Dzieci wojny. Uprowadzone i odzyskane
23 lipca 2018
Bogusław Turski, Jerzy Chojnacki, Jerzy Sieciński – tak nazywał się w Polsce, mieszkający obecnie w Heidelbergu Jerzy Paetzold. Urodził się jako Rainer Joachim w 1944 r. na Kaszubach. Był najmłodszym z czterech synów Elisabeth i Heinricha Paetzoldów. Przodek matki Jerzego, browarnik z Gdańska, kupił majątek w kaszubskim Celbowie (koło Pucka) w 1823. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległosci Paetzoldowie należący do mniejszości niemieckiej mieli polskie obywatelstwo. Po napadzie Niemiec na Polskę automatycznie stali się obywatelami III Rzeszy.
Ucieczka przed sowietami
Do Celbowa wojna dotarła tak naprawdę dopiero na początku 1945 roku wraz z uciekinierami z Prus Wschodnich. - Opowiadali, co się tam strasznego dzieje, jak zachowują się Rosjanie. I to był sygnał alarmowy dla mojej matki, która zaczęła rozmyślać o ucieczce z synami na zachód – mówi Jerzy. Dziadek Jerzego był temu przeciwny. Wierzył, że Rosjanie zachowają się przyzwoicie. Ojciec Jerzego w tym czasie był na froncie. Do wojska powołano go dopiero w 1943 r., bo zarządzał majątkiem teściów. Kiedy w lutym 1945 r. Elisabeth wyruszyła z najstarszymi synami Klausem (7 lat) i Wolfem (5 lat) do Niemiec, w Celbowie zostawiła z dziadkami dwójkę najmłodszych dzieci: dziewięciomiesięcznego Rainera Joachima i trzyletniego Fritza (Friedricha). W tym czasie – o czym nie wiedziała – jej mąż Heinrich zginął z rąk serbskich partyzantów.
Elisabeth dopiero pod koniec 1945 r. udało się powrócić do Celbowa – nielegalnie, bez zezwolenia na przyjazd do Polski, którego jej odmawiano. Klausa i Wolfa zostawiła w Niemczech u znajomych. O tym, że w międzyczasie najmłodszych synów przemocą "wydarły dziadkom polskie władze", opowiedziała jej znajoma z Celbowa. Zdeterminowana do walki o odzyskanie dzieci, Elisabeth nie dała za wygraną, świadoma, że wręcz ryzykuje życie.
Poszukiwanie dzieci
Z majątku w Celbowie wypędzili dziadków Rosjanie. Synami Elisabeth najpierw zaopiekowali się kaszubscy sąsiedzi. Dziadkowie tułali się po okolicy, aż pewnego dnia trafili do domu starców. Tam sąsiedzi przyprowadzili im wnuki, obawiając się dalszego przechowywania niemieckich dzieci. Stamtąd, wbrew protestom dziadków, zabrali je pracownicy sopockiej opieki społecznej i umieścili w sierocińcu. – Staliśmy się polskimi dziećmi – mówi Jerzy. Chłopcom wystawiono nowe metryki urodzenia z nowymi imionami i nazwiskami, z inną datą urodzenia. Fritza przemianowano na Stanisława Mirskiego, Rainera Joachima na Bogusława Turskiego. Rainer trafił do rodziny z Gdańska, Fritza zabrała do domu kierowniczka sierocińca.
Elisabeth udało się jedynie odnaleźć Fritza. Ale nie odzyskała syna, pomimo pozytywnego wyroku sądu. Opiekunka nie chciała oddać matce dziecka. Zniknęła bez śladu doprowadzając do aresztowania Elisabeth, która przez osiem miesięcy była więziona, szykanowana i bita. Pogardzano nią jako Niemką. Mimo to została w Polsce, żeby odnaleźć swoje dzieci.
Starsi bracia
Jerzy mówi, że matka poszukująca w Polsce zaginionych synów praktycznie straciła czwórkę dzieci. Dla starszych braci Klausa i Wolfa pozostawionych w Niemczech pod opieką znajomych i dalekich krewnych, nieobecność matki oznaczała traumę. – My nasze dzieciństwo w Polsce spędziliśmy w rodzinach, które nas kochały. Oni byli u obcych ludzi – tłumaczy Jerzy. Kiedy dwa lata później Elisabeth wróciła do Niemiec była już dla synów obcą kobietą. - Mówili, że nigdy nie odczuwali bliskości z matką. - Dlatego twierdzę, że utraciła czworo dzieci. Nas poznała, kiedy byliśmy już dorośli – opowiada Jerzy.
Trauma nigdy nie stała się dla braci przedmiotem rozmów. - Każdy sobie jakoś z tym radzi. Mama powtarzała nam, żebyśmy nie rozmyślali - mówi Jerzy. Ale, kiedy Elisabeth wspominała, że ciągle jej się śni, że czegoś szuka, że już nie potrafi płakać, wtedy trauma ujawniała się na dobre. - My takich emocji nie przeżywamy – twierdzi Jerzy.
