گم شدن مسافران، از فرج سرکوهی تا پگاه آهنگرانی

احتمالا با فرج سرکوهی آغاز شد. مسافری که نامش در لیست پرواز بود اما در هواپیما نبود. سال ۱۳۷۵. چند روزی ناپدید بود، در آسمان میان ایران و آلمان، اما بعد معلوم شد که نه در آسمان بلکه در خاک ایران و دقایقی قبل از سوار شدن به هواپیما در حالی که کارت پرواز در دست داشته و نامش هم در لیست مسافران بوده، توسط ماموران امنیتی ربوده می‌شود.

پیروز دوانی از فعالان سیاسی و فرهنگی و کسی که نامه‌های فرج سرکوهی را زمانی که خود او در زندان بود، منتشر می‌کرد، در تاریخ سوم شهریور ۱۳۷۷ از منزل خود به قصد رفتن به خانه خواهرش خارج شد و دیگر بازنگشت.
از آن زمان تاکنون اثری از پیروز دوانی بدست نیامده و قوه قضاییه هم قتل او را تایید نکرده است. اما بر اساس اعترافات متهمان قتل‌های زنجیره‌ای، او در همان روزها به قتل رسیده و جنازه‌اش در کنار خطوط راه آهن سوزانده و دفن شده‌است.
هما پروز روزنامه‌نگار ایرانی کانادایی نیز چندی پیش در سوریه ناپدید شد و بعد معلوم شد که توسط نیروهای امنیتی سوریه به ایران تحویل داده شده است. او پس از چند روز بازداشت آزاد شد.

مریم مجد هم تازه‌ترین مورد "ناپدید شدن" است. او در حالی که عازم سفر به آلمان بود ابتدا چند روزی ناپدید شد و سپس اعلام شد که دستگیر شده است.

و حالا پگاه آهنگرانی، بازیگر و فیلمساز. او نیز عازم آلمان بود، یعنی قرار بود که باشد، اما یک روز قبل از سفر از طرف وزارت اطلاعات با وی تماس گرفه شد و به او گفته شد اگر به فرودگاه برود دستگیر می‌شود. او هم فرمان برد و نرفت اما یک هفته بعد زمانی که در منزلش تنها بوده توسط چهار مرد و یک زن "برده می‌شود". این افراد ظاهرا از طرف اطلاعات نیروی انتظامی بوده‌اند. سه شب در دست این ارگان بوده و بعد به اطلاعات سپاه تحویل داده می‌شود.

البته تمامی این اخبار با حدس و گمان همراه است. زمانی که هیچ نهاد رسمی مسئولیت ناپدیدی یک چهره سرشناس را بر عهده نمی‌گیرد و خانواده و نزدیکان نیز از سوی نیروهای امنیتی تهدید می‌شوند که خبر را به اصطلاح "رسانه‌ای" نکنند، منبع اصلی خبر می‌شود «منابع آگاه و موثق که نخواستند نامشان فاش شود».

گفته شده که به خانواده پگاه قول داده شده بود که او آزاد می‌شود. به همین دلیل آن‌ها نیز هیچ مصاحبه‌ای در این باره نکردند. اما امروز بعد از گذشت چهار روز از ناپدید شدن وی تازه خبر می‌رسد که او به اطلاعات سپاه تحویل داده شده است.

توصیه به خانواده‌ها: دستگیری‌ها را اعلام کنید!

شیرین عبادی درباره این روش ماموران امنیتی چنین می‌گوید: «وقتی کسی دستگیر می‌شود، یکی از مأمورین در لباس "پلیس خوب" و دیگری در لباس "پلیس بد" ظاهر می‌شوند. پلیس خوب وعده می‌کند که اگر صحبتی نکنید و موضوع را رسانه‌ای نکنید، مسئله بزودی حل می‌شود. بارها و بارها من شاهد بودم که چنین وعده‌هایی داده شده، اما مطلقا ترتیب اثر به آن ندادند و موکلین من که در ابتدا به حرف پلیس خوب گوش کرد‌ند، همگی زیان دیدند. بنابراین توصیه من این است که مأمورین امنیتی را خوب و بد نکنید، همه در یک ردیف هستند و اگر اتفاقی می‌افتد، بایستی رسانه‌ای شود».

نظیر همین اتفاق برای مریم مجد هم افتاد. خبر ناپدیدی وی ابتدا توسط یک ورزشکار آلمانی که قرار بود در آلمان میزبان او باشد اعلام شد. پترا لاندرس در نامه‌ای خطاب به وزارت خارجه آلمان نوشت که میهمانش از فرودگاه امام خمینی تهران با او تماس گرفته و گفته در حال سوار شدن به هواپیماست ولی نام او در لیست پرواز نیست.

چند روز بعد مشخص شد که مریم مجد اصلا به فرودگاه نرفته و شب قبل از سفرش به آلمان در منزلش بازداشت شده است.

شیرین عبادی دلیل این رفتارهای نیروهای امنیتی را اینگونه توضیح می‌دهد: «به این منظور است که بیشترین فشار روانی را بر شخص زندانی وارد کنند و او را وادار به اعترافات بیهوده و نادرست علیه خودش کنند و از سوی دیگر خانواده‌ها را هم تهدید می‌کنند که در این زمینه صحبت نکنند. من با مسئولیت شخصی خودم اعلام می‌کنم که الان خانواده‌‌ی پگاه آهنگرانی تحت شدیدترین فشار امنیتی قرار دارد، برای این که در مورد دخترش صحبت نکند».

خانم عبادی دلیل دیگر اینگونه رفتار را اعمال خلاف قانون ماموران امنیتی می‌داند و معتقد است چون آن‌ها خلاف کرده‌اند نمی‌خواهند عمل خلافشان رسانه‌ای شود. شیرین عبادی می‌گوید: «توصیه ‌و خواهش من به خانواده‌ی مریم مجد، پگاه آهنگرانی و کلیه افرادی که دستگیر شده‌اند، این است که دستگیری‌ها را پیگیری و رسانه‌ای کنند و بدانند که حکومت می‌ترسد از این که اعمال خلاف قانون انجام داده و به همین دلیل خانواده‌ها را تهدید می‌کند که سروصدا نکنید. برای این که می‌دانند کارشان خلاف قانون است».

«مشکل، فوتبال زنان است»

غیر از نوع دستگیری، وجه مشترک دو بازداشت اخیر، مریم مجد و پگاه آهنگرانی قصد آنان برای سفر به آلمان و نیز پوشش خبری و و بلاگی بازی‌های جام جهانی فوتبال زنان است، جامی که تیم ایران به دلیل نوع پوشش بازیکنانش نتوانست در آن شرکت کند.

شیرین عبادی می‌گوید دستگیری مریم مجد و پگاه آهنگرانی نوعی "عقده‌گشایی" از سوی جمهوری اسلامی است. او می‌گوید: «به خاطر بیآوریم که مریم مجد برای عکاسی از فوتبال زنان عازم آلمان بود که دستگیر شد و تا الان هم در زندان است. پگاه آهنگرانی قبلاً تحت تهدید قرار گرفته بود که اگر از فوتبال زنان رپرتاژ برای دویچه وله و یا سایر خبرگزاری‌ها تهیه کنی، تو را بازداشت خواهیم کرد و حق نداری برای تهیه‌ گزارش به آلمان بروی. با این ترتیب، سئوالی پیش می‌آید و آن این است که آیا حکومت ایران با فوتبال زنان حتی در خارج از ایران مسئله دارد و آیا این نوعی عقده‌گشایی‌حکومت ایران نیست که چرا فوتبالیست‌های زن ایران را راه ندادند و بنابراین هر کس که بخواهد از مسابقاتی که نمایندگان جمهوری اسلامی در آن راه پیدا نکرده‌اند، فیلم و رپرتاژ و خبر تهیه کند، باید زندان برود؟».

فوتبال زنان، عضویت در کانون نویسندگان، حمایت از یک نویسنده دربند یا هر اتهام دیگری که وارد کنند، فرقی نمی‌کند، به گفته حقوقدانان تا زمانی که مقامات امنیتی مسئولیت "متهمان" ناپدیدشده را رسما بر عهده نگیرند، این عمل "آدم‌ربایی" است و "آدم‌ربایی" نیز یک جرم بین‌المللی است که بالاترین مجازات‌ها را در پی دارد.

غیر از پگاه آهنگرانی و مریم مجد و دیگرانی که نامشان رفت، مهدی و فاطمه کروبی، میرحسین موسوی و زهرا رهنورد نیز پنج ماه است که به معنای حقوقی کلمه "ناپدید" شده‌اند. آیا حکومت ایران در آستانه سفر گزارشگر ویژه حقوق بشر به این کشور، پاسخی درخور برای این پرونده‌ها خواهد داشت؟

میترا شجاعی
تحریریه: جواد طالعی