Ko sve dobija boračku penziju?

Moć nekadašnjih boraca bila je stvarna i politička. Posle Drugog svetskog rata zauzimali su vodeće političke i privredne funkcije, a formalno su delovali kroz moćni Savez udruženja boraca Narodnooslobodilačkog rata (SUBNOR). Neformalno, njihov uticaj se protezao na lokalne zajednice u kojima su živeli i malo ko je hteo da im se zameri. Stati na žulj borcu ili članu njegove porodice imalo je ozbiljne posledice još u osamdesetim godinama, a „boračka penzija" je značila da je primalac rešen većine finansijskih briga. Borci su, baš kao i današnji branitelji, imali prvenstvo kod stambenog zbrinjavanja, a njihova deca su u molbama za posao isticala partizanski pedigre, što je malo koja komisija za radne odnose mogla da zanemari prilikom selekcije kandidata.

No nakon Domovinskog rata stvari su se iz osnova promenile pa su nekadašnji partizani izgubili moć. Na leđa im se kolektivno stavio teret palog režima i zločina počinjenih u posleratnom periodu, a antifašizam koji su zagovarali, velikim delom je izjednačen s komunizmom. Penzije su sačuvali, iako su im ta primanja u nekoliko navrata smanjivana.

U javnosti postoji verovanje kako je reč o enormno velikom novcu, a celu stvar su podgrejale desno radikalne inicijative koje su putem javnog servisa lansirale tvrdnju da su boračke penzije, za razliku od svih drugih penzija, nasledne -  da se direktno protežu na braću i sestre, ali i unuke partizana. To je, objasnili su, posledica preuzimanja saveznih propisa bivše Jugoslavije. U praksi bi to značilo da unuk od dede može uz stan da nasledi i penziju pa smo pravo stanje odlučili da proverimo u Savezu antifašističkih boraca i antifašista Republike Hrvatske (SABH), nasledniku SUBNOR-a, ali i Hrvatskom zavodu za penzijsko osiguranje (HZMO).

Stari lavovi postali lovina

„Od poslednjih parlamentarnih izbora krenula je s ekstremno desne strane hajka protiv svega naprednog pa su na red došli i pripadnici Narodnooslobodilačke vojske. Reč je o obmani javnosti, jer su tvrdnje o prenošenju penzija na braću, sestre i unuke smešne. Ono što se događa je to da nakon smrti penzionera njegova supruga može koristiti 70% penzije. I tu je priči kraj. Moj otac je bio učesnik NOB-a. Njegovu boračku penziju je 1992. godine nasledila moja mati i to je to", ispričao je za DW Franjo Habulin, predsednik Saveza.

Podaci s kojima raspolaže govore da je sa zadnjim danom 2016. godine Hrvatska isplaćivala 3.155 starosnih penzija s boračkim dodatkom. Reč je o ljudima koji su nakon rata radili, ostvarili radni staž - što mnogi zaboravljaju, a koji im je doneo malu penziju. Ona se dopunjava tim ratnim bonusom. Prosečan iznos takve starosne penzije iznosi 3.373 kune. Uz njih, navodi naš sagovornik, tu je još i 785 osoba sa invalidskim penzijama s prosekom penzije 3.145 kuna pa dodaje da su prava smanjivana do te mere da su invalidima uskraćena i neka pomagala.

Borci koji nisu stekli penzije svojim radom, zbrinjavani su kroz takozvane opskrbnine u vrednosti 900 kuna, no one su pre 2 godine ukinute. Reč je o ljudima koji su pretežno vezani uz krevet pa se sistem za njih pobrinuo kroz Zavod za socijalno staranje. Njihov broj se kreće oko hiljadu.

„Postoji i deo boraca NOB-a koji su u penziji, ali nisu koristili borački dodatak jer su im penzije bile dovoljno velike. Takvih je negde između 1.300 i 1.400", objašnjava nam Habulin.

Šire se "gluposti, laži i obmane" o partizanskim penzijama

Prema podacima koje nam je dostavio HZMO, Hrvatska je sa zadnjim danom septembara prošle godine isplaćivala 16.320 penzija na osnovu učestvovanja u Narodnooslobodilačkom ratu (NOR), iako je živih boraca oko 6.300, a samo ih oko 5000 prima boračke penzije. Preostalih 11 hiljada treba potražiti u kategoriji takozvanih porodičnih penzija.

„Reč je o najnormalnijim porodičnim penzijama u kojima supruga nasleđuje suprugovu penziju. Brojni borci su se oženili s mladim ženama koje su nasledile penzije. Unuci nemaju pravo na porodične penzije dedova i baka. Realno, problem penzijskog sistema sigurno nisu penzije NOR-a", poručuju nam iz HZMO-a uz dodatak kako u pomenutu kvotu pripadaju i deca rođena u zbegu El-Šat. Ima i nekoliko dece boraca koji su 100% invalidi i oni zadržavaju porodičnu penziju.

Borci su poželjni kao supruzi, pokazuju to ove brojke, baš kao što će, sasvim izvesno, postati i branitelji Domovinskog rata. Franjo Habulin nam pak objašnjava da supruga koja nasledi boračku penziju u proseku prima 2.437 kuna. „Kada i ta supruga umre, penzija prestaje. Nema priče o unucima, braći i sestrama. To je glupost, laž i obmana. Ma kakvi! Da se našalim, ti su ljudi u ozbiljnim godinama. Nisu perspektivci. U devedesetim godinama života su i ima ih sve manje i manje. Ide to sad progresivno, svaki dan."

I ustaše i žandari primaju penzije

Prema podacima HZMO-a iz oktobra 2016. Hrvatska je isplaćivala više od 178.578 penzija po posebnim propisima u koje, između ostalog, spadaju penzionisana vojna lica, pirotehničari, bivši tajni agenti, saborski poslanici, akademici, rudari, radnici izloženi azbestu... Među njima je i 7.322 pripadnika JNA (prosek penzije 3.013 kuna), 3.568 bivših političkih zatvorenika (prosek penzije 3.573 kuna), 6.827 pripadnika HVO-a (prosek penzija 2.795 kuna), 72.001 hrvatski branitelj iz Domovinskog rata (prosek penzija 5.076 kuna) i 31.904 penzionera po opštim propisima Zakona o pravima hrvatskih branitelja Domovinskog rata (prosek penzija 2.192 kuna).

U dostavljenim podacima pronalazimo i pripadnike takozvane Hrvatske domovinske vojske od 1941. do 1945. godine; njih 7.297 s prosečnom penzijom od 2.276 kuna. „1993. godine su pripadnici vojski NDH proglašeni Hrvatskom domovinskom vojskom. U to spada domobranstvo NDH i režimska Ustaška vojnica te Oružnica NDH, to su bivši žandari", objašnjava nam Habulin.

„Tada su im zakonskim izmenama dodeljene penzije. Kada korisnik te penzije umre, penzija se prenosi na supružnika, ali u iznosu od 80% penzije. Nemamo problem da su ti ljudi zbrinuti. Oni su realnost i država mora voditi brigu o svojim građanima. Da su zbrinuti kroz socijalnu zaštitu, penzija se ne bi mogla preneti na supružnika. Nama je jedino neprihvatljivo da se oni zovu Hrvatska domovinska vojska, jer se nikada tako nikada nisu zvali. Sigurno ćemo tražiti da donesu izmene Zakona o penzijskom osiguranju na način da ih se nazove pravim imenom. Nema razloga za lakiranje istorije. Ona je bila takva kakva je bila", borbeno najavljuje naš sagovornik.

Ideologija u borbi protiv brojki i činjenica

Takozvane ustaške penzije više su puta tematizovane u hrvatskim medijima, no niko ih od političara i građanskih inicijativa nije dovodio u pitanje. Za njihovo je pribavljanje bila potrebna potvrda Hrvatskog državnog arhiva kojom se dokazivala pripadnost Poglavnikovom telesnom zdrugu, domobranima, ustašama ili oružnicima. Osim Arhiva, tražene potvrde su mogle izdavati i neka udruženja čija je verodostojnost dovođena pod znak pitanja.

Hrvatska je, prema podacima iz oktobra 2016. godine isplaćivala 23.617 penzija na osnovu učešća u Drugom svetskom ratu, na bilo kojoj strani i u bilo kojoj vojsci. Ukupnih korisnika penzija je krajem decembra bilo 1.233.375 pa se teško može reći da njihove penzije ugrožavaju penzijski sistem, kako se to ponekad tvrdi u javnosti. U pitanju je rat mišljenja na koji preživeli partizani odgovaraju – nema predaje! „Borci Narodnooslobodilačke vojske neće odustati od svojih prava, jer smo upravo mi stvorili granice Republike Hrvatske", zaključuje prvi među hrvatskim antifašistima Franjo Habulin.