Dwuletnia odyseja
Elisabeth niewiele opowiadała synom o poszukiwaniach najmłodszych synów w Polsce i związanym z tym ryzyku. - Dopiero po jej śmierci dowiedziałem się z zapisków, co przeżywała. Nigdy nie podburzała nas przeciwko Polsce. Kiedy pytałem, jak było w polskim więzieniu, odpowiadała: nieprzyjemnie, ale mnie nie złamali – opowiada Jerzy. Elisabetz Paetzold pisała o tym w latach 50-tych w lokalnym dzienniku. Wspominała też o tym, że Polacy pomagali jej w 1945 r., kiedy w marcu z najstarszymi synami Klausem i Wolfem wyruszyła do Niemiec. Pomagali jej też później pracownicy zatrudnieni w majątku, również późniejszy zarządca. W poszukiwaniach zaginionych synów wspierał Elisabeth także polski adwokat, u którego (nielegalnie) pracowała jako gosposia. Dzięki temu przyznano jej Karola, obce dziecko, które wzięła za Rainera Joachima. Z nim wysiedlono ją z Polski, nie pozwalając szukać Fritza.
Piąty syn i dalsze poszukiwania
Tymczasem Fritz (Staś) i Rainer (Jerzy) żyli pod zmienionymi nazwiskami, wiedząc o swoim istnieniu. Nie wiedzieli jednak, że są braćmi. Ponieważ zmieniono im dane personalne w metrykach, próby ich odnalezienia z góry były skazane na niepowodzenie. Jerzy opowiada, że byli wychowywani w Polsce w duchu antyniemieckim. Staś dowiedział się, że jest Niemcem w wieku 13 lat, Jerzy jako 15-latek. – Nie wiem, czym byłem bardziej poruszony – prawdą o rodzicach, czy tym, że jestem Niemcem. Wtedy nie wiedziałem, co moja matka przeżyła szukając nas po wojnie – opowiada Jerzy. Dzisiaj nazywa matkę bohaterką za to, co odważyła się zrobić, aby odzyskać dzieci.
Ani Jerzy, ani Staś nie chcieli na początku mieć kontaktów z matką i rodziną w Niemczech. Nie mieli też początkowo wielu kontaktów ze sobą, kiedy dowiedzieli się, że są braćmi. Było tak aż do chwili, kiedy porozmawiał z nimi najstarszy brat. Wolf, który przyjechał do Polski jako student, wykorzystując możliwość odbycia praktyki wakacyjnej w Poznaniu. Spotkał się z braćmi, ale wtedy rozmawiał z nimi jeszcze przy pomocy tłumacza. - On to zrobił dla matki. Po powrocie do Niemiec cały czas rozmyślała o dzieciach, które straciła w Polsce. I w pewnym sensie nie była myślami z tymi dziećmi, które miała przy sobie w Niemczech – tłumaczy Jerzy.
Kiedy Staś w 1965 r. po raz pierwszy spotkał się z matką, Jerzego przy tym nie było. Jak mówi w rozmowie z Deutsche Welle, potrzebował na to jeszcze kilku lat. Ale od pierwszego spotkania, nie odczuwał wobec niej żadnej obcości. W latach 70-tych wykorzystał wycieczkę zagraniczną, aby zamieszkać w Niemczech. Wtedy wpisano mu w niemieckich dokumentach Joachim Paetzold. Imieniem Rainer i swoją metryką urodzenia „podzielił się” ze swoim piątym „przyszywanym bratem” Karlem. Staś do dzisiaj mieszka w Polsce. Pochodzenia Karla, o którym Elisabeth myślała, że jest jej najmłodszym synem Rainerem, nigdy nie udało się ustalić.
Wdzięczność za odzyskaną rodzinę
Historia Paetzoldów jest zawikłana i szokująca, ale dobrze się kończy. - Bracia nie załamywali się, przeszłość ich nie przygniata, świadomie czerpią z niej to, co dobre – opowiada w rozmowie z nami Jerzy Paetzold. On sam wiąże z nią pozytywne emocje. - Odzyskaliśmy siebie, naszą dużą rodzinę. Mam braci, z którymi się bardzo dobrze rozumiem. Wszyscy jesteśmy do siebie bardzo podobni, miałem interesujące życie – podkreśla Jerzy, który w Heilderbergu aktywnie angażuje się na rzecz relacji polsko-niemieckich. Do dzisiaj bardziej niż jego własny los bulwersuje go, że po wielu rodzinach, na przykład żydowskich, zaginął wszelki ślad. Jak podkreśla, stąd bierze się jego głęboka niewysłowiona wdzięczność za odzyskanie własnej rodziny.