Tetka Ilonka u borbi za državljanstvo

Tetka Ilonka nikada nije napustila kraj u kojem je rođena. Uprkos tome, tokom svog života živela je u pet različitih država i pet puta je menjala državljanstvo. Rođena je 1912. u mestu Vargede u okrugu Gemer, tada sastavnom delu Kraljevine Mađarske. No u poslednjih stotinak godina okrug Gemer pripadao je i Mađarskoj i Čehoslovačkoj, a danas se nalazi u Slovačkoj.

Drastične kazne i gubitak državljanstva

No pripadnost mađarskoj nacionalnoj zajednici je Iloni Tamaš, kako se tetka Ilonka zapravo zove, celog života značilo je mnogo. Zato je još jednom pred sam kraj života opet htela da bude i mađarska državljanka. Ta želja joj se i ispunila. Mađarska naime pripadnicima mađarske nacionalne zajednice u inostranstvu od 2010. omogućava upis u knjigu državljana bez većih birokratskih prepreka.

No tada su se u čitavu priču, koja bi verovatno prošla bez veće medijske pompe, umešale slovačke vlasti. Tetka Ilonka je nešto pre Božića 2011. dobila pismo od policijske uprave Rimavske Sobote, mesta u kojem živi i to sa sadržajem od kojeg se stogodišnjakinji sledila krv u žilama. Tetka Ilonka je dužna da u najkraćem roku najbližoj stanici policije preda svoju ličnu kartu i pasoš jer je ispisana iz knjige slovačkih državljana. Nakon prvog šoka za Ilonku je usledila borba za ponovni upis u knjigu državljana u koju je u međuvremenu uključen i Evropski sud za ljudska prava.

„Ja ne želim da napustim svoj rodni kraj. Celog života sam živela sa dva identiteta: mađarskim i slovačkim. I zato želim da budem državljanka obe zemlje“, objašnjava Ilona Tamaš usplahireno. Tetka Ilonka je tako postala žrtva zakona kojeg besmislenim smatraju ne samo pripadnici manjina koji su najviše pogođeni, već i većina građana Slovačke. Parlament u Bratislavi je 2010. je doneo zakon po kojem građani Slovačke ulaskom u knjigu državljana neke druge zemlje, automatski gube slovačko državljanstvo. U slučaju prikrivanja ulaska u drugo državljanstvo, predviđene su i dodatne kazne od 3.000 evra. Do sada je 500 građana Slovačke na taj način izgubio državljanstvo.

„Peta kolona“ Budimpešte

Zakon je, u tome se slažu posmatrači, prvobitno bio uveden zbog mađarske manjine i nakon što je s druge strane granice vlada Viktora Orbana takođe izmenila zakon o državljanstvu što je uzbunilo velik deo slovačke političke elite koja je taj potez Mađarske doživela kao nešto što je upereno protiv same Slovačke. Mnogi slovački političari mađarsku manjinu, koja broji oko 460.000 pripadnika, ionako smatra nekom vrstom „Pete kolone“ u službi Budimpešte.

„Jedna demokratska zemlja ne bi trebalo da strahuje od toga da jedan manji deo stanovništva poseduje još jedno državljanstvo“, kaže Bela Bugar, predsednik stranke „Most – Hid“ (Most – stranka saradnje) koja u parlamentu u Bratislavi predstavlja mađarsku manjinu. Bugar ukazuje i na to da Slovački ustav strikino zabranjuje oduzimanje državljanstva. Zbog toga je stranka „Most“ i pokrenula postupak pred Ustavnim sudom protiv spornog zakona.

„Gornja Mađarska“ kamen spoticanja

I dok se već godinu i po čeka odluka Ustavnog suda, s problemom se već pozabavio i Evropski parlament. Vlada u Bratislavi već je najavila da neće menjati sporni zakon. Kritika vlada i zbog činjenice da sama slovačka vlada Slovacima u inostranstvu od 1997. pruža mogućnost uzimanja slovačkog državljanstva tako da zakon koji to isto zabranjuje manjinama u Slovačkoj deluje još apsurdnije.

No taj spor zapravo najviše pokazuje koliko se Slovačka i više od 20 godina od osamostaljenja teško nosi sa pitanjem manjina. Deset odsto stanovnika Slovačke su Mađari koji žive na samom jugu uz granicu s Mađarskom. To područje je i u nedavnoj prošlosti stalno bilo sporno. Tzv. „Gornja Mađarska“ je prvo pripadala Kraljevini Mađarskoj, a zatim je pripala Čehoslovačkoj. Od 1938. do 1945. nalazila se pod okupacijom Mađarske, nakon toga je opet potpala pod Čehoslovačku i od 1993. se nalazi u sklopu Slovačke. Nacionalizam koji je 90-tih godina širio tadašnji premijer Vladimir Mečijar je doduše stvar prošlosti, ali i aktuelni socijaldemokratski šef vlade Robert Fico daje izjave po kojima je samostalna Slovačka utemeljena ne za manjine nego za „državotvorni narod“.

„Velika sramota“

Pritom su slovački Mađari poput Ilone Tamaš mnogo učinili za Slovačku. Za svoje zasluge na polju pedagogije „tetka Ilonka“ je višestruko nagrađivana, a 2006. je i primila Zlatnu medalju za zasluge Republike Slovačke. To što je ista ona država koja ju je nagradila sada izbacuje iz knjige državljana, tetka Ilonka smatra potpunim apsurdom.

Nevolje s državom su i celoj porodici donele nevolje. Zbog uzbuđenja oko toga što se njenoj majci događa, Ilonkina najmlađa ćerka Aniko doživela je srčani udar od kojeg je i preminula. Od tada tetka Ilonka često boravi kod najstarije ćerke u Mađarskoj i strpljivo čeka odluku Evropskog suda za ljudska prava. Verovala je da se tužno vreme od 1945. do 1948. kada je trebalo da se bori za čehoslovačko državljanstvo, više neće ponoviti. „Sada sam opet u svojoj domovini u kojoj sam čitav život radila i plaćala porez proglašena nepoželjnom osobom. Sve je to velika sramota“, zaključuje tetka Ilonka.

Zemlje članice Evropske unije u pravilu ostalim državljanima zemalja članica tolerišu dvostruko državljanstvo. Nakon ulaska Hrvatske u Evropsku uniju i hrvatski državljani koji žive u Nemačkoj (i koji naravno ispunjavaju uslove za nemačko državljanstvo – između ostalog dugogodišnji boravak, poznavanje jezika i kulture, materijalna samostalnost) moći će da zatraže nemačko državljanstvo bez ispisivanja iz hrvatskog, što je dosada bio slučaj.

Autori: Keno Fersek / Nenad Krajcer
Odgovorni urednik: Ivan Đerković