مذاکرات اتمی استانبول و نقش وزیر خارجه ترکیه

درباره انگیزه ترکیه در تدارک این نشست و علت موافقت ایران با آن با ۳ کارشناس گفت‌وگو کرده‌ایم.

داوداوغلو کارگردان نشست استانبول؟

تحلیل‌گران سیاسی ترک، برگزاری نشست استانبول پیرامون مسئله‌ی هسته‌ای ایران را برای سیاست خارجی ترکیه دستاورد مهمی تلقی می‌کنند. بنظر محمد مشتاق، کارشناس امور ایران و ترکیه هم برگزاری اجلاس استانبول در سرتاسر دنیا موفقیت دیپلماسی ترکیه ارزبابی می‌شود.

وی در گفتگو با دویچه‌وله در این رابطه به نقش احمد داوود اوغلو هم اشاره می‌کند: «داود‌اوغلو ماه‌هاست در تدارک این نشست بوده تا امتیازی را نصیب خودش بکند. پس ازآنکه ایران و غرب با این نشست ابراز مخالفت کرده بودند، بالاخره او موفق به برگزاری این اجلاس شد».

داوداوغلو سیاستمدار ۵۱ ساله‌ی ترک پس از گمارده شدن به سمت وزیر خارجه‌ی ترکیه در اول مه ۲۰۰۹ در میان وزیران خارجه ترکیه، بیشترین سفرهای کاری را به کشورهای منطقه و دنیا انجام داده است.

سینان اوغان، رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک بین‌المللی ترکیه، "ترکسام" هم می‌گوید داوداوغلو بنیانگذار سیاست خاورمیانه‌ای ترکیه و مشاور اردوغان در امور سیاست خارجی هست و نقش کشورش را برجسته می‌کند.

"ایران به ترکیه و داوود اوغلو اعتماد می‌کند"

اما به نظر عارف کسگین، مدیر بخش خاورمیانه مرکزاستراتژیک در آنکارا روند رشد مسائل، مستقل از نقش داوداوغلو شکل می‌گیرد.

کسگین اشاره می‌کند، نقش داوداوغلو در ماهیت مسئله زیاد تاثیر گذارنیست و ایران و غرب با "خواهش و تمنای" داوداوغلو در رابطه با مسئله‌ی هسته‌ای سیاست خود را تغییر نخواهند داد و او فقط در تدارک این مذاکره در استانبول نقش داشته است.

این کارشناس خاطرنشان می‌کند: «ترکیه در منطقه تنها کشوری است که از ایران حمایت می‌کند. اگر ترکیه از ایران جدا بشود برای ایران بسیار گران تمام خواهد شد و انزوای بین‌المللی ایران کامل خواهد شد. از نقطه نظر ایران این بسیار مهم هست و به همین منظور هم به ترکیه میدان می‌دهد».

بنظر کسگین پس از رای منفی ترکیه به آخرین قطعنامه‌ی تحریم ایران در شورای امنیت، دولت ایران نگاه مثبت‌تری به ترکیه پیدا کرده و اعتمادش افزیش یافته است. وی همچنین می‌گوید، اعتمادی که ایران به ترکیه و بویژه به داوداوغلو پیدا کرده این فرصت را به او داده، تا صحنه‌گردان این موضوع شود. بنظر کسگین غرب هم به این موضوع واقف هست که ایرانی‌ها به حرف داوداوغلو گوش می‌دهند و به همین دلیل او کارگردان این صحنه شده است.

کسگین از مرکز استراتژیک ترکیه همچنین می‌گوید: «زمانیکه یخ مذاکرات (هسته‌ای) در ژنو آب شد، داوداوغلو بلافاصله با استفاده از نفوذ شخصی، دیپلماتیک و اهمیت نقش ترکیه در منطقه و همچنین نیاز طرفین به مذاکره، توانست آنها را بر سر میزمذاکره بکشاند».

"ایران جز ترکیه هیچ دوستی در غرب ندارد"

ترکیه بنظر محمد مشتاق به جهانیان این پیام را می‌دهد که قادر هست مسائل منطقه‌ای حتی جهانی را هم حل کند و نفوذ دوران عثمانی را حفظ کرده است. در عین حال ایران رقیب منطقه‌ای ترکیه نیز محسوب می‌شود.

درباره‌ی انگیزه موافقت ایران با برگزاری نشست در استانبول هم آقای مشتاق چنین می‌گوید: «ایران آگاه هست جز ترکیه دوستی در میان کشورهای غرب ندارد و تنها کشوری است که در مجامع بین‌المللی از ایران حمایت می‌کند. این دو کشور به دلیل نیاز سیاسی و اقتصادی مجبور به سازش و همزیستی مسالمت‌آمیز هستند».

مهمترین ماموریت تاریخی ترکیه

سینان اوغان، رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک بین‌المللی ترکیه، "ترکسام"، هم در گفتگو با دویچه‌وله ضمن اشاره به سیاست منطقه‌ای ترکیه یادآورمی‌شود: «در زمان عثمانی ترکیه قرن‌ها در منطقه حاکم بوده و یک ماموریت تاریخی نیز در منطقه بر عهده گرفته است. ما شاهد بودیم آتشی که در عراق روشن شد، دودش به چشم ترکیه رفت، ترکیه بیشترین ضرر را از مداخله‌ی آمریکا داشت. بنابراین مهمترین هدف ترکیه جلوگیری از تکرار تجربه‌ی تلخ عراق درمنطقه است. ترکیه اکنون بر این باور هست که هرگونه مداخله نظامی و یا تحریم اقتصادی نه فقط به ایران بلکه به ترکیه نیز ضرر می‌رساند».

هدف ترکیه مهار تنش ایران و غرب

عارف کسگین از مرکز استراتژیک آنکارا هم می‌گوید، تشدید تنش غرب با ایران مانع پیشرفت روابط ترکیه با ایران شده و این کشور تلاش دارد آن را مهار کند و در مداری قرار دهد که از مذاکره و دیپلماسی خارج نگردد.

کسگین همچنین خاطرنشان می‌کند: «ترکیه پیچیدگی پرونده‌ی هسته‌ای را درک کرده و با احتیاط عمل می‌کند. ترکیه آگاه هست که این یک تله‌ای نباشد، تا روابطش با غرب بدتر گردد. ترکیه فقط زمین بازی را در اختیار گذاشته، اما قصد ندارد در این بازی پیچیده و خطرناک شرکت کند، چون احتمال می‌دهد که این مسئله به ضرر کشورش تمام شود».

کسگین نتیجه می‌گیرد، ترکیه فرمول حل مشکل هسته‌ای ایران را اختیار ندارد. وی در این رابطه اضافه می‌کند: «ترکیه درباره خروج اورانیوم پیمانی را امضاء کرده، این فقط یکی از موضوع‌های هسته‌ای است، مسئله دیگر فن‌آوری غنی‌سازی است که ایران قصد ندارد از غنی‌سازی دست بردارد. ترکیه باید در این رابطه هم ایران و هم غرب را قانع کند و اینکه هر دو طرف را به یک نکته‌ی مشترک برساند و برای این هدف ترکیه فرمول معجزه آسائی ندارد».

ترکیه بر سر دوراهی ایران یا غرب؟

هر سه کارشناس که با دویچه وله مصاحبه کردند بر سر تاثیر و نقش فزاینده ترکیه در منطقه متفق‌القولند. آنها تدارک و برگزاری نشست استانبول را پیروزی دیپلماسی ترکیه و وزیر امور‌خارجه این کشور قلمداد می‌کنند.

اما در پاسخ به این سئوال، در صورت عدم موفقیت اجلاس استانبول و تشدید تنش بین غرب و ایران، نهایتا ترکیه جانب ایران و یا غرب را خواهد گرفت، کارشناسانی که با دویچه وله صحبت کردند اختلاف نظر داشتند.

محمد مشتاق بر این باور هست، ترکیه ازایران حمایت خواهد کرد و جانب غرب را نخواهد گرفت. آقای کسکین معتقد است ترکیه در درازمدت جانب کشورهای شریک و هم‌پیمان خود در ناتو و اروپا را خواهد گرفت.

سینان اوغان، رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک بین‌المللی ترکیه، "ترکسام"، هم تاکید می‌کند کشورش نه جانب ایران و نه جانب غرب را خواهد گرفت، بلکه سیاست "بی طرفی" را که بنظر او همانا سیاست ترکیه است، ادامه خواهد داد.

طاهر شیرمحمدی
تحریریه: مصطفی ملکان