په ګوينيا او چاد کښي زورزياتی او جنسي تيری
۱۳۸۸ مهر ۹, پنجشنبه، د حکومت د مخالفو ډلو پر يوه غونډه بريد وروړی ،او په يوه ستډيوم کې يې 157 تنه وژلی او پر ښځو يې جنسی تيری کړيدی . عينی شاهدان وايی چې سرتيرو د سې شنبې په ورځ يو ځوان هم په ګولۍ ويشتلی او د ګوليو د ويشتلو غږونه د ګوينيا په پلازمينه د کوناکری په ټوږل ښار کې اوريدل کيدل .
دغه راز د سې شنبې په ورځ د بشری حقونو ډلو وويل چې د ګوينيا په پلازمينه د کوناکری په ښار کې سرتيرو د دوشنبې په ورځ پر خلکو بريد وروړی او پر ښځو باندي يې د دوی په کورونو کې جنسی تيري کړيدی . سره له دې هم د سې شنبې په ورځ د کوناکری ډيري سيمي تړلي وې او خلک په سټديوم کې د حکومت د مخالفانو د ټکولو د خواشينۍ له امله په کورونو کې وه . مخالفي ډلي د دوشنبې په ورځ د پلازمينې په سټديوم کې سره راټولې شوي وې ،څو د پوځی حکومت د مشر موسا داديس کمارا پر ضد چې د 2008 کال د دسامبر په مياشت کې يې د قدرت واګي په لاس کې واخيستل، خپل مخالفت څرګند کړی . د حکومت دغه مشر غواړی د ولسمشرۍ هغو ټولټاکنو ته ځان کانديد کړی چې د راتلونکي زيږديز کال د جنورۍ په مياشت کې په ګوينيا کې کيږی . کمارا تر نړيوالو فشارونو لاندي هم دی چې بايد څوکۍ پريږدی .
د موسا داديس کمارا پر ضد په زرهاوو مظاهره کوونکو باندي د ډزو له امله د وژنو په خاطر، د ملګرو ملتونو سازمان، د افريقا د ټولني او اروپايي ټولنې ګواښ کړی دی.
د ګوينيا د حکومت مخالفو ډلو چې « د جمهوری غوښتونکو ځواکونو پيوستون » نوميږی، ويلی چې په لاريون کوونکو باندي د سرتيرو تر ډزو وروسته، سرتيرو د دغي عامي وژني مړي راټولول ،څو پيښه پټه وساتی .
د ګوينيا پخوانی لومړی وزير سيديا تورا چې اوس د حکومت په مخالفينو کې دريدلی ،د هغو دوو پخوانيو لومړيو وزيرانو څخه دی چې لومړی ټپي او بيا بند ته اچول شويدی . تورا وويل چې ډزي د مخالفو ډلو د له منځه وړلو لپاره يو «په خپل سر ګام» دی .
د بشری حقونو څخه د ساتني د افريقايي برخې رييس مامدی کابه وايی چې پر ښځو تيری لومړی په سټډيوم کې پيل شو.
« پوځيانو لومړی په سټديوم کې پر ښځو تيری پيل کړ. وروسته د پوليسو په ماموريتونو او او د کونلکری په نورو سيمو کې پر ښځو باندې جنسی تيري وشول . د سې شنبې په ورځ هم د تيريو د دوام رپوټ سته .»
د سره صليب يوې سرچينې ويلی چې پوځيانو امر کړی څو ټول مړي له سټديوم څخه راټول کړی او د مړو ساتلو هغه ځای ته يې يوسی چې نه پيژندل شوی مړی پکښې پراته وی، د «الفايا ديالو» پوځی اډې ته هلته چې د پوځی قوماندانی مرکز دی .
د ملګرو ملتونو د سازمان عمومی منشي په دې اړه وويل چې «د ګوينيا حکومت د مظاهره کوونکو په مقابل کي د نامتناسبې قوا له چلند څخه کار اخيستی دی . ده زياته کړه چې د زيات شمير انسانانو له وژلو، د زيات شمير ټپيانو او د ملکيتونو له خرابيدو څخه مې ټکان خوړلی دی .»
د افريقا اتحاديې په يوه اعلاميه کې ويلی دی : «پر هره خواپه بې پروايی سره ډزي چې په سلهاوو بې وسلې کسان يې وژلی او ټپيان کړی، د بشری حقونو له نورو سرغړونو سره يو ځای په کلکه غندی .»
د اروپايي ټولني د بهرنيو چارو وزير خاوير سولانا د لوړ شميرکسانو د وژل کيدو افسوس کوی، او غوښتنه کوی چې د مخالفينو مشران ژرترژره خوشی کړای شی .
فرانسې هم چې يو وخت يې ګوينيا تر لاس لاندې وه، د زورزياتی دغه عمل غندلی دی . په داسي حال کې چې د امريکې متحدو ايالتونو په واشنګتن کې ويلی دی : « موږ د کوناکری د عمومی امنيت د خړپړ کيدو څخه انديښمن یو.»
کامارا د وژنو په اړه په لومړني غبرګون کې د سينيګال راډيو ته ويلی دی: « زه غواړم ګوښه شم . کله چې ماته د زورزياتيو په هکله چې شويدی، وويل شول، ډيره مې خوا بده شوه.... زه غواړم ځان ګوښه کړم ځکه زه نه غواړم د داسې يوه هيواد کنټرول په لاس کې ولرم چې هلته مخامخ کيدل او اختلاف دی .»
په چاد کې د کډوالو په کمپونو کې جنسي تيری
د بشری حقونو د ټولنې امنيستی انترنشنل د رپوټ له مخي د کډوالو په کمپونو کې حتی د مرسته کوونکو لخوا پر ښځو باندي تيری کيږی . د چاد حکومت دا تورونه ردوی .
د سوډان د جګړو له سيمو دارفور څخه د چاد ګاونډيو سيمو ته د کډوالو نجونو او ښځو په وړاندي هره ورځ د جنسي تيري خطرونه رامنځته کيږی . د بشری حقونو د چارشنبې د ورځې په خپاره شوي رپوټ کې ويل کيږی چې دوی د کليو د اوسيدونکو، د چاد دپوځيانو د خپلوانو، د نورو کډوالو او حتی کډوالو ته د مرسته کوونکو لخوا تر جنسی تيري لاندې راځي.
د امنيستی د افريقې د پروګرام مرستيال تاواندا هاندورا وايي: « ډير په دې پوهيږې چې هغه ښځي او نجوني چې دکمپ څخه د باندي د سونګ د لرګو د راټولولو او يا د اوبو راوړلوته وزی، حملې او جنسی خطر يې تهديدوی . « څه شی چې خلک پرې نه پوهيږی دادی چې خپله په کمپ کې هم د ښځو لپاره لږ امنيت موجود دی .»
د ملګرو ملتونو هغې ادارې چې د دغه کمپ چاري يې پر غاړه دی، په دې باب موضعګيري رده کړه . د چاد حکومت دا تورونه ردوی چې دولتی کسانو به پر کډوالو تيری کړی وی .
فرانس پرس/ سهيلا حسرت نظيمی
کتونکي : محمد قاسم نوري