Laurka dla Angeli Merkel

W dziejach Republiki Federalnej chyba żadnego polityka tak nie niedoceniano jak Angeli Merkel, córki pastora z enerdowskiej prowincji. Nie dość, że nie miała aparycji, brak było jej charyzmy, co nadrabiała dużą dozą pragmatyzmu. "Oczywiście, że Angela Merkel nie jest ideologiem" - zaznacza dziennikarka Jacqueline Boysen, autorka biografii niemieckiej kanclerz, napisanej w okresie, gdy ta nie była jeszcze szefową rządu. "Ona podejmuje decyzje wyłącznie na podstawie liczb i faktów". "Jeżeli zdrowy rozsądek i argumenty przemawiają za jakąś decyzją - twierdzi Boysen - potrafi przymknąć oko na aspekty ideologiczne czy programowe własnej partii". Ale jak dotąd to nie szkodziło. Wręcz przeciwnie: Kohls Maedchen" ("pupilka Kohla") stała się "Mutti" ("mamuśką"), to znaczy wszystko trzyma mocno w garści: całą partię CDU i rząd. Jak jej się to udaje?

Beztroskie dzieciństwo w kraju robotników i chłopów

Angela Merkel nie była działaczką enerdowskiej opozycji. Kilka razy przeżyła ograniczenia przez system, ale nie pozostawiły one większych urazów, jak u wielu dysydentów, twierdzi Jacqueline Boysen. "Na moje dzieciństwo nie padał żaden cień" - miała kiedyś powiedzieć Angela Merkel. Była najstarszym dzieckiem ewangelickiego pastora na meklemburskiej prowincji. Dom nie był bigoteryjny, bardziej zwracało się uwagę na solidne, humanistyczne wykształcenie. W szkole była pod szczególną obserwacją nauczycieli, jak w wypadku wszystkich rodzin związanych z Kościołem. Wcześnie musiała nauczyć się ostrożnego podejścia do ludzi. Była pilną uczennicą, przodowała w matematyce i języku rosyjskim.

Studia na wydziale fizyki w Lipsku skończyła celująco. Wyszła za mąż jeszcze w okresie studiów za kolegę Ulricha Merkela. Małżeństwo nie było udane, pozostało po nim nazwisko. Częstokroć doświadczała troski ze strony "opiekuńczego" enerdowskiego reżimu, wiedząc, że jest pod obserwacją. Kiedy starała się o pracę, podczas rozmowy kwalifikacyjnej dowiaduje się, że ten doskonale wie, kiedy kupiła sobie nowe dżinsy i kiedy słuchała zachodnich stacji radiowych. Później w rozmowach z dziennikarzami bardzo emocjonalnie mówiła o tym okresie, ale wyraźne było, że nie pozostawił on w niej głębszych urazów. Była "doświadczoną" obywatelką NRD: ani oportunistką, ani "wichrzycielką".

Ścisły umysł

Angela Merkel potrafi słuchać. Ci, którzy mieli z nią styczność podkreślają jej umiejętność komunikowania z ludźmi. Człowiek z jej otoczenia, Kurt Lauk, ma niejakie problemy z tą umiejętnością szybkiego pojmowania spraw: "Ona słucha, szybko pojmuje i rozumie, ale rezultat jest niewiadomy, bo nie zawsze widać po niej reakcję". Kurt Lauk jest przewodniczącym rady gospodarczej CDU i przedstawicielem silnego skrzydła w partii; reprezentuje określone interesy, którym Angela Merkel nie zawsze chce wychodzić na przeciw, aby nie zrażać innych nurtów chrześcijańskiej demokracji. Szybka identyfikacja problemu i odwlekanie podjęcia decyzji - tak postrzegany jest system Merkel. "Nie mam w zwyczaju podejmować decyzji ad hoc"- przyznaje sama polityk. "Staram się prześledzić problem w całej jego ciągłości i w wypadku wielu decyzji pytam, dokąd to prowadzi". Sposób rozumowania naukowca.

Christian Wulff, który właśnie ustąpił ze stanowiska prezydenta RFN, określił kiedyś przywództwo Merkel jako "przewodzenie stadu od tyłu".

Od demokratycznego zwrotu do pupilki

Angela Merkel dość późno trafiła do polityki i to raczej przez przypadek. Zaczęło się od zastępczyni rzecznika prasowego ostatniego (i jedynego demokratycznie wybranego) premiera rządu NRD Lothara de Maiziere; pozwolił on 35-letniej Angeli rozwinąć talent organizacyjny i komunikacyjny. Do partii CDU wstąpiła na krótko przed tym. Wcześniej odznaczała się pracowitością, teraz doszła jeszcze ambicja. "Zawsze zwracała uwagę na to, żeby nie stała się jej krzywda" - wspomina de Maiziere.

Pierwszy mandat poselski zdobyła przy pomocy Guenthera Krause, szefa meklemburskiej CDU, który rekomendował ją swemu szefowi w Bonn jako idealną obsadę landowego ministerstwa kobiet i młodzieży. Tak dostała się na parnas polityki, tyle że w resorcie, który nie najbardziej jej leżał - pisze Jacqueline Boysen. Jej nominację skwitowano stwierdzeniem: była młoda, była kobietą i pochodziła ze Wschodu. Pierwszą porażkę polityczną przeżyła kandydując na stanowisko przewodniczącego CDU w Brandenburgii. Przegrała z zawodowym politykiem z Zachodu, który był nie po myśli Helmuta Kohla. Po raz pierwszy poczuła, że jest piłeczką w rękach Kohla. Lecz ten pragmatyczny polityk mianował ją w 1991 roku wiceszefową przewodzonej przez niego CDU.

