پایان هفتادمین دوره نمايشگاه جهانی كتاب در فرانکفورت
۱۳۹۷ مهر ۲۳, دوشنبه
بی‌گمان امسال نمايشگاه فرانكفورت از سياسی‌ترين‌ها در نوع خود و در تاريخ نمايشگاه كتاب به شمار می‌آيد. اين رويداد بزرگ فرهنگی با سخنان شيماماندا نگُزی آچيدی نويسنده و تلاشگر حقوق بشر نيجريه‌ای در باره نژادپرستی و آوارگی آغاز شد و بخش بزرگی از چهارهزار برنامه فوق‌العاده از نمايش فيلم و نشست‌های سخنرانی و گفت‌وگو و كتابخوانی گرفته تا سمينارهای ادبی و علمی و عرضه خدمات فنی، ويژه پشتيبانی از مردم‌سالاری، رواداری و روشنگری در برابر عوامگرايان بود.
از آنجا كه تصويب اعلاميه جهانی حقوق بشر در سازمان ملل هم هفتادساله شده، بسياری از برنامه‌های فوق‌العاده به آزادی بيان و ديگر نكات حقوق بشر اختصاص داشت.
ويژگی ديگر امسال همگانی‌تر كردن نمايشگاه بود. درحالی‌كه تا كنون نمايشگاه بيشتر مركز گردهمايی كارشناسان كتاب و كتابداری و نشر بود، امسال بازديدكنندگان عادی دست بالا را داشتند و نمايشگران هم با دعوت از نويسندگان و فرهيختگان ديگر و ترتيب برنامه‌های فوق‌العاده كوشيده بودند مردم را جلب كنند.
مارتين كنول استاد طراحی و شهرسازی در دانشگاه فنی دارمشتات آلمان، تالار شماره ۳ نمايشگاه را زير شعار "نمايشگاه برای همه" برای توانخواهان و سالمندان و كودكان مناسب‌سازی كرده بود. به پيشنهاد او راهروها پهن‌تر و كم‌شيب‌تر و حتی‌الامكان كم‌پله‌تر آماده‌سازی شده بودند. پروفسور كنول همچنين ماكت برجسته نمايشگاه را برای نابينايان ساخته بود تا آنها هم تصوری از ساختمان‌ها و تالارها داشته باشند.
در "آلاچيق فرانكفورت" كه برای نخستين بار در حياط نمايشگاه ساخته بودند، پیوسته گفت‌وگو و نظرسنجی درباره "بحران كتاب و كتابخوانی" جريان داشت.
هِلگه مالشو سخنگوی نشر "كيپِن‌هويِر و ويچ" در كلن آلمان به دويچه وله گفت: «به جای آه و ناله بايد در فكر عرضه كتاب‌های جالب بود و اينكه چگونه می‌شود كتاب‌گريزها را كتابخوان كرد. اين چالش ما و همه دست اندركاران نشر و كتاب است.»
ناگفته نماند كه چون امسال از اعلام جايزه ادبی نوبل در هنگام برگزاری نمايشگاه جهانی كتاب فرانكفورت خبری نبود و هيأت داوران آن جايزه درگير رفع اتهام از سوء استفاده جنسی در ميان اعضای خود بودند، جای بزرگترين رويداد ادبی و به دنبال آن استقبال همه‌ساله كتابخوانان از نمايشگاه تا اندازه‌ای خالی بود و طبيعی می‌نمود كه بسياری از ناشران آلمانی و جهانی از كاهش كتابخوان شكوه كنند.
امسال هم جايزه‌های ادبی بسياری به نويسندگان و مولفان داده شد كه نام‌آشناترين آنها جايزه صلح كتاب‌داران و كتاب‌فروشان آلمان به زوج پژوهشگر فرهنگی آلايدا و يان آسمن از آلمان بود. اين دو از جمله پژوهش‌های ارزنده و ماندگاری درباره ويراني‌های فرهنگی توسط نازیها منتشر كرده‌اند.
سرزمين الفبا
تالار مهمان ويژه امسال در نگاه نخست و در مقايسه با تالارهای ويژه سال‌های گذشته بی‌پيرايه و كم‌آراسته به چشم می‌آمد. حتا بخش كتاب‌ها به یک قفسه با حدود ۵۰۰ اثر ادبی و فرهنگی مربوط به گرجستان محدود می‌شد. اما در نگاه بعدی می‌شد ديد كه طراح اين‌بار بيشتر از فضای عمودی تالار برای چيدمان بهره گرفته و رفت و آمد در محل را بسيار آسان ساخته است.
در كنجی دو گرجستانی از آثار خود برای علاقه‌مندان می‌خواندند و در آنجا سر ميزهای كوچكی با چای و قهوه از مهمانان پذيرايی می‌شد. در گوشه ديگر چند بلندگو از ديوارها آويزان بود كه وقتی به آنها نزديک می‌شدی آوازها و سازهای گرجی را می‌شنيدی.
هر روز از ساعت پنج بعد از ظهر در اين تالار معمولا ساكت، نوازندگان و رقصندگان گرجی برای مهمانان برنامه‌های شاد اجرا می‌كردند.
