Lažni sinovi sa istoka

Nakon što su Nemačka i Poljska 1970-tih godina prošlog veka, u jeku politike otopljavanja odnosa prema Istoku tadašnjeg nemačkog kancelara Vilija Branta obnovile diplomatske odnose, poljska tajna služba je bila više nego spremna za akciju. Pritom su važnu ulogu odigrale porodice koje su razdvajane u posleratnom haosu. Naročito su bila „popularna“ deca nemačkog porekla čiji su roditelj, nakon Drugog svetskog rata, iz nekadašnjih nemačkih područja u tzv. Istočnoj Pruskoj, pobegli na Zapad. Tajne službe koristile su identitete nemačke siročadi i slale na desetine „lažnih“ sinova njihovim porodicama na Zapadu koje nisu ni slutile o čemu se zapravo radi.

Lažni Hajnc na Zapadu, pravi na Istoku

Već su 1960-tih godina ispostave tajnih službi u regionima u kojima su nekada pretežno živeli Nemci dobile naloge da istraže sudbine i biografije dece koje su roditelji ostavili u Poljskoj prilikom bekstva na Zapad. Jedan od njih bio je i Januš, sin Nemice koja je po završetku rata zatrudnela u vezi sa jednim sovjetskim oficirom. Nedugo potom, majka malog Januša, koji je rođen kao Hajnc, prebegla je na Zapad, a sina ostavila u sirotištu. Mali Hajnc pronašao je novu porodicu u kojoj je odrastao kao Januš.

Za tajne službe Januš je bio idealan, zato su jednog agenta, fizički sličnog Janušu, koji je dobro govorio nemački, početkom 1980-ih godina poslali u Zapadnu Nemačku u potragu za „njegovom majkom“. Agent Jerži K. sada se zvao Hajnc Arnold. Lažni Hajnc je preko Crvenog krsta pronašao majku pravog Hajnca u zapadnonemačkoj pokrajini Zauerland. Nakon susreta, majka je poverovala da se radi o njenom pravom sinu. Ubrzo nakon susreta, ona je umrla, ali lažni Hajnc se ipak uvukao porodici pod kožu. Ostao je u Zapadnoj Nemačkoj, a jedan član porodice mu je, preko svojih veza u Socijaldemokratskoj stranci Nemačke (SPD), obezbedio posao u kancelariji za izbeglice i povratnike u Bremenu.

Otkriveni špijun

Na tom mestu Jerži K. godinama je marljivo sakupljao i na Istok slao osetljive podatke o izbeglicama i tzv. kasnim povratnicima (pripadnicima nemačkih nacionalnih grupa u zemljama istočne Evrope koji su, od početka 1980-ih počeli da se doseljavaju u Nemačku). Istovremeno je i kao član SPD-a gradio političku karijeru. Ipak, lažni Hajnc bio je najkorisniji na mestu službenika u centru za izbeglice. Tako je tačno mogao da ima uvid u to kako nemačke službe proveravaju verodostojnost izbeglica s istoka. Ta saznanja bila su zlata vredna za obučavanje novih agenata koji su se sa identitetom „povratnika“ infiltrirali u nemačko društvo.

U isto vreme, pravi Hajnc – Januđ, živeo je u Poljskoj sasvim običnim životom i čudio se zašto vlasti uporno odbijaju da mu izdaju pasoš. Klupko je počelo da se odmotava nakon što je Januš, preko Crvenog krsta, i sam počeo da traga za svojom pravom majkom. Lažni Hajnc ubrzo je otkriven i strpan u zatvor. Nedugo nakon toga i pravi Hajnc je umro pod za sada još nerazjašnjenim okolnostima.

Poljski „lažni sinovi“

Kako bi izvukle korist od uhapšenog špijuna Jeržija K, nemačke vlasti razmenile su ga za zapadne špijune uhapšene na Istoku. U jednoj takvoj akciji razmene špijuna na čuvenom mostu „Glineke“ između Zapadnog Berlina i Istočne Nemačke, i Jerži K. je 1986. vraćen u Poljsku. Nakon povratka, još je godinama radio kao agent poljske tajne službe i to pod maskom poslovnog čovjeka u spoljnotrgovinskim firmama.

Suočen nakon gotovo 30 godine sa pitanjem reportera zapadnonemačkog WDR-a zašto se upuštao u rad tajnih službi, Jerži K. je kao motiv naveo želju za pustolovinama. Nije ga izbacio iz takta ni kratki susret sa nekadašnjim kolegom iz Kancelarije za izbeglice u Bremenu, 30 godina nakon Hladnog rata. „Bila su to druga vremena“, zaključio je.

Porodica pravog Hajnca-Januša do dan danas ne veruje u zvaničnu verziju priče da je njihov otac i suprug umro prirodnom smrću. Ali odgovor na to pitanje biće teško pronaći. Nakon pada komunističkog režima u Poljskoj, dokumenta tajnih službi sistematski su uništavana. Tako do dan-danas može samo da se nagađa koliko je „lažnih sinova“ kružilo svijetom.

Autori: Rozalija Romanijec / Nenad Krajcer
Odgovorni urednik: Ivan Đerković