Pierwsze poważne ruchy

W roku 1994 jej mentor i patron wzniósł ją na następny szczebel kariery: przekazał jej tekę federalnego ministra środowiska i bezpieczeństwa atomowego. Ważny i adekwatny resort dla dyplomowanej fizyk z tytułem doktorskim. Ona natomiast zupełnie nieoczekiwanie dokonuje w resorcie zmian usuwając jednego z doświadczonych sekretarzy stanu i sama wyszukując sobie zastępcę. W mediach zawrzało. Ten ruch zinterpretowano jako dowód na rosnące poczucie własnej wartości i twardości młodej polityk. Pupilka Kohla usadowiła się na dobre w zdominowanych przez mężczyzn kręgach. W kontrowersyjnej wówczas kwestii, co robić z promieniującymi odpadami z reaktorów atomowych, Angela Merkel była bezkompromisowa: "Energia atomowa jest do opanowania i nie ma wobec niej alternatyw" - twierdziła.

Kariera w partii

Po przegranej Helmuta Kohla w wyborach powszechnych w 1998 roku CDU była w stanie głębokiego szoku. Poza Angelą Merkel. Dostrzegła ona w tym momencie szansę na umocnienie swojej pozycji w partii w okresie post-kohlowskim. Wolfgang Schaeuble, nowy przewodniczący chrześcijańskiej demokracji uczynił ją sekretarz generalną. "Najważniejsze to być na pierwszych stronach gazet" - brzmiało jej credo w nowej funkcji, kiedy zasiadła na ławach opozycji. Przy pomocy tej strategii chciała przebudzić partię z letargu, i to jej się udało - ale tylko do 4 listopada 1999 roku. Wtedy pękła bomba, że CDU przyjmowała nielegalne datki, lokowała je na utajonych kontach, uprawiając ten proceder latami na szeroką skalę.

Wolfgang Schaeuble i Helmut Kohl znaleźli się na celowniku śledztwa. Merkel, ze swą nieskazitelną enerdowską biografią, zaczęła zarządzać kryzysem i to z wielkim powodzeniem. Za jej sprawą Kohl stanął pod moralnym pręgierzem, co doprowadziło do jego upadku. "Procedury, do których przyznał się Helmut Kohl, wyrządziły partii wielkie szkody" - pisała Merkel 22 grudnia 1999 w artykule dla Frankfurter Allgemeine Zeitung. Zerwała ze swym mentorem i wyemancypowała się. Kryzys CDU doprowadził potem do upadku także Wolfganga Schaeublego. Na jego miejsce wybrano Angelę Merkel. Aby dokonać odnowy partii jako przewodnicząca postawiła na zdezorientowane partyjne "doły". Brakowało jej co prawda wewnątrzpartyjnych koneksji, jakie mieli wszyscy mężczyźni, ale była pracowita, energiczna i emanowała optymizmem. A miała całą rzeszę konkurentów.

Nie dała się odepchnąć

Udało jej się przeforsować swą kandydaturę na kanclerza w wyborach 2005 roku. Wynik wyborów wystarczył tylko na zawiązanie wielkiej koalicji z socjaldemokratami, ale nie pozwoliła Gerhardowi Schroederowi odepchnąć się od kanclerskiego fotela, który ten głośno reklamował dla siebie.

Od 12 lat jest szefową CDU, od 7 lat kanclerzem niemieckiego rządu i do tej pory nikomu nie udało się jej wyhamować. Potężni szefowie rządów landowych musieli ustąpić jej pola: Roland Koch (Hesja), Christian Wulff (Dolna Saksonia) i Juergen Ruettgers (Nadrenia Północna - Westfalia). Zęby na "Mutti" wyłamał sobie także chadecki ekspert gospodarczy Friedrich Maerz, który był nadzieją na odmłodzenie partyjnej "góry". Angela Merkel usuwała ich po cichu, nie zważając na ich szamotanie się. "Tak przesuwa pionki po szachownicy, żeby żaden z nich jej nie zagrażał" - komentuje Jacqueline Boysen.

Quo vadis Angela?

Od roku 2008 zajmuje ją przede wszystkim zarządzanie kryzysowe, ale na większą, międzynrodową skalę. Za rządów wielkiej koalicji udaje jej się przepchnąć parasol ratunkowy dla banków, w greckim kryzysie próbuje razem z prezydentem Sarkozym ratować euro. W Atenach lepiej żeby się nie pokazywała, ale reszta Europy właściwie przychylnie postrzega jej zabiegi na rzecz ratowania europejskiej waluty. Należy do kategorii polityków, którzy wyżej cenią sobie "być" niż "sprawiać wrażenie" - zaznacza jej partyjny sprzymierzeniec Hans Gerd Poettering, długoletni przewodniczący Europarlamentu. Stawia wciąż niezmiennie na pragmatyzm i jest zdolna do rewidowania stanowisk. Po katastrofie atomowej w Fukushimie zmienia nastawienie do energii atomowej: "Musimy zrewidować dawne odpowiedzi i znaleźć nowe" - stwierdza ogłaszając rezygnację Niemiec z energetyki atomowej. Udowodniła, że potrafi przewodzić - tylko w jakim kierunku - pytają z przekąsem niektórzy chadecy. Partia zatraciła swoje kontury - tak brzmi zarzut partyjnej bazy. I nikt nie nazywa Angeli Merkel duszą partii.

Wolfgag Dick, Volker Wagner / Małgorzata Matzke

red. odp. Bartosz Dudek