چرخش در استراتژی منطقه‌ای ترکیه
۱۳۸۹ خرداد ۲۷, پنجشنبه
حمله ارتش اسراییل به کشتی‌های امدادی در سواحل غزه و کشته شدن ۹ شهروند ترک، سبب برانگیختن اعتراض و خشم افکار عمومی در ترکیه شد. پیش از این نیز میان اسراییل و ترکیه اختلافاتی بروز کرده بود. تیرگی روابط ترکیه و اسراییل همگام با تحکیم مناسبات آنکارا با کشورهای عربی و ایران صورت می‌گیرد.
در روزهای اخیر تفسیرهای متفاوتی در رسانه‌های آلمانی‌زبان پیرامون تغییر در سیاست خارجی ترکیه انتشار یافته است. یکی از پرسش‌های اساسی این است که آیا موضع سرسختانه اتحادیه اروپا در قبال عضویت ترکیه در جمع خانواده کشورهای اروپایی هر چه بیشتر این کشور را به ریشه‌های شرقی و اسلامی‌اش سوق می‌دهد؟
"اولریش پیک"، گزارشگر تلویزیون یک آلمان در تفسیری از استانبول کوشیده است با برشماری برخی رویدادها به این پرسش پاسخ گوید. او می‌نویسد که رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه در ژانویه سال ۲۰۰۹ به‌دنبال جدلی لفظی با شیمون پرز، رئیس‌جمهور اسراییل، در "مجمع اقتصادی داووس" جلسه را خشمناک و به حالت قهر ترک کرد، اما استقبال شدید طرفداران وی در فرودگاه استانبول نشان داد که افکار عمومی ترکیه از سیاست اسراییل در قبال مردم فلسطین دل خوشی ندارد.
در همان زمان اردوغان از اولمرت، نخست‌وزیر وقت اسراییل پرسیده بود که آیا اسراییل قصد حمله به نوار غزه را دارد و اولمرت با پاسخ منفی خود به اردوغان اطمینان داده بود که اسراییل در پی حمله به باریکه غزه نیست. اما پس از چندی حمله اسرییل عکس این ادعا را نشان داد.
پس از حمله اسراییل به باریکه غزه، اردوغان در انتقادی بی‌سابقه به این کشور گفت: «تهاجم اسراییل ضربه‌ای به صلح جهانی است. این حملات از سوی دیگر بی‌احترامی به ترکیه است. شکوه وناله‌ی مادران و کودکانی که بر اثر بمب‌های اسراییلی کشته‌شده‌اند، خاموش نخواهد شد.»
برخی بر این باورند که احساسات عمیق اردوغان نشانه‌ی اعتقادات دینی او و بخش وسیعی از جامعه ترکیه بطور کلی است. در حوادث اخیر نیز می‌توان دوباره این واکنش‌های احساسی را مشاهده کرد. کمک ترکیه به بوسنی در سال‌ها نود و ارسال کشتی امدادی به نوار غزه در هفته‌های گذشته در اصل کمک به مسلمانان تلقی می‌شود.
نقش برتر ترکیه در خاورمیانه
به گفته "پیک" برخی سیاستمداران غربی با بی‌اعتمادی به سیاست اردوغان می‌نگرند و دولت ترکیه را متهم می‌کنند که جهت‌گیری خود برای پیوستن به اتحادیه اروپا را رها کرده و خواهان ایفای نقش رهبری در خاورمیانه و جمع کشورهای اسلامی است، نقشی که ترکیه پیشتر در دوره امپراتوری عثمانی نیز ایفا کرده بود.
اثبات این گرایش جدید، در رای‌گیری شورای امنیت پیرامون تصویب قطعنامه‌ای علیه جمهوری اسلامی به بهترین نحوی آشکار شد. ترکیه به همراه برزیل بر خلاف متحدان غربی خود، به تحریم‌ها رای منفی داد.
گرچه مطبوعات ترکیه رای منفی این کشور را به حساب تلاش‌های اردوغان و لولا داسیلوا برای حل صلح‌آمیز مناقشه اتمی می‌گذارند، اما تاثیرات این اقدام را نمی‌توان نادیده گرفت.
مخالفت ترکیه با قطعنامه شورای امنیت علیه ایران، تنها به خاطر حسن همسایگی و یا تعلقات مشترک دینی نیست. به گفته روزنامه بادیشه تسایتونگ، منافع اقتصادی ترکیه در ایران یکی از دلایل مهم مخالفت ترکیه با قطعنامه ۱۹۲۹ است. ایران دومین صادرکننده نفت و گاز به ترکیه است. صادرات ترکیه به ایران از سال ۲۰۰۲ میلادی تاکنون پنج برابر شده است.
شاید ترکیه همانند غرب مخالف دستیابی ایران به بمب اتمی است، اما برای ترکیه حل دیپلماتیک مناقشه اتمی نسبت به اعمال فشارهای اقتصادی اولویت دارد.
کشورهای سوریه و مصر با تحسین به موفقیت‌های اقتصادی ترکیه می‌نگرند و این کشور را الگوی خود به شمار می‌آورند. بنا به تفسیر روزنامه بادیشه تسایتونگ، نزدیکی یا دوری ترکیه به غرب تنها وابسته به سیاست اتحادیه اروپا در قبال آنکارا است.
آیا غرب ترکیه را از دست خواهد داد؟
رابرت گیتس، وزیر دفاع آمریکا، در واکنش به تصمیمات اخیر ترکیه، انتقاد بی‌سابقه‌ای را متوجه اتحادیه اروپا کرد. وی ضمن اشاره به سیاست ضدغربی آنکارا در شورای امنیت مدعی شد که رفتار سرد اتحادیه اروپا سبب جدایی ترکیه از متحدان خود در ناتو شده است.
روزنامه دی ولت در تحلیلی در این‌باره می‌نویسد که ترکیه با نقش‌‌آفرینی در خاورمیانه بدل به رقیبی جدی برای آمریکا و دیگر کشورهای غربی در منطقه است. سیاست ضد اسراییلی آنکارا در اصل مخالفت با سیاست غرب بطور کلی است. به گفته منتقدان اردوغان، ترکیه در سال‌های اخیر «هیچگاه از ارزش‌های غربی» در منطقه پشتیبانی نکرده است.
اگه‌من باغیش (Egemen Bagis)، سرپرست هیئت ترکیه در امور اتحادیه اروپا در مقابل می‌گوید: «این ادعا که ترکیه به جبهه افراط گرایی و تعصب در غلتیده، دروغ و ساختگی است.»
باغیش نقش ترکیه را پلی میان شرق و غرب دانسته و نقش کنونی ترکیه را ناشی از اعتماد به نفس سیاسی آنکارا ارزیابی می‌کند.
SE/BM