Impresjonizm - ekspresjonizm. Zwrot w sztuce

To, że Alte Nationalgalerie posiada liczącą się kolekcję francuskich impresjonistów, zawdzięcza się jednemu człowiekowi, który już wcześnie poznał się na wartości tego kierunku malarstwa: Hugo von Tschudi, dyrektor Nationalgalerie od 1896 do 1909 r. W pierwszej muzealnej kolekcji impresjonistów w Niemczech znalazł się m.in. obraz Edouarda Maneta "W oranżerii" (1878/79).

Następca Hugo von Tschudisa Ludwig Justi, który kierował muzeum od 1909 do 1933 r. poszerzył kolekcję o malarstwo ekspresjonistów. Przeważają w niej dzieła niemieckich twórców, jak Franza Marca, Augusta Macke czy Ernsta Ludwiga Kirchnera, który namalował "Most na Renie pod Kolonią" (1914).

Od samego początku porównywano obydwa style, tocząc zagorzałe spory. Publiczności podobały się oba, o czym świadczy, że wiele z tych obrazów zapisało się jako ikony w publicznej świadomości, są znane z pocztówek i kalendarzy. "Dwie tancerki" Kirchnera (1910/11), w ówczesnych czasach polityczne i zmysłowe, to symbol pozycji artysty, wiecznego outsidera.

Rynek sztuki reagował z oporami. Obrazy, które powstawały w tym samym czasie, nie znajdowały tak szybko nabywców. Także środowiska były sobie wrogie. Niemiecki malarz Adolph Menzel określał obrazy Edouarda Maneta, Claude'a Moneta i Edgara Degasa jako "obrzydliwe" i jako "śmieci". Spod pędzla Degasa wyszła m.in. "Próba baletu" (ok.1891).

Krytyk sztuki Max Osborn był jednak innego zdania. "Impresjoniści otworzyli okno i wpuścili trochę świeżego powietrza", napisał. Artyści wyszli ze sztalugami w plener, malowali pejzaże, miasta, przyrodę. Pierre-Auguste Renoir namalował w 1881 r. obraz "Kwitnący kasztanowiec".

Impresjoniści starali się uchwycić i przenieść na płótno wycinek motywu i szczególny nastrój, jak np. "Bulwar Montmartre w pochmurny poranek", namalowany przez Camille'a Pissarro w 1897 r. Ekspresjoniści dodaliby od siebie jeszcze jedną płaszczyznę: uczucia.

Impresjonizm i ekspresjonizm stały w sprzeczności do siebie: impresja, wrażenie i ekspresja, wyraz. Obraz Camille'a Pissarro "Boulevard Montmartre nocą" (1897) tchnął radością życia. Impresjonizm daleki był od egzystencjalnego malarstwa ekspresjonistów. Lecz im intensywniej porównuje się obydwa style, tym bardziej dostrzega się, co było im wspólne.

Wspólnym celem twórców obydwu nurtów było bezpośrednie, niezafałszowane przedstawienie rzeczywistości. Obydwa style zaznaczały początek nowych czasów: wyjście artystów z pracowni, konfrontację z otaczającym światem, koniec akademizmu. Tematem było np. miasto, jak na obrazie Otto Dixa "Uliczne latarnie" (1913).

Franz Marc należał do niemieckich malarzy będących pod silnym wpływem francuskich impresjonistów. Podziwiał ich i cenił. Uważał Francuzów za bardziej natchnionych artyzmem, a niemiecką sztukę za pustą i efekciarską. W roku 1912 namalował "Krowy, Żółty-Czerwony-Zielony".

Malarstwo niemieckich ekspresjonistów było wyrazem ich kontestującej postawy: byli przeciwni autorytetom i poddańczemu społeczeństwu. Pomimo tego ich malarstwo jest raczej apolityczne. "Podwójny portret" Maxa Pechsteina z 1910 r. był przesycony kolorem i pogodny. Dopiero później, przed wybuchem I wojny światowej obrazy stały się bardziej mroczne i polityczne.

Wystawa "Impresjonizm – ekspresjonizm. Zwrot w sztuce" otwarta jest od 22 maja do 20 września 2015 w muzeum Alte Nationalgalerie w Berlinie. Obejrzeć można tam 160 dzieł obydwu tych nurtów, m.in. "Dziewczynę przed lustrem" Karla Schmidta-Rottluffa (1915).