Kakvu demokratiju hoće Nemci?
26. april 2019.
Autori studije o stanju „društvene sredine" kao veći problem vide pojedinačne desničarsko populističke stavove od desničarskog ekstremizma. Broj nemačkih državljana koji imaju zatvoren ekstremno desničarski pogled na svet, već godinama je konstantan i iznosi oko dva i po procenata. Sa druge strane, odbacivanje i omalovažavanje određenih grupa stanovništva, verovanje u teorije zavere ili latentno zagovaranje autokratskih oblika vlasti, ni u kom slučaju nisu marginalne pojave, naglašava Franciska Šreter iz fondacije Fridrih-Ebert (FES): „Pojedini ekstremno desničarski i desničarsko populistički stavovi imaju stalno mesto u nemačkom društvu.“
Od 2006. godine Fridrih-Ebert fondacija, stranačka fondacija nemačih socijaldemokrata (SPD), ispituje kolika je naklonjenost nemačkog stanovništva desničarskim stavovima. Od 2014. godine ona svoje rezultate povezuje sa rezultatima višegodišnje studije „Neprijateljstvo usmereno ka određenim grupama“, Instituta za interdisciplinarno istraživanje konflikata i nasilja (IKG). Naučnici univerziteta u Bilefeldu objavljuju svoje rezultate od 2002. godine. Otprilike svake druge godine objavljuju se rezultati studije o stanju „sredine društva".
Desničarski populizam nije nova pojava
Za potrebe najnovije studije, kako se navodi, istraživači su u periodu između septembra 2018. i februara 2019. godine, telefonski razgovorali sa 1890 nemačkih građana, starih između 18 i 97 godina. Većina pitanja sledila je obrazac koji je postavljen 2002. godine.
Na taj način može da se vidi da desničarski populizam – za razliku od uvreženog mišljenja – ni u kom slučaju nije novi fenomen u Nemačkoj. Studija delimično ukazuje na potpunu suprotnost: ranije je svaki osmi ispitanik podržavao rasističke stavove, dok je 2018/19. godine to učinio tek jedan od četrnaest ispitanika. I netrpeljivost prema muslimanima je 2006. godine sa preko 30 odsto, bila znatno više rasprostranjena nego sada kada iznosi 18,7 odsto. Klasični antisemitizam i netrpeljivost prema strancima od 2000. godine su imali dvostruko veću podršku ispitanika nego u najnovijoj studiji.
Jača omalovažavanje potražilaca azila
U spektru desničarskog populizma prošlih godina se vidno povećala samo jedna stvar: „omalovažavanje ljudi koji traže azil" povećalo se po treći put, sa 44,3 odsto iz 2014. godine, na 54 odsto. Ispitanici smatraju da država u davanju azila ne bi trebalo da bude velikodušna i veruju da potražioci azila uopšte nemaju strah od progona. „To nas je iznenadilo s obzirom da je broj novih zahteva za azil znatno opao od 2016. godine", kaže Franciska Šreter.
Desničarski Istok, levičarski Zapad?
Takvi stavovi su naročito zastupljeni u istočnoj Nemačkoj. Time ova studije potvrđuje opšte uvreženo mišljenje da su istočni Nemci više skloni desničarskim idejama od zapadnih Nemaca. Međutim, razlika nije toliko velika, kao što sugerišu stereotipi. Dakle, desničarski ekstremizam – kod kojeg ljudi umanjuju nacističke zločine, priželjkuju desničarsku diktaturu i prave razlike između vrednog i bezvrednog života –pojavljuje se podjednako u čitavoj zemlji.
Sa druge strane, desničarsko populističkih stavova više ima na istoku zemlje, navode autori studije: dok je na zapadu zemlje svaki drugi Nemac protiv osoba koje traže azil, na istoku zemlje su dve trećine ispitanika. 26 od 100 istočnih Nemaca i 19 od 100 zapadnih Nemaca nije prijateljski naklonjeno muslimanima. „Pre svega je osećaj kolektivnog besa zbog doseljavanja znatno viši na istoku zemlje- 52 procenata, dok na zapadu zemlje iznosi 44 odsto“, zaključuju autori studije. I poverenje u nemačku demokratiju je manje na istoku, nego na zapadu Nemačke. Ista stvar je i kada se radi o zagovaranju autoritarnog oblika vlasti.
Razlozima za to, autori studije o „stanju sredine društva", a pre svega FrancIska Šreter posvećuju čitavo poglavlje. Ona je rođena i odrasla u Drezdenu i izbliza je mogla da vidi euforiju i razočaranje zbog ujedinjenja zemlje. Od nepravilnosti kojih je bilo nakon ujedinjenja, do drugačijeg shvatanja demokratije, pa sve do trenutne situacije u strukturno slabim delovima zemlje.
Verovanje u terorije zavere
Ali siromašnijih područka ima i na zapadu zemlje. I tamo su ispitanici govorili o nedostatku poverenja u demokratiju i njene institucije: skoro polovina ispitanika smatra da postoje tajne organizacije koje utiču na donošenje političkih odluka. Oko trećine građana smatra da njihovo mišljenje nije zastupljeno kako treba, demokratske odluke oni ocenjuje kao „trule kompromise" i veruje da „vlada krije istinu od stanovništva". Skoro četvrtina smatra da postoji sprega politike i medija.
Ako toliko mnogo Nemaca ima loše mišljenje o određenim grupama stanovništva, kao i o civilnim i političkim instutucijama, kako je onda moguće da istovremeno 86 odsto ispitanih smatra da demokratija nema alternativu, kao i da 93 odsto njih kao glavnu stvar izdvaja dostojanstvo i jednakost ljudi? „Deo stanovništva de udovoljava sopstvenim vrednostima", zaključuje autor studije Vilhelm Bergan sa univerziteta u Bilefeldu.
Na kraju sažetka studije autori i sami barem malo relativizuju svoj zabrinjavajući naslov studije: "Izgubljena sredina društva – neprijateljske okolnosti". Jer, uz "stabilnost brojnih antidemokratskih stajališta u sredini društva", ima i pozitivnih saznanja, na primer "jaka orijentacija civilnog društva". Novi desničarski pokreti pravo su iskušenje za civilno društvo. A da bi se ona dokazala bitne su tri stvari, kažu autori studije: više znanja o demokratiji, intenzivnije mere protiv predrasuda i ne bi trebalo potceniti opasnost antidemokratskih pojava i slučajeva netrpeljivosti prema drugim ljudima.