کمپین عکسهای پروفایل‌های فیس‌بوک
۱۳۸۹ شهریور ۱۴, یکشنبه
کاربرد عکس در پروفایل فیس‌بوک چیزی‌ست مثل کاربرد عکس روی کارت شناسایی. وقتی کسی نام شما را در سایت فیس‌بوک جستجو می‌کند، از بین ده‌ها نتیجه، معمولاَ از روی عکس شما می‌تواند تشخیص دهد که این پروفایل شماست تا شما را به لیست دوستان‌اش بیافزاید.
اما چه می‌شد اگر روی کارت شناسایی‌تان به جای عکس خودتان که مسلماَ باید تصویر سه در چهار چهره‌ی یک زن یا مرد باشد، عکس هیکل گنده یک کرگدن را می‌گذاشتید که با چشم‌های معصومش از کنار شاخ وسط پیشانی‌اش دارد بردبارانه نگاه می‌کند.
این "بلایی" است که کمتر کسی احتمالاَ حاضر است بر سر اوراق شناسایی‌اش بیاورد. اما در دنیای مجازی و در سایت فیس‌بوک این امر به آسانی انجام می‌گیرد.
فاطمه شمس، یکی از اعضای شبکه‌ی اجتماعی فیس‌بوک، وقتی همسرش برای سومین بار در یک سال گذشته از سوی حکومت ایران بازداشت شد، به جای عکس چهره خود، عکسی از یک کرگدن گذاشت، یعنی که «پوست‌مان دیگر کلفت شده‌است!»
اما این اولین بار نبود که عکس پروفایل فیس‌بوک تبدل به وسیله‌ای می‌شد برای ابراز مخالفت، اعتراض و یا عقیده. شاید روزهای پیش از انتخابات ریاست جمهوری سال گذشته بود که عکسهای پروفایل‌های فیس‌بوک ایرانی‌ها برای اولین بار تبدیل به تریبونی برای ابراز عقیده شدند.
برخی از آن دسته از کسانی که در انتخابات قصد داشتند به میرحسین موسوی که با رنگ سبز به میانه میدان آمده بود رای دهند، با استفاده از فیلتری سبز بر روی عکس اصلی خود به صورت بصری به اعلام رای‌شان پرداختند.
اما پس از انتخابات و کلید خوردن اولین اعتراض‌ها به نتایج آن، این حرکت که پیش از آن بسیار فردی به نظر می‌رسید به یک حرکت جمعی، چیزی که شاید بتوان آن را کمپین عکسهای پروفایل‌های فیس‌بوک نامید، تبدیل شد.
وقتی مردم معترض در خیابان‌های ایران به اشکال مختلف این شعار واحد را فریاد می‌زدند که «رای من کجاست؟»، در فیس‌بوک عکس پروفایل بسیاری از اعضا بدل شد به یک تک نوشته‌ی ساده که ترجمه‌ای بود به زبان انگلیسی از همین جمله بر پس‌زمینه‌ای سبز.
شلیک اولین گلوله‌ها به معترضان به نتایج انتخابات باعث شد بسیاری پس‌زمینه این نوشته را از سبز به سیاه برگردانند.
اعلام اسامی کشته‌شدگان و بازداشت روزانه فعالان سیاسی، دانشجویی و مدنی زمینه‌ای دیگر بود تا این بار بسیاری به جای عکسهای پروفایل‌خود در فیس‌بوک این جمله را بگذارند: «دوست من کجاست؟»
شعاری که به نوعی تغییر شکل داده‌شده‌ی جمله «رای من کجاست،» بود. سوال ملتی که تا دیروز تقاضای احترام به رای‌اش را داشت و امروز از پله‌های دادسرا گرفته تا مقابل اوین و این بار در صفحات فیس‌بوک می‌پرسید که عزیزانش کجا هستند.
البته راه انداختن کمپین با عکسهای پروفایل‌ها در فیس‌بوک مخالفان خودش را هم دارد. آن‌ها کسانی هستند که اعتقاد دارند که عکس پروفایل برای شناسایی توست و برای آن‌که وقتی کسی تو را جستجو می‌کند بتواند به آسانی تو را بشناسد، نه این‌که به جای عکس اصلی‌ات، عکسی از مثلاَ یک کرگدن ببیند.
همه مجیدهای ایران
شاید یکی دیگر از معروف‌ترین کمپین‌های عکسهای پروفایل فیس‌بوک وقتی شکل گرفت که مجید توکلی، فعال دانشجویی در روز دانشجوی سال گذشته بازداشت شد. البته پیش از انتقال او به زندان، خبرگزاری فارس که در ایران نزدیک به نهادهای امنیتی فعالیت می‌کند، عکس‌هایی از وی را که مقنعه و چادر به سر داشت، منتشر کرد و مدعی شد که مجید برای فرار از دانشگاه و بازداشت خود را در پوشش زنانه پنهان نموده بوده است.
این اقدام توهین به زنان ایران، توهین به مجید توکلی قلمداد گشت و راهی شد برای اعتراض
به حجاب اجباری در ایران. بسیاری از مردان مقنعه و روسری به سر عکس گرفتند و آن را در اینترنت منتشر کردند. این کمپین به عکسهای پروفایل فیس‌بوک هم رسید. بسیاری از معترضان عکسهای روسری به سر خود را با این توضیح که «مجید تحقیرنشد، تکثیر شد،» بر پروفایل خود قرار دادند.
این البته محدود به ایرانیان نماند. تعدادی از غیرایرانی‌هایی که از موضوع بازداشت مجید توکلی و عکسهای خبرگزاری فارس مطلع شده بودند و به جماعت ایرانی‌ها هم نزدیکی داشتند با اطلاع از اقدام دیگران، آن‌ها هم عکسهای با حجاب از خود بر صفحه فیس‌بوک گذاشتند.
پله پله تا ملاقات حضوری
یکی دیگر از آن موضوعاتی که گاه گاه دست‌مایه یکی از کمپین‌های عکسهای پروفایل‌های فیس‌بوک می‌شود، بازداشت فعالان مدنی سیاسی یا صدور احکام آن‌هاست.
شاید آخرین مورد در این زمینه کمپینی بود که درباره اعتصاب غذای ۱۶ نفر از زندانیان سیاسی شکل گرفت. آن‌ها در پی اعتراض به شرایط زندان به سلول‌های انفرادی انتقال داده شده بودند.
بسیاری از کاربران فیس‌بوک به جای عکس خود پوستری را در پروفایل‌های فیسبوکشان گذاشته بودند که درباره اعتصاب غذای زندانیان اطلاع‌رسانی می‌کرد.
البته با اتمام اعتصاب غذا و ملاقات حضوری خانواده‌های زندانیان با آن‌ها، یکی یکی عکسهای پروفایل‌های فیس‌بوک آن دسته از اعضای فیس‌بوک که از اعتصاب غذا حمایت کرده بودند به جای خود برگشت.
قرار دادن عکس بازداشتی‌ها یا کسانی که حکم سنگین گرفته‌اند نیز از جمله اقداماتی‌ست که در فیس‌بوک به صورت دوره‌ای انجام می‌شود.
اکنون عکس شیوا نظرآهاری، فعال حقوق بشر به جای عکس اصلی بسیاری از پروفایل‌های فیس‌بوک نشسته است. گفته می‌شود که شیوا به اتهام محاربه، اتهامی که می‌تواند خطر اعدام را به همراه داشته باشد، ماه‌هاست که در زندان به سر می‌برد. دختری با چشم‌های درشت که وقتی بخصوص چهره‌اش را در پروفایل یک مرد می‌بینی، اگر ناآشنا با موضوع باشی، از او یا دیگران می‌پرسی این دختر چه کسی‌ست.
مثل وقتی که خواهر رضا تاجیک، روزنامه‌نگار زندانی، از «هتک حرمت» برادرش در زندان خبر داد و بسیاری از روزنامه‌نگاران عکسهای پروفایل خود را به عکسی از تاجیک تغییر دادند.
آن زمان هم بسیاری که نه روزنامه‌نگار بودند و نه در پی اخبار کشور، وقتی عکس تاجیک را مثلاً به جای عکس دختر جوان یکی از اقوام خود می‌دیدند شاید سوال می‌کردند که او کیست؟ و ایجاد این سوال دقیقاً همان چیزی بود که کمپین عکسهای پروفایل‌های فیس‌بوک به دنبال آن است.
علی کریمی در دل فیس‌بوک
کمپین عکسهای پروفایل‌های فیس‌بوک فقط محدود به مسایل سیاسی نمی‌شود. هم‌زمان با جام جهانی ۲۰۱۰ بسیاری بودند که گوشه‌ای از طرح و یا رنگ پرچم کشورهای آرژانتین، ایتالیا یا آلمان را به عنوان عکس پروفایل استفاده می‌کردند.
این‌ها همان کسانی بودند که در آن روزها با اعلام طرفداری علنی‌شان از تیم مورد علاقه‌شان، طرفداران دیگر تیم‌ها را تحریک می‌کردند و برای رجزخوانی به صفحه فیس‌بوک خود می‌کشیدند.
اگرچه در ایام جام جهانی هم در بسیاری از موارد طرفداری یا عدم طرفداری از تیم‌ها با پیش کشیدن پیشینیه‌ی سیاسی کشور آن تیم در رابطه با سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران همراه بود، اما اخراج علی کریمی در ماه رمضان یک بار دیگر به ایجاد کمپینی ورزشی در فیس‌بوک منجر شد که این بار کاملاً ماهیت‌اش سیاسی بود.
علی کریمی که بعد از نوشیدن آب در کنار زمین فوتبال در ماه رمضان مورد بحث‌های جنجالی مسئولان ورزشی کشور و حتی نماینده‌های مجلس قرار گرفت، به پاگرفتن کمپینی در عکسهای پروفایل‌های فیس‌بوک هم دامن زد.
او که پیش از این با بستن مچ‌بند سبز به دستانش همبستگی خود را با معترضان به نمایش گذاشته بود، این بار خود مورد حمایت همین معترضان قرار گرفت.
یکی از اقدامات معترضان قرار دادن عکسهای کریمی به جای عکسهای خود در پروفایل‌های فیسبوکشان بود. کاری که بیرون از دنیای مجازی کاری شاید بی‌معنا و کم‌اهمیت به شمار آید.
اما این موضوع برای کاربران فیس‌بوک درست مثل آن است که در محیط واقعی کسی برای روزها و روزها عکس خود را از اوراق شناسایی‌اش برداشته و به جای آن عکس کریمی را گذاشته باشد و به هر کس هم که می‌پرسد، شما؟، کارتش را نشان دهد، یعنی که من عقیده‌ام هستم.
مریم میرزا
تحریریه: فرهاد پایار