Maksimir – dragulj hrvatske istorije

Park Maksimir nastao je na rubnom delu Zagreba krajem 18. veka. Danas je u potpunosti okružen gradom. Nekadašnje lovište, biskup Maksimilijan Vrhovac otvorio je građanima 1794. godine. Nadbiskup Juraj Haulik dao ga je 1839. urediti u engleskom pejzažnom stilu koji je očuvan do danas.

Prva je to park-šuma ovog tipa otvorena u jugoistočnoj Europi. I dan danas, ovih 316 hektara, prema zamisli njenih tvoraca, posećuju građani željni mira, ali i rekreacije. Maksimir je utočište flore i faune, zelena oaza kakvu bi brojne metropole poželele. No Zagrepčani malo znaju o njegovoj istoriji i vrednostima. Za mnoge je to samo „šuma kraj Zoološkog vrta“.

Najistaknutije mesto u parku zauzima 17 metara visok Vidikovac od kojega se razilaze putovi i Maksimir dele na nekoliko celina. Građen je od 1841. do 1843. godine, prema projektu Franca Šihta. Uz ugostiteljsku ponudu, Vidikovac je popularno mesto za koncerte i filmske projekcije u letnjim i jesenjim mesecima.

Jezera su od samog početka najvažniji element parka. Sistem od pet jezera puni se vodom koja se niz obronke Sljemena sliva potocima do samog grada. Prvo jezero izgrađeno je 1839. godine. Šesto, koje danas više ne postoji, imalo je ulogu ribnjaka namenjenog mrešćenju riba i proizvodnji mlađi.

Desetine kilometara maksimirskih staza čine gusti lavirint kroz šumu kojom rado lutaju Zagrepčani; sami, s psima ili na konjima. Osnova parka su hrastove i grabove šume, ali tu je i crna joha, poljski brest, bela topola. Kao posledica meliorativnih zahvata i sve nižeg nivoa podzemnih voda, stoletni hrastovi lužnjaci sve su malobrojniji.

Jedan od onih koji se ne daju „poterati“ je popularni Dedek – hrast lužnjak u čijoj su blizini izrasli došljaci – močvarni čempresi. Taj najstariji stanovnik Maksimira ima oko 600 godina. Jedina je maksimirska biljka koja ima lično ime. Iako ga je u davnini rascepio grom, Dedek je jedan veoma vitalan starčić.

Originalno sačuvani Paviljon jeka, poznat i kao Latern-tempel, izgrađen je, takođe prema Šihtovim nacrtima, oko 1840. godine. Reč je o čestom ranoromanitičkom perivojnom elementu. Izgrađen je u čast boginji Eho, pa posebno uspešno umnožava i odbija zvukove.

Godine 1842. završena je, takođe prema Šihtovim nacrtima, Švajcarska kuća, zvana i Tirolska kuća. Prizemlje je napravljeno od kamena, a sprat od hrastovih greda. Na spratu je Haulikov salon bogato izrezbarenog baroknog stropa. Nabavio ga je Mihael Sebastijan Ridl iz avgustinskog samostana u Klosternojburgu kao poklon prepozita Jakoba Rutenštoka.

Ova spomen-humka nastala je 1925. godine povodom obeležavanja hiljadugodišnjice hrvatskog kraljevstva. Izgrađen je od grumenova zemlje donesenih iz 155 istorijskih važnih hrvatskih mesta i krajeva. Na vrh je trebalo biti postavljen bronsani soko Ive Kerdića. Soko je razbijen, a plan osujećen pa je bronzana ptica skulptora Mladena Mikulina postavljena tek 1995. godine.

Baš kao na fotografijama iz 19. veka, između Vidikovca i brežuljka s Kapelicom sv. Jurja, nalazi se Dolina dalija. Reč je o zasadu više sorti dalija površine 450 metara kroz koji vodi staza prema Obelisku. Rekonstruisana je prema prvobitnim planovima barona Cornberga iz 1846. godine.

Obelisk je delo skulptora Jozefa Kešmana. Postavio ga je 1843. nadbiskup Haulik u čast završetka radova. Metalna ploča na spomeniku objavljuje Haulikove razloge za uređenje pitome zagrebačke šume. Između ostalog kaže: „Na ures metropole, a isto tako za diku domovine i dušama umornim od javnih poslova i zbilje života, da se osvježe nedužnim nasladama prirode“.

Na istočnom izlazu iz parka, nedaleko Maksimirske ceste, smestila se neogotička kapelica izgrađena u periodu od 1862. do 1864. godine. Na njenom mestu ranije se nalazio Narodni hram. Prema dostupnim dokumentima, kapelicu je projektovala i uredila tada novootvorena tirolska radionica „Glazmaleraj-Anštalt“.

Brezova ili ribarska koliba na Četvrtom jezeru uništena je 1940. Godine 2008. napravljena je njena replika prema originalnim fotografijama. Taj zaklon izgrađen je od neoguljenih brezovih oblica čija kora mu daje papirnatu teksturu i belu boju.

Maksimirska jezera omiljeno su mesto sivih čaplji. Posećuju ih u potrazi za hranom. Gotovo pitomim pticama moguće je prići na svega nekoliko metara. Osim njih, uz brojne druge ptice, Maksimir krije labudove, patke, senice i crvendaće. U parku se nalazi i najveća evropska kolonija crvenoglavih detlića.

Jezera su dom i brojnih crvenouhih kornjača. To je strana, izrazito invazivna vrsta, koja se nadmeće za hranu i stanište s domaćim barskim kornjačama. Crvenouhe kornjače predstavljaju potencijalni problem u gotovo celom svetu, s obzirom na to da u prirodu dospevaju kao odbačeni ili odbegli kućni ljubimci.

Jezera, brojni potoci i kanali staništa su nekoliko vrsta vretenaca među kojima se ističe u Hrvatskoj najčešća vrsta – konjska smrt. Deo života provodi kao larva na dnu stajaćih voda. Ti atraktivni plavi letači u letu love druge insekte.

Nekadašnje gospođe pod suncobranom i dečake koji su „natjeravali obruč“ Maksimirom, zamenile su majke s mobilnim telefonima i deca s dronovima. Centralno mesto velike livade zauzela je moderna pozornica koja služi svima; kako za sindikalne proteste, tako i za brojne priredbe. Ali pre svega za moderne oblike rekreacije.

Maksimir se i dalje razvija. Ova mermerna skulptura Milene Lah postavljena je uz peto jezero 1980. godine. Stepenice su omiljeno mesto za odmor mlađih posetilaca, a kraj njih svoju „kotu“ pronašli su i brojni pecaroši.

Stariji Zagrepčani tvrde da je Maksimir poslednje počivalište brojnih pogubljenih pripadnika poraženih vojski nakon završetka Drugog svetskog rata. Ovo je jedini takav obeležen grob i, navodno, pripada domobranu koji je ranjen pobegao sa streljanja. Preminuo je u obližnjoj kući. Pokopan je u tajnosti, a krst mu je postavljen tokom devedesetih.