جرج بُخوا طراح تالار در پاسخ اين پرسش كه اين پيكره‌های بلند با شكل‌های ناآشنا نماد چه چيزهايی هستند گفت: «يک سراينده گرجی می‌گويد: گرجی‌ترين پديده گرجستان الفبای آن است. طبيعی است شما هم ندانيد اينها چه هستند. اينها سه بُعدی شده ۳۳ حرف الفبای گرجی هستند. قامت حرف "ه" را نگاه كنيد: شش متر بلند است. الفبای ما يكی از ۱۴ سيستم نوشتاری در الفبای رايج جهان است. اصلا می‌شود گفت كه اين الفبا هويت گرجستان است مثل خودمان گوشه‌دار نيست. شكل‌های ملايم و خط‌های مورب و گرد و نيمگرد دارد.»
امسال ۷۰ ناشر آلمانی ترجمه ۱۵۰ كتاب گرجی را منتشر كرده و به اين ترتيب كشوری كه تا كنون شناخته‌ترين شخصيت آن شايد استالين بوده باشد را از سويه‌های تازه‌ای به علاقه‌مندان كتاب و فرهنگ شناسانده‌اند.
دو ديدگاه و خدمات فوق برنامه
بيشتر ناشران درون‌مرزی ايرانی امسال هم مانند پارسال در غرفه بزرگ ايران گرد آمده بودند. تنها دو انتشاراتی شباويز و كانون پرورش فكری غرفه‌های جدا داشتند.
گروهی از ناشران مانند "نگاه" و "ثالث" تلاطم‌های ارزی را مانع‌های اصلی در كار چاپ و نشر كتاب نمی‌ديدند و می‌گفتند: «ما تا كنون تقريبا توانسته‌ايم مثل سابق به كارمان ادامه دهيم.».
آنها چند كتاب تازه هم با خود آورده بودند. اما خانم خلعتبری از انتشاراتی شباويز به دويچه وله گفت: «مشكل لزوما بالا رفتن بهای ارز نيست، مشكل بزرگ بي‌ثباتی اقتصادی است. كتاب كودكان درسی نيست كه حتما بخرند. بايد شكيل باشد و با كاغذ خوب چاپ شود. وقتی من يك كتاب را به خاطر بهای ارز ۵۰ هزار تومان بفروشم و يک ناشر ديگر به خاطر كاهش بهای دلار ۲۰ هزار تومان، كسی از من نمی‌خرد. بی‌ثباتی بدتر از افزايش از پيش آشكار بهای ارز است. اين كار نشر را تقريبا به حال تعطيل درآورده است.»
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
سعيده ارگانی مسئول بخش كپی‌رايت كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان در پاسخ اين پرسش كه چرا كتاب تازه‌ای با خود به نمايشگاه نياورده گفت كه اين امر بيشتر به تغيير مديريت كانون و بررسی‌های مديريت جديد مربوط می‌شود ولی گرانی چاپ و وسايل و مصالح آن هم بی‌تأثير نبوده است. خانم ارگانی گفت اگرچه امسال هنوز حق چاپ كتابی از آلمان را نگرفته ولی به دنبال خريد كپی‌رايت است.
از ناشران برون‌مرزی ايرانی نشر گردون حضور داشت. عباس معروفی نويسنده و سرپرست اين انتشاراتی از جمله با رمان تازه خود "نام تمام مردگان يحيی است" به نمايشگاه آمده بود. او درباره كپی‌رايت در ايران گفت: «چنين چيزی در كشور ما هنوز وجود ندارد. كتاب‌های خود من مجوز ندارند ولی با جلدها و ذكر چاپ‌های قبلی، بارها در تهران عرضه شده و می‌شوند.»
در كنار ناشران تاكنونی "انجمن فرهنگی و هنری زنان ناشر" هم شركت كرده بود. خانم بيداربخت تأكيد می‌كرد كه اين انجمن مستقل است و در آن ۸۴ نويسنده و ناشر زن فعال هستند. تازه‌ترين كتابی كه در اينجا عرضه شده بود، رمان "دو سوی خط موازی" از آتِنا ميرزایی بود.
آقای داريوش نويدگويی از نشر "نويد شيراز" در كنار كتاب‌های خود با ابزارهای سنتی كتاب‌های قديمی را ترميم می‌كرد و صحافی سنتی را به نمايش گذاشته و با استقبال بسيار روبرو شده بود. چند كتاب‌دوست آلمانی كتاب‌های از هم گسيخته‌ای را برای بازسازی به او سپرده بودند.
افزون بر اين در غرفه ايران نشر ماهور با چندين مجموعه موسيقی از سبک‌های گوناگون موسيقی ايرانی شركت كرده بود. آقای موسوی سرپرست اين انتشاراتی در اين باره كه چرا كتاب تازه‌ای همراه ندارد گفت: «نشر به خاطر بی‌ثباتی‌های اقتصادی اخير تعطيل نشده، مرده است.»
در غرفه ايران ۳۰ نام انتشاراتی ديده می‌شد كه البته بخشی از آنها از جمله رايزنی فرهنگی سفارت ايران رابطه مستقيمی با نشر و انتشار نداشتند.
نمايشگاه جهانی كتاب با تحويل تالار ميهمان ويژه به نمايندگان كشور نروِژ كه سال آينده ميهمان ويژه خواهد بود، پايان يافت. خانم بونه از سخنگويان مطبوعاتی نمايشگاه در پاسخ اين پرسش كه آيا كاهش بازديدكنندگان برای برگزاری نمايشگاه در سال آينده نگرانی ايجاد می‌كند به دويچه وله گفت: «به خاطر كاهش ۱۴۰۰ نفر نسبت به سال گذشته نبايد نگران بود بلكه بايد بیشتر فعاليت كرد.»