Миризмата на Божиќ во Германија

Божиќ во германското живеење за мене е најубавиот  дел од годината. Затоа што во него ја препознавам радоста  пред празниците која во најчиста форма ја изразуваат само децата. Кога на пазарите и во цвеќарите на 1 декември ќе се појават венците од зимзелени гранки, а во градовите се оградуваат просторите за божиќните панаѓури. Кога насекаде почнува да мириса на божиќните слатки, иако тие во супермаркетите може да се купат уште на крајот на септември. Кога соседите ги украсуваат градините и балконите со светилки. Тогаш знам дека се ближи крајот на годината, која  прелетува се‘ побрзо низ нашите животи, што неминовно разбудува тага. Ама исто така знам дека  во декември настапува и волшебното време на предбожиќната радост. Тоа може да го почувствуваат само луѓето што животот го доживуваат како тајна и чудо. Слично на начинот на кој сите нешта ги доживуваат децата. Конечно, Божиќ, онака како  што јас го доживувам,  е чувство за животот на оние кои никогаш не го заборавиле детето во себе. А за тоа „дете“ германското славење на Божиќ е вистинска бајка.

Миризма на борината во зимите  во Скопје

Од моето прво доживување на Божиќ во  една германска фамилија изминаа речиси четириесет години. И секоја година одново го откривам  восхитот за божиќните празници, како тогаш 1980-тата. Во скопскиот декември таа година уште ништо не потсетуваше на близината на Божиќ. Тогаш, впрочем новогодишната атмосфера почнуваше неколку дена пред крајот на декември, кога во книжарниците можеа да се купат новогодишни картички. Божиќ официјално не се славеше. Се славеше можеби во некои фамилии кои имаа истакнато чувство за христијанската традиција. За другите најголемиот празник беше дочекот на Новата година. Тогаш за децата доаѓаше Дедо Мраз! А тој некогаш носеше пакетчиња  од социјалистичките фирми во кои работеа родителите. И најчесто носеше снег! Така беше и таа година. Снегот стигна уште многу пред Дедо Мраз и Нова година. Неколку дена пред да отпатувам со авион на ЈАТ од  Скопје преку Белград за Франкфурт, почна да снежи. И не престана  со денови!  На аеродромот во Скопје  полетувањето беше неизвесно неколку часа. Од  попладнето до вечерта. Доцна вечерта дознав дека сите патници на ЈАТ на летот за Франкфурт ќе бидат префрлени со автобус во Охрид.

Додека со часови чекавме да полетаме, скопскиот аеродром го затворија за летови. Охридскиот уште функционираше. Патувањето во Охрид со автобус, при силна меќава, не беше ниту малку романтично, иако сета природа  беше преобразена во зимски сон. Аеродромот во Охрид потсетуваше на некоја последна станица за бегство во војна. Зградата беше преполна со исплашени, загрижени  патници. Не ми се веруваше дека ќе дојде на ред и мојот лет. Сепак, точно на полноќ, полетавме.

Два часа подоцна авионот лебдеше над прочуениот град на Рајна. Во Франкфурт небото беше јасно. И преполно со ѕвезди! А додека авионот се симнуваше се‘ поблиску до земјата, го здогледав градот на Мајна целиот бел од снегот. Уште ја паметам глетката врз еден плоштад. Со стари згради и со висока црква. Во средината на плоштадот блескаше огромна елка. А од снегот побелениот град, потонат во молкот на ноќта, се чинеше дека е повеќе сон отколку јаве. Се’ беше речиси нереално. Се‘ блескаше со море од светилки.  Патникот до мене кој рече дека толку добро се гледал градот затоа што била јасна зимска ноќ и снег. Додека од авионот гледав удолу кон осветлената елка, ја помирисав во умот миризмата на борината во зимите  во Скопје  и на елката во холот на моето основно училиште. Тогаш ми се чинеше дека таа беше огромна, а нејзината миризма опојна. Во секој одмор стоев долго крај високата елка, украсена  само со бели памучни топчиња, кои требаше  да симболизираат снегулки.  И со златно и сребрено обоени шишарки. Ние, учениците, ги  боевме на часот по цртање. Најубавите беа закачени на елката во холот. А другите секој можеше да ги однесе дома. И додека се џагорев удолу низ авионското окно во високата блескава елка на непознат плоштад во Франкфурт, пак ја почувствував во умот миризмата на елката од моето детство. За мене во детството дури и таа скромно украсена елка беше вистинско чудо.

Ритуалот - купување елка

Утредента со мажот ми отидовме да купиме елка за фамилијата. Ме зачуди кога тој ми рече дека татко му секогаш купува елка кај еден ист човек. Тоа било речиси ритуал и традиција. Тогаш првпат ја доживеав сликата која  денес за мене е секојдневието две недели пред Божиќ. Насекаде низ германските градови  има продажни места за елки. Тогаш купувањето на елката навистина уште беше ритуал.

