هجده سال پس از واقعه میکونوس، مستند "ترور در برلین"
۱۳۸۹ شهریور ۲۲, دوشنبه
این مستند از سوی "کلوپ فیلم‌سازان ایرانی و اروپایی" تولید و آماده نمایش شده است. "شبکه سکولارهای سبز برای آزادی و دمکراسی در ایران" نیز با ارائه این فیلم در کشورهای آمریکا و سوئد در پخش آن همکاری داشته است.
"ترور در برلین" در سینمای آرسنال برلین با حضور کارگردان و برخی از دست‌اندرکاران فیلم در روز یکشنبه (۱۲ سپتامبر/۲۱ شهریور) به نمایش در آمد. این مستند پیشتر در آوریل ۲۰۱۰ در هشتمین "جشنواره سینمای ایران در تبعید" در پاریس نیز شرکت جسته بود.
مستند به مدت ۶۵ دقیقه به زبان فارسی با زیرنویس انگلیسی تهیه شده و به یکی از جنجالی‌ترین و شاید بی‌سابقه‌ترین محاکمات در طول تاریخ قضایی آلمان می‌پردازد. دادگاه میکونوس از این لحاظ بی‌سابقه است، چرا که برای نخستین بار دادگاهی در آلمان به دخالت و مسئولیت سران یک کشور در ترور مخالفان خود را اذعان کرد؛ آنهم در آن زمانی که این دولتمردان هنوز در راس قدرت سیاسی بوده و هستند. در ۱۷ سپتامبر سال ۱۹۹۲ چهار تن از اعضای اپوزیسیون ایران به هنگام صرف شام توسط ماموران وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی به قتل رسیدند.
قاضی دادگاه، آیت‌الله خامنه‌ای،رهبر جمهوری اسلامی، اکبر رفسنجانی، رئیس‌جمهور، علی‌اکبر ولایتی، وزیر امورخارجه و علی فلاحیان، وزیر اطلاعات وقت ایران را به آگاهی از ترور و دخالت در این فاجعه متهم کرد و حتا برای فلاحیان حکم بازداشتی نیز از سوی اینترپل صادر شد. در سال ۲۰۰۷ میلادی پس از انفجاری در مرکز یهودیان در آرژانتین بار دیگر پلیس این کشور نیز دستور جلب فلاحیان را صادر کرد.
حقیقت‌یابی به جای حس انتقام
مستند با تصاویری از ایران و مراسم نماز جماعت شروع می‌شود و برشی سریع به برلین دارد. مستند بطورکلی در دو بخش ترور میکونوس را دنبال می‌کند. بخش نخست شامل توضیحات پرویز دستمالچی، فعال سیاسی و شاهد عینی ترور و ویلهلم دیتل، کارشناس سازمان‌های امنیتی در ایران و کشورهای عربی، است. در این بخش به بررسی عینی و مستند حادثه پرداخته می‌شود و برخی از موضوعات جدید و مسائل پشت‌پرده نیز آشکار می‌شوند.
در بخش دوم گفت‌وگویی میان سالومه دستمالچی و سارا دهکردی صورت می‌گیرد که احساس و نظرات دو زن جوان درباره این فاجعه‌ی دردناک را از نزدیک بازگو می‌کند. سارا دهکردی که پدر خود را در این ترور سیاسی از دست داده است، با صداقت از خاطرات دختری خردسال می‌گوید که حال باید فقدان پدر را به لحاظ روحی و روانی نخست درک و سپس آن را تحمل کند.
مستند با پرش و تغییر دوربین می‌کوشد جنبه انسانی و سیاسی- حقوقی ماجرا را به گونه‌ای مطلوب به هم آمیزد و از یک مستند شخصی و یا سیاسی صرف جلوگیری کند.
سارا به درستی کشف حقیقت را مهمتر از حس انتقام‌جویی و کینه شخصی می‌داند. سالومه نیز که به هر صورت خشم نهفته در درون خود را با جملاتی اندک آشکار می‌کند، عاری از کینه است و خواهان رسیدگی به جنایات افراد مقصر است.
مستندی انتقادی و روشنگرانه برای بینندگان آلمانی
آرمان نجم در گفت‌وگویی با دویچه‌وله به مشکلات مختلفی برای تهیه این مستند اشاره می‌کند که مهمترین آن عدم همکاری شبکه‌های تلویزیونی برای تولید فیلم است.
مستند با شرح دو خاطره از پرویز دستمالچی نشان می‌دهد که چگونه همکاری وی با رسانه‌های همگانی در آلمان بر سمت‌گیری محاکمه برای یافتن عاملان و آمران واقعی ترور موثر واقع می‌شود.
اما در مستند غیبت وکلای مدافع این پرونده و مسئولان سیاسی، قضایی و انتظامی آلمانی احساس می‌شود. به گفته آرمان نجم بیش از ۸۰ ساعت فیلم برای این مستند موجود است که شامل گفت‌وگو با چهره‌های آلمانی نیز می‌شود، اما ساخت این مستند انتخابی آگاهانه از این مجموعه بوده است. نجم تاکید می‌کند که به دلیل وجود اسناد و مدارک کافی درباره این ترور، وی از نمایش جزییات این حادثه خودداری کرده است. به گمان کارگردان با توجه به انبوه مدارک شاید بتوان ده‌ها فیلم در اینباره ساخت.
فیلم برای بینندگان آلمانی نیز مولفه‌هایی روشنگرانه دارد، که حضور چهره‌های آلمانی می‌توانست به این امر یاری رساند. مستند به درستی به موانع سیاسی و قضایی از سوی نهادهای آلمانی بر روند محاکمه انگشت می‌گذارد، اما همزمان نقش رسانه‌ها و مطبوعات آلمانی برای کشف حقیقت را نیز برجسته می‌کند.
شهرام اسلامی
تحریریه: شهرام احدی