Rating przed literackim Noblem: Murakami 5:1, Dylan 10:1, Zagajewski 33:1

Rok w rok, jesienią, rośnie napięcie w świecie literackim. Według notowań bukmacherów największe szanse na zdobycie tegorocznego, literackiego Nobla ma japoński pisarz Haruki Murakami, amerykański bard Bob Dylan oraz chiński prozaik Mo Yan, a z Polaków - poeta Adam Zagajewski. Na dalekiej pozycji znajdują się Olga Tokarczuk i Tadeusz Różewicz.

W ponad stuletniej historii tej prestiżowej nagrody, nierzadko zaskakujące decyzje jurorów nie zawsze spotykały się z aprobatą. Częściej z niezrozumieniem.

Zamiast znakomitości, przeciętność

Już pierwszy wybór wywołał konfuzję. Nie pisarz rosyjski Lew Tołstoj otrzymał w 1901 roku literackiego Nobla, a w dużej mierze nieznany dziś Francuz Sully Prudhomme.

Na liście laureatów brakuje tak znaczących nazwisk jak: Tołstoj, James Joyce, Virginia Woolf, Franz Kafka, Marcel Proust, Antoni Czechow, Emile Zola, Mark Twain, Joseph Conrad, Vladimir Nabokov, Graham Green, Friedrich Dürrenmatt, Henrik Ibsen, Eugene Ionesco czy też August Strindberg. Na to wyróżnienie długo musiał czekać też pisarz niemiecki Günter Grass, bo aż do 1999 roku.

Były też skandale

W 1958 roku autor "Doktora Żywago", Borys Pasternak, zmuszony był przez władzę sowiecką odmówić przyjęcia nagrody. Francuz Jean-Paul Sartre, jak dotąd jedyny, dobrowolnie zrezygnował z niej w 1964 roku.

"Każda nagroda uzależnia" - oświadczył dumnie. Jednak 11 lat później skontaktował się z Akademią Szwedzką, i zapytał dyskretnie, czy można by mu post factum przekazać nagrodę opiewającą w tamtych czasach na 273 tysiące koron szwedzkich. Pieniędzy nie otrzymał.

Nie zawsze wybór Akademii Szwedzkiej pada na autorów powieści czy liryków. W 1953 roku Literacką Nagrodę Nobla przyznano premierowi Wielkiej Brytanii Winstonowi Churchillowi. Uhonorowano jego zasługi literackie jako historyka i biografa oraz jego talent retoryczny.

Tymczasem przyznanie literackiego Nobla włoskiemu satyrykowi, autorowi sztuk teatralnych i kompozytorowi Dario Fo, spotkało się w 1997 roku z ostrym protestem krytyków.

"Fo jest sympatycznym kuglarzem, ale nie pisarzem o randze światowej" - podkreślano w pełnych gniewu komentarzach. Wówczas 71-letni satyryk pozwolił sobie na zakpienie z krytyków i swoje wystąpienie w Sztokholmie zatytułował "Przeciwko szczerym i otwartym kuglarzom". Był za to mocno oklaskiwany.

Ciągłość przerwały wojny

Literackie Nagrody Nobla przyznaje się od 1901 roku prawie co roku. W 2011 roku 104. raz. W latach 1914, 1918, 1935 i 1940-1943 wstrzymano przyznawanie tej nagrody z powodu wojen. Czterokrotnie laureaci musieli dzielić wyróżnienie. Było to w latach 1904, 1917, 1966 i 1974. Żaden z uhonorowanych pisarzy nie otrzymał tego trofeum więcej niż jeden raz.

Młodzi i starzy i chorzy laureaci

Jak dotąd najmłodszym laureatem literackiego Nobla był 41-letni Brytyjczyk Rudyard Kipling (w 1907 r), a najstarszym, a raczej najstarszą laureatką, jego rodaczka Doris Lessing. Nagrodę Nobla przyznano jej w 2007 roku. Miała wtedy 88 lat. Zarówno ona jak i rok przedtem Brytyjczyk Harold Pinter, nie mogli z przyczyn zdrowotnych przybyć na uroczystość do Sztokholmu.

Ze strachu przed tłumami, do Sztokholmu nie pojechała też w 2004 roku austriacka laureatka nagrody Nobla Elfriede Jelinek .

dpa, Ladbrokes, Unibet / Iwona D. Metzner

red. odp.: Andrzej Pawlak