Ниту ИКЕА, ниту другите големи супермаркети уште не продаваа елки. Денес елка може да се купи насекаде. Но, сепак, пред детското игралиште на аголот од куќата во која живеам во Келн, секоја година околу 10 декември еден постар човек ги истоварува своите елки со камион. И ги продава се‘ до пладне на Бадник! А таму често забележувам фамилии со мали деца, во потрага по најубавата елка. Само што татковците не ја носат на грб, а  ниту мајките не ја влечат зад себе, како во американските филмови. Туку ја пренесуваат со кола. И сепак, не е ретко да се видат родителите со мали деца како ја влечат елката со себе, затоа што имаат среќа да живеат зад аголот. Само во тој миг ми се чини дека секое дете уште го доживува истиот восхит од миризмата на елката, како јас тогаш, во училиштето во Автокоманда. Со годините се‘ повеќе ми се чинеше дека елките повеќе не мирисаат со таа силна миризма на борина, како некогашните. Една година дури купив спреј со вештачка миризма на елка, само за да го почувствувам истото чудо како тогаш, кога бев дете, и долго стоев под високата елка, мирисајќи ја.

Времето на Адвент

Германското  секојдневие почнува да се подготвува за Божиќ четири недели пред Бадник.  Тоа е времето на Адвент, збор кој потекнува од  латинскиот израз Аdventus Domini, што значи, пристигнувањето на Господа, раѓањето на Христос.  Всушност, четирите  недели на Адвент се предвкус на радоста на Божиќ. Секако, особено за децата, но и за сите во германските фамилии.

На децата им се подаруваат Адвент-календари со дваесет и четири вратнички зад кои се кријат слатки, чоколада или малечки играчки. Најубаво е кога мајките ги прават календарите од шарени кесички, со број на денот. И ги закачуваат на вратите или на прозорците. Секоја недела се пали една од четирите свеќи на Адвентскиот венец, направен од зимзелени гранчиња. Воопшто, радоста на очекувањето на Божиќ  Германците ја делат среќавајќи се секоја недела со роднините, со пријателите или со колегите од работа. Германските градови пред Божиќ мирисаат со особен вкус. Тоа е миризмата на печените, зашеќерени бадеми, на вареното благо вино, на топлите вафли, на  божиќните слатки и кекси со цимет и кориандер.

Други колумни од авторката: 

Ритуали на заедништво – Мартинден

Балканските народи и историјата

Бугарското селективно историско паметење

„Европска Казабланка“

Вистинската магија на Божиќ

 Но кога ќе се приближи 24 декември. Кога ќе се затворат придавниците. Кога  продавачите на елки ќе ги продадат и последните елки. И ќе си заминат дома. Кога полека ќе почнат да се празнат улиците во  центарот на  големите градови како Келн. Кога ќе замре музиката од звучниците на Божиќните панаѓури, која ечи од секој агол во Адвент. Тогаш за мене настапува вистинската магија на Божиќ.  Затоа што тој, пред се‘, е празник на фамилиите. И на децата! Нема празник кој германските деца го чекаат покопнежливо од  Божиќ. Во еден миг, речиси незабележано, на улиците настапува молк. Сите се обидуваат ден пред Бадник да стигнат кај своите фамилии. Штом се спушти ноќта на Бадник животот замира надвор. А блеска низ осветлените прозорци со несекојдневен блесок. Тоа е тајната на домот, на љубовта и на дарувањето. Тогаш за мене започнува Божиќ. Со тој  чудесен миг на небески спокој. Кој говори низ молкот дека најзначајните нешта се тајна и молк.

А во германските фамилии како во големата фамилија на мажот ми, Бадник почнува со долго пеење на Божиќните песни. Мојата свекрва има триесетина „скрипти” со копирани Божиќни песни. За да може да пеат и тие што не ги знаат напамет сите Божиќни песни. Во мојата  фамилија се пее речиси половина час. Дури потоа започнува дарувањето. Прославата на Бадната вечер трае долго, до после полноќ. А затоа што во фамилијата имаме еден стар Келњанин,  во последните години Бадник завршува со пеењето на познатите карневалски песни. Кога пред четириесет години прв пат учествував во фамилијарната Божиќна прослава, таа завршуваше со одењето в црква на вечерната служба. Постарите роднини раскажуваа дека пред Бадник се смирувале дури и тие роднини, кои во меѓувреме имале кавга и не зборувале едни со други.  Бадник и Божиќ се празниците кои се длабоко поврзани со христијанската традиција и култура на живеење. Иако конзумот и комерцот  се чини дека доминираат во четирите недели пред Божиќ, за тие кои ја знаат симболиката на Адвент, овие празници никогаш нема да го изгубат блесокот на празникот што го доживеале уште како деца.