبار به ایران موجب ناخرسندی جان بولتون شده بود. ترامپ بارها تاکید کرده است که خواستار تغییر رژیم ایران نیست. این در حالی است که جان بولتون، حتی پیش از آغاز فعالیت خود به عنوان مشاور امنیت ملی کاخ سفید آشکارا از سیاست "تغییر نظام" در ایران سخن گفته بود.
دونالد ترامپ در یک مصاحبه مطبوعاتی درباره تصمیم برکناری جان بولتون به خطاهای سیاسی او در سیاست خارجی اشاره کرده بود.
بولتون نیز در تماس با روزنامه "دیلی بیست" از سیاست‌های خود دفاع کرده بود و تصویری که ترامپ از او در رسانه‌های مطرح کرده است را "خطا" خوانده بود.
دیدار با روحانی
ترامپ در بیاریتز و پس از آن در کنفرانس‌های مطبوعاتی خود چندین بار موضوع دیدار خود با حسن روحانی را در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد مطرح کرده بود که از روز ۲۳ سپتامبر آغاز می‌شود.
محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، برگزاری چنین دیداری را در" فراسوی تصور" دانسته و حسن روحانی هم تاکید کرده بود که آمادگی شرکت در عکس‌های یادگاری را ندارد.
روحانی پس از گفت‌وگوی تلفنی خود با مکرون اعلام کرده بود که امکان دیدار و مذاکره با آمریکا در شرایطی که تحریم‌ها به قوت خود باقی هستند، وجود ندارد.
مایک پمپئو، وزیر امورخارجه آمریکا نیز در یک کنفرانس مطبوعاتی به پرسش یکی از خبرنگاران که پرسیده بود آیا امکان دیدار ترامپ و روحانی در حاشیه اجلاس سازمان ملل متحد وجود دارد یا خیر، به صراحت گفته بود که چنین امکانی وجود دارد و دولت آمریکا تمهیدات اولیه را برای احتمال انجام این دیدار پیش بینی کرده است.
بولتون و راه‌حل دیپلماتیک مناقشه ایران
دونالد ترامپ به اختلاف نظر بین مسئولان دولت خود با جان بولتون اشاره کرده بود. اما او اشاره‌ای به نام این مسئولان نکرده بود. رسانه‌های آمریکا از اختلاف نظر بین بولتون و مایک پمپئو و همچنین از اختلافات بین بولتون و استیو منوچین، وزیر خزانه‌داری آمریکا، سخن گفته بودند.
حتی مفسر فرستنده تلویزیونی سی‌ان‌ان آمریکا از خوشنودی پمپئو و منوچین از حذف بولتون از کادر سیاسی دولت ترامپ سخن گفته بود.
به‌رغم آنکه پمپئو پس از اعلام خبر برکناری جان بولتون از مقام مشاور امنیت ملی کاخ سفید گفته بود که جابه‌جایی افراد تاثیری بر سیاست خارجی آمریکا نخواهد داشت، اما تحلیلگران بر این باورند که این جابه‌جایی می‌تواند در کاهش سطح تنش با ایران موثرواقع شود.
سایت "بلومبرگ" با انتشار گزارشی در همین رابطه به دیدار روز دوشنبه استیو منوچین، وزیر خزانه‌داری آمریکا و دونالد ترامپ در کاخ سفید اشاره کرده و گفته است که منوچین از شروع مذاکرات با ایران بر سر مناقشه هسته‌ای اعلام حمایت کرده است. گفته می‌شود، که ترامپ ساعاتی پس از اعلام این موضوع از سوی منوچین، جان بولتون را برکنار کرده است.
سایت "بلومبرگ" به احتمال دیدار روحانی و ترامپ در حضور امانوئل مکرون به عنوان یک گزینه محتمل اشاره کرده اما تاکید کرده که نشانه‌ای دال بر انجام قریب‌الوقوع این دیدار در لحظه حاضر مشاهده نمی‌شود.
بولتون تا زمانی که به عنوان مشاور امنیت ملی کاخ سفید فعالیت می‌کرد، هر گونه تلاش برای حل دیپلماتیک مناقشه با ایران و از جمله پیشنهاد مطرح شده از سوی مکرون را سد کرده بود.
نتانیاهو و جابه‌جایی در دولت آمریکا
"بلومبرگ" به تاثیرات حذف جان بولتون برای اسرائیل پرداخته و نوشته است که خروج بولتون می‌تواند برای بنیامین نتانیاهو، به‌مثابه از دست دادن یکی از متحدان اصلی‌اش در دولت آمریکا باشد.
تحلیلگر "بلومبرگ" می‌نویسد که دولتمردان اسرائیل از مشروعیت یافتن رهبران ایران واهمه دارند و از این رو، نگران ملاقات و دیدار بین ترامپ و روحانی هستند.
"بلومبرگ" در ادامه می‌نویسد که تخفیف یا حذف تحریم‌های ایران از سوی آمریکا نیز با سیاست و رویکرد منطقه‌ای دولت اسرائیل سازگار نیست.
در همین رابطه، چارلز کوپچان، یکی از اعضای ارشد شورای مناسبات خارجی آمریکا گفته است که خروج بولتون، در بدترین حالت خود، می‌تواند از احتمال رویارویی نظامی با ایران بکاهد.
کوپچان در مورد احتمال انجام دیدار بین ترامپ و روحانی می‌گوید، پیش بینی وقوع چنین چیزی ممکن نیست، «اما احتمال وقوع آن افزایش یافته، چون یکی از مخالفان جدی آن صحنه را ترک کرده است». و این همان چیزی است که به باور تحلیلگر "بلومبرگ" نتانیاهو از آن واهمه دارد.
نگرانی محافظه‌کاران ایران
موضوع نگرانی از دیدار احتمالی روحانی و ترامپ در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد تنها به بنیامین نتانیاهو محدود نمی‌شود. در ایران نیز، نیروهای محافظه‌کار و تندرو مخالف برگزاری چنین دیداری هستند.
سایت "اقتصادنیوز" به نقل از تحلیلی که کیهان درباره نگرانی محافظه‌کاران ایران درباره مذاکره با آمریکا منتشر کرده از جمله چنین نوشته است: «اگر در محاسبات دشمن، حمله نظامی هزینه نداشته باشد، تردید نداشته باشید لحظه‌ای تردید نمی‌کند. وقتی محاسبات دشمن نشان دهد در صورت آغاز جنگ، جنگ محدود به ایران نخواهد ماند و کل منطقه درگیر خواهد شد، عقب می‌نشیند.»
تحلیلگر کیهان در ادامه نوشته است که سخن راندن از مذاکره به‌مثابه ابزاری برای کاستن از خطر جنگ "ساده‌لوحانه" است. او معتقد است که آمریکا به علت هزینه کلان جنگ، تمایلی به رویارویی نظامی ندارد.
این روزنامه نوشته است: «برخی فکر می‌کنند، فقط با مذاکره است که می‌توان جلوی جنگ را گرفت و به اقتصاد هم رونق داد. آن هم مذاکره‌ای که نتیجه آن، تضعیف توانایی‌های کشور در برابر مثلا آزادی پول‌های بلوکه شده باشد!»
به‌هر روی، مذاکره، توافق و احیانا دیدار رهبران دو کشور ایران و آمریکا بنا بر ارزیابی تحلیلگران رسانه‌های بین‌الملل دشمنان بسیاری دارد. اما همان‌گونه که چارلز کوپچان تحلیل کرده است، یکی از دشمنان اصلی و موانع جدی چنین امری از صحنه خارج